દેશની મુખ્ય વિપક્ષી પાર્ટી કોંગ્રેસના અગ્રણી નેતાઓએ ગુરુવારે પત્રકાર પરિષદમાં સરકાર પર જે આરોપ લગાવ્યા, તે  ગંભીર છે. કોંગ્રેસ વિપક્ષી પાર્ટી હોવાથી સરકાર પર તમામ પ્રકારના આક્ષેપો કરતી રહે છે, તેમ છતાં દેશમાં ચૂંટણી પ્રક્રિયાની નિષ્પક્ષતા અને પ્રામાણિકતા પર સવાલ ઉઠાવતા આ આરોપોને નજરઅંદાજ ન કરવા જોઈએ. આરોપોની ગંભીરતા પક્ષની, તે આરોપોને જાહેર કરવાની શૈલીમાં પણ જોવા મળે છે. આ પહેલીવાર છે જ્યારે પાર્ટી અધ્યક્ષ મલ્લિકાર્જુન ખડગે અને ભૂતપૂર્વ પ્રમુખ સોનિયા ગાંધી અને રાહુલ ગાંધીએ એકસાથે પ્રેસ કોન્ફરન્સ કરી હતી. સામાન્ય ચૂંટણીની જાહેરાત બાદ ચૂંટણી પ્રક્રિયા શરૂ થઈ ગઈ છે. આ દરમિયાન, દેશની મુખ્ય વિપક્ષી પાર્ટી આરોપ લગાવે કે તેને ચૂંટણી લડવા અને પ્રચાર કરવાની સ્થિતિમાં છોડવામાં આવી રહી નથી તો તેના પર આખું ચિત્ર સ્પષ્ટ હોવું જોઈએ.

એ વાત સાચી છે કે શાસક પક્ષ અને વિપક્ષ વચ્ચેનો સંઘર્ષ લોકશાહીમાં નવી વાત નથી, પરંતુ મતભેદો હોવા છતાં, શાસક પક્ષ અને વિપક્ષ વચ્ચે સંવાદનું સાતત્ય લોકશાહીના સ્વાસ્થ્ય માટે જરૂરી માનવામાં આવે છે. અફસોસની વાત એ છે કે છેલ્લા કેટલાક સમયથી બંને વચ્ચેની તકરાર હવે તો વાતચીતનો પુલ પણ તોડવાની સ્થિતિએ પહોંચાડવાની હદે દેખાય છે. ગુરુવારે કોંગ્રેસના નેતાઓએ કરેલા આક્ષેપો આકરા હતા. પાર્ટીએ કહ્યું કે સરકારે આવકવેરા વિભાગના અધિકારીઓ દ્વારા મુખ્ય વિપક્ષી પાર્ટીને એવી આર્થિક કટોકટીની સ્થિતિમાં પહોંચાડી દીધી છે કે તે ન તો ક્યાંય જાહેરાત કરી શકે છે, ન તો તેના નેતાઓ માટે એર ટિકિટ બુક કરી શકે છે, ન તો માત્ર રેલીઓનું આયોજન કરી શકે છે.

જોકે આ તમામ માત્ર એક પક્ષના આક્ષેપો છે. શાસક પક્ષ, સરકાર અને સંબંધિત વિભાગો અને તેમની સાથે સંકળાયેલા અધિકારીઓનું આ અંગે પોતપોતાનું વલણ છે. કોઈ પણ નિષ્કર્ષ પર પહોંચતા પહેલાં આ તમામ પાસાઓને કાળજીપૂર્વક ધ્યાનમાં લેવાની જરૂર છે. પરંતુ એ સમજવું અગત્યનું છે કે કોઈને પણ લોકશાહી પ્રણાલી સાથે ચેડાં કરવાની કે ચૂંટણી પ્રક્રિયાની નિષ્પક્ષતાને અસર કરવાની મંજુરી આપી શકાય નહીં. જો કોંગ્રેસના ખાતામાં કોઈ ગેરરીતિ હોય તો તેની નિષ્પક્ષ તપાસ થવી જોઈએ, પરંતુ ચૂંટણી લડવાની પ્રક્રિયાને અસર ન થાય તે રીતે. કોઈ રીતે એવો મેસેજ ન મોકલવો જોઈએ કે કોઈ પણ વિભાગના સરકારી અધિકારીઓ પ્રત્યક્ષ કે આડકતરી રીતે વિરોધ પક્ષને નિશાન બનાવી રહ્યા છે. યાદ રાખો કે આવા પગલાં વિશ્વમાં લોકશાહી રાષ્ટ્ર તરીકે ભારતની પ્રતિષ્ઠાને અસર કરી શકે છે.

અરવિંદ કેજરીવાલ એક મર્યાદિત ક્ષેત્રના નેતા છે અને દિલ્હીના મુખ્યમંત્રી છે. કોઈ પણ રાજનેતા વિવિધ પ્રકારનાં કૌભાંડોમાં ફસાયેલા હોવા એ વાત પણ હવે લગભગ સામાન્ય થતી જાય છે. અરવિંદ કેજરીવાલની ઈડી દ્વારા ધરપકડ થાય અને આમ આદમી પાર્ટીના કાર્યકરો એમ કહે કે હવે તો લોકસભાની ચૂંટણી પૂરી થશે ત્યારે જ અરવિંદ કેજરીવાલ જેલમાંથી બહાર આવશે - આ વાત પણ તંદુરસ્ત લોકશાહીની નિશાની નથી. કહેવાનો એવો કોઈ મતલબ ન હોઈ શકે કે અરવિંદ કેજરીવાલ નિર્દોષ છે, પરંતુ તેમની સામેની કાનૂની પ્રક્રિયાઓ જે ઘણા લાંબા સમયથી ચાલે છે એમાં ચૂંટણી ટાણે જ નાટયાત્મક વળાંક આવે તે પરોક્ષ રીતે શાસકોના ઇરાદાઓને સ્પષ્ટ કરે છે. ઘણી વખત શાસકો એ જાણતા નથી કે કેટલીક સરકારી પ્રક્રિયાઓમાં તેમના પોતાના હાથ પણ ખરડાયેલા હોય છે.

કોંગ્રેસ એના પતનની પરાકાષ્ઠાએ છે, પરંતુ વિરોધ પક્ષ કે પક્ષોની હયાતી હકીકતમાં લોકશાહીનું આભૂષણ છે. આજે દેશમાં એનડીએ સરકાર વિરુદ્ધમાં જ્યારે મોટાભાગની પ્રચાર વ્યવસ્થાનું સંચાલન ખુદ એનડીએની વિવિધ પાંખો જ સંભાળે છે ત્યારે બાકી રહેલા ચપટીક સ્વતંત્ર મૌલિક અવાજોમાં એક અવાજ કોંગ્રેસનો હોય છે. એ અવાજ જો બંધ થઈ જશે તો પ્રજા પાસે વિવેચનાત્મક અભિપ્રાય પહોંચશે નહીં. ચીન, રશિયા, ઉત્તર કોરિયા વગેરે દેશોના અધઃપતનનો ઈતિહાસ તપાસવામાં આવે તો ખ્યાલ આવે કે વિપક્ષોની કબર ખોદવાનો આરંભ ક્યાંથી થતો હોય છે. 

ભારત જોકે વિરાટ દેશ હોવાને કારણે વિપક્ષો અનેક છે અને દક્ષિણ ભારતમાં તો વિપક્ષોનું વિશાળ પ્રાદેશિક જંગલ છે એ ભારતીય લોકશાહીના સદભાગ્ય છે. એને કારણે શાસકોમાં જાગૃતિ જળવાઈ શકે છે.