- અલ્પવિરામ

- મોદી-શાહની નવી ચૂંટણી શૈલીની વિશેષતા એ છે કે તેની ન તો શરૂઆત છે કે ન તો અંત. તે સતત ચાલુ રહે છે.  કોંગ્રેસમાં વાસ્તવને બદલે તરંગોનો બહુ મહિમા છે. કોંગ્રેસ રાષ્ટ્રીય પક્ષ છે, પણ તેની પાસે રાષ્ટ્રીય સત્તા નથી; તેની પાસે રહેલી શક્તિને પણ તે સંભાળી શકતી નથી

ઈ.સ. ૨૦૧૪થી આરંભાયેલી મોદી-શાહની નવી ચૂંટણી શૈલીની વિશેષતા એ છે કે તેની ન તો શરૂઆત છે કે ન તો અંત. તે સતત ચાલુ રહે છે. આ દેશ અને તેના રાજકીય પક્ષો ચૂંટણીની તારીખ જાહેર થાય ત્યારે ચૂંટણીના મોડમાં આવી જવું, ચૂંટણીની તારીખ સુધી ચૂંટણી લડવી અને પછી જીત કે હાર મુજબ પોતાનું કામ કરવું - જેવી આરામદાયક રાજનીતિથી ટેવાયેલા છે. એની સામે મોદી- શાહ બ્રાન્ડની રાજનીતિ બિલકુલ વિપરીત ચાલે છે. તે નીતિ-તારીખોનું પાલન કરતી નથી, તે નવી તારીખોની શોધ કરે છે. તે દરેક કામને ચૂંટણીની સફળતાના ત્રાજવા પર તોલે છે.

તેમના માટે પસંદગી એ વસંત નથી કે જેની ઋતુ હોય... તે બારમાસી ઝાડવા છે. તેમના માટે વિદેશનીતિ પણ ચૂંટણી છે, યુક્રેન-પેલેસ્ટાઈન-ગાઝા-ઈઝરાયેલ અને પાકિસ્તાન પણ ચૂંટણી છે; જી- ટ્વેન્ટી પણ ચૂંટણી છે; રમતો અને ખેલાડીઓ પણ ચૂંટણી છે... ચંદ્રયાન પણ ચૂંટણી છે; સરકારી મશીનરી અને પૈસા પણ ચૂંટણી માટે છે. તેમના માટે, જનતા માત્ર એક જ નથી, એવા ઘણા છે જેમના વિવિધ ચૂંટણી ઉપયોગો છે.

માર્ચ ઈ.સ. ૨૦૧૮માં, વડાપ્રધાને લોકોનો એક નવો વર્ગ બનાવ્યો ઃ વિકાસ માટે પ્રતિબદ્ધ જિલ્લાઓ! કુલ ૧૧૨ જિલ્લાઓની યાદી બનાવવામાં આવી હતી. આ એવા જિલ્લા હતા જેમના વિકાસ પર ક્યારેય ખાસ ધ્યાન આપવામાં આવ્યું ન હતું. જેઓ મોટા રાજકીય કુસ્તીબાજો છે તેઓ પોતાના માટે અને આસપાસના મતવિસ્તારો માટે તમામ સંસાધનો એકત્રિત કરવામાં વ્યસ્ત છે. નવા મતવિસ્તાર કેળવવાની વ્યૂહરચના પણ કોઈને સૂઝતી નથી. મોદીજીએ પોતાની રણનીતિમાં આનો સમાવેશ કર્યો અને ૧૧૨ જિલ્લાઓની યાદી બનાવી.

કોઈ સમજી શક્યું નથી કે ચૂંટણી માટે નવા મતવિસ્તાર તૈયાર કરવાની આ યોજના છે. આ જિલ્લાઓમાંથી, ૨૬ જિલ્લા એવા હતા જે મધ્યપ્રદેશ, છત્તીસગઢ, રાજસ્થાન અને તેલંગાણાના ૮૧ મતવિસ્તારોમાં ફેલાયેલા હતા. આ તમામ મોટાભાગે આદિવાસી અને અન્ય પછાત સમુદાયોના વિસ્તારો હતા. પહેલીવાર આ વિસ્તારોને લાગ્યું કે કોઈ એવી વ્યક્તિ છે જે ન માત્ર તેમના અસ્તિત્વને સ્વીકારે છે પણ તેમને આગળ લાવવા ચાહે છે.

અહીં થયેલા વિકાસના પ્રયાસોની સમીક્ષા કરવાનો આ સમય નથી. આ સમજવાની તક છે કે આ વખતે ભાજપે કોંગ્રેસને આ ૮૧ મતવિસ્તારોમાં ટક્કર આપી છે. જ્યારે ભાજપે ઈ.સ. ૨૦૧૮માં આ વિસ્તારોમાં માંડ ૨૩ બેઠકો જીતી હતી, ૨૦૨૩માં તે અહીં ૫૨ બેઠકો જીતે છે - જે અગાઉની સંખ્યા કરતાં બમણી છે. આ પોતાના માટે નવા ચૂંટણી પાયા બનાવવાની યોજનાનો એક ભાગ છે. 'સ્માર્ટ સિટી સ્કીમ', વિવિધ જૂથોને રોકડ સહાયની સતત જાહેરાત વગેરે તમામ ચૂંટણીનાં નવાં પરિબળો છે, જેના ભીષ્મપિતામહ મોદી છે.

આ વખતે પાંચ રાજ્યોની ચૂંટણીને ઈ. સ. ૨૦૨૪ની મોટી ચૂંટણીઓનું રિહર્સલ ગણાવવામાં આવ્યું હતું. કોંગ્રેસે ગણતરી કરી કે 'લાંબો સમય સત્તામાં રહેવાનું નું ઝેર' બીજેપીને મારી શકે છે અને અમારી સરકારના 'સારા કામ'થી ક્યાંક ને ક્યાંક ફાયદો થઈ શકે છે. આ એક પ્રકારના તરંગ જ હતા. કોંગ્રેસમાં વાસ્તવને બદલે તરંગોનો બહુ મહિમા છે. કોંગ્રેસ એ વાત પર પણ નજર રાખી રહી હતી કે ચૂંટણીનું પરિણામ એવું આવે કે 'ભારત'માં ડંડો આપણા હાથમાં રહે. આ ગણિત તરંગમય અને અપૂરતું હતું.

જ્યારે કોઈ જાદુગર પોતાની ટોપીમાંથી નવા નવા સસલા બતાવતો હોય, ત્યારે ટોળાના દોરડા પર સંતુલન જાળવવાની રમત જાણનાર તરફ કેટલાનું ધ્યાન જાય? અને તે પણ એવું કે બેલેન્સ વારંવાર ડગમગતું રહે! એ વાત સાચી છે કે કોંગ્રેસ રાષ્ટ્રીય પક્ષ છે, પણ તેની પાસે રાષ્ટ્રીય સત્તા નથી; તેની પાસે રહેલી શક્તિને પણ તે સંભાળી શકતી નથી. તેની પાસે રાષ્ટ્રીય ઓળખ અને કહેવાતા મોટા કદના એક જ નેતા છે જેનું નામ રાહુલ ગાંધી છે.

રાહુલ ગાંધીમાં ઘણા જાણીતા અને અજાણ્યા ગુણો હોઈ શકે છે, પરંતુ દેશ જે જોઈ શકે છે તે એ છે કે તેઓ હજુ સુધી રાજકીય ભાષાની મૂળભૂત બાબતો પણ શીખ્યા નથી; તેમની પાસે એવી રાજકીય દ્રષ્ટિ પણ નથી કે જે ચૂંટણીની ચર્ચા માટે મુદ્દાઓ શોધે. કોંગ્રેસમાં પંચાયત કક્ષાનો એમના સિવાયનો બીજો કોઈ નેતા નથી. કોંગ્રેસ પાસે શાહ નથી, યોગી નથી, શિવરાજ નથી, તે કોંગ્રેેસ કોઈને આ કક્ષા સુધી પહોંચવા પણ નથી દેતી.

બીજી બાજુ ભાજપ છે. તેની પાસે પણ એક જ નેતા છેઃ નરેન્દ્ર મોદી! તેની પાસે દરેક મોસમની ભાષા છે, તે પક્ષ પાસે બાજ જેવી રાજકીય આંખ છે જે દરેક મુદ્દાને પોતાના હિતમાં વાપરવાની કુનેહ ધરાવે છે. પક્ષે પોતાનું કદ એટલું મોટું 'બનાવ્યું' છે કે તેને કોઈ સ્પર્શી શકે નહીં. પછી નીચે ઘણા નેતાઓ છે જેમની પોતાની આભા છે. આ બધાની સાથે એક પરફેક્ટ પબ્લિસિટી સિસ્ટમ, પરફેક્ટ મની સિસ્ટમ અને પરફેક્ટ મીડિયા સિસ્ટમ છે. કોંગ્રેસના સૌથી મોટા નેતા કોંગ્રેેસીઓની નજરમાં પણ એટલા સારા નથી; ભાજપના નેતાઓની નજરમાં ભાજપના નેતા માત્ર રાજકીય નેતા જ નહીં પણ અવતાર પણ છે. બંને પક્ષો વચ્ચે તુલના કરવાનો કોઈ મતલબ નથી, કારણ કે સ્પર્ધા  જ મેળ ખાતી નથી. બાજ અને ચકલી જેવી વાત છે. કદાચ જરાક અતિશયોક્તિ લાગે, પરંતુ મોટા કહેવાતા નેતાઓના સૌથી મોટા છબરડાઓનો વિશાળ ભંડાર પાછલા દાયકે કોંગીજનોએ જ પૂરો પાડયો છે.

'ભારત'ના ઘટકો જાણે છે કે તેઓ માત્ર કોંગ્રેસને કારણે 'ભારત' છે, પરંતુ તેઓ જે જાણે છે તે તેઓ સ્વીકારતા નથી. તેથી જ કોઈ બંગાળ, કોઈ ઉત્તરપ્રદેશ, કોઈ તમિલનાડુ અને કોઈ 'બિહાર'ને 'ભારત' માને છે. આ રીતે દરેક વિખરાયેલી માનસિકતા સાથે એક થવાનો પ્રયાસ કરે છે. અસંભવની સરહદે આ મુશ્કેલ કાર્ય છે. ઈ.સ. ૨૦૧૪થી અત્યાર સુધી ભાજપની રણનીતિ એવી રહી છે કે તે પોતાનો રાજકીય આધાર બનાવવા અને વિસ્તારવા માટે નફા-નુકસાનની ગણતરી કરતી નથી.

રાજકારણ એ સંભવિત શક્યતાઓની રમત છે. ઈ.સ. ૨૦૨૩ ફરીથી બતાવે છે કે તમામ શક્યતાઓમાં દુર્લભ સફળતાઓ છુપાયેલી છે. ભાજપ આવી શક્યતાઓને પકડવાના તમામ પ્રયાસો કરીને અશક્યને હાંસલ કરી રહ્યું છે. અન્ય લોકો અશક્યને શક્ય બનાવવાની રમતમાંથી બહાર આવી શકતા નથી. શું ઈ. સ. ૨૦૨૪ એ જ વાર્તાનું  પુનરાવર્તન કરશે? ચાલો જોઈએ કે કોણ ટોપીમાંથી નવું સસલું બનાવી શકે છે અને બતાવી શકે છે.