રવિવારે દિલ્હીના રામલીલા મેદાનમાં વિપક્ષી ગઠબંધન I.N.D.I.A. રેલીમાં ઉમટેલી ભીડને લઈને ભલે ગમે તેટલા દાવાઓ અને પ્રતિ-દાવાઓ હોય, પણ એ વાતને નકારી શકાય નહીં કે ચૂંટણી પહેલાં જ વિરોધ પક્ષોએ તેના દ્વારા પોતાની એકતા દર્શાવવાનો મોટા પ્રમાણમાં સફળ પ્રયાસ કર્યો છે. લગભગ તમામ મુખ્ય પક્ષોના મોટા નેતાઓએ તેમાં ભાગ લીધો હતો અને તે બધાનાં નિવેદનો અને વિધાનો મોટાભાગે શાસક પક્ષની કથિત અતિરેક વૃત્તિ અને લોકશાહી પરના હુમલાઓની આસપાસ ફરતાં હતાં.

વળી, આ પ્રદર્શન પછી વિપક્ષોએ પણ હરખાવા જેવું એટલે નથી કે અહીં એકતા પ્રદર્શનમાં પણ તિરાડો તો હતી જ. I.N.D.I.A. ઘટક પક્ષો વચ્ચેના પરસ્પર વિરોધાભાસનો પડછાયો પણ રેલી પર એ રીતે દેખાતો હતો કે તેના મુખ્ય ઉદ્દેશ્યને લઈને બે પ્રકારની વિરોધી બાબતો સામે આવી હતી.

જ્યારે આમ આદમી પાર્ટીએ કહ્યું કે તેનો હેતુ દિલ્હીના મુખ્યમંત્રી અરવિંદ કેજરીવાલની ધરપકડ સામે વિરોધ કરવાનો હતો, ત્યારે કોંગ્રેસે કહ્યું કે વિરોધ કોઈ ખાસ વ્યક્તિ સાથે સંબંધિત નથી, પરંતુ વર્તમાન સરકારની તાનાશાહી સામે કેન્દ્રિત છે. આ રેલી એવા સમયે થઈ જ્યારે I.N.D.I.A.મહારાષ્ટ્રથી લઈને બિહાર સુધીનાં તમામ રાજ્યોમાં ટિકિટ વિતરણના પ્રશ્ન પર ઘેરાયેલો સંઘ છે. સામેલ પક્ષો વચ્ચે પરસ્પર સંઘર્ષના અહેવાલો અખબારોમાં તરતા દેખાય છે. આ વિવાદો સીમિત સીટો પર હોવા છતાં, વાર્તા એવી બની રહી હતી કે ચૂંટણીના પડઘમ વાગી રહ્યા હતા ત્યારે પણ I.N.D.I.A. ગઠબંધન તેની સાથે જોડાયેલા પક્ષો દ્વારા એક થવામાં સક્ષમ નથી. રામલીલા મેદાનમાં રેલી દ્વારા આ પક્ષોએ એવો મેસેજ આપવાનો પ્રયાસ કર્યો છે કે તેઓ મુખ્ય મુદ્દાઓ પર એક અવાજે વાત કરી શકે છે.

જ્યાં સુધી ED અને અન્ય એજન્સીઓની કાર્યવાહીનો સવાલ છે, તેમાં કોઈ શંકા નથી કે સરકાર અને આ એજન્સીઓનું આ અંગે પોતપોતાનું વલણ છે, પરંતુ તેમ છતાં, ચૂંટણી પહેલાં જ રાજ્યોના ચૂંટાયેલા મુખ્યમંત્રીઓ સામે આવા કડક પગલાં લેવામાં આવે છે જેને વિપક્ષી ગઠબંધન સત્તાનો અતિરેક માને છે. એ નોંધવું મહત્ત્વપૂર્ણ છે કે ઈ. સ. ૨૦૦૫થી ED દ્વારા નોંધાયેલા ૫,૯૦૬ કેસમાંથી માત્ર ૨૫નો જ નિકાલ થયો છે. છેલ્લા ૧૭ વર્ષમાં ૦.૪૨% કેસોનો નિકાલ એ ફરિયાદને માન્યતા આપે છે કે આ કેસોમાં પ્રક્રિયા જ સજાનું સ્વરૂપ લઈ રહી છે. આટલું જ નહીં, પીએમએલએની કડક જોગવાઈઓ કે જેના હેઠળ રાજકીય પક્ષો સાથે સંકળાયેલા લોકો સામે કાર્યવાહી કરવામાં આવી રહી છે તેના પર માત્ર જોરદાર ચર્ચા નથી થઈ રહી, પરંતુ તે કાયદા વિરુદ્ધ એક રિવ્યુ પિટિશન પણ સુપ્રીમ કોર્ટમાં પેન્ડિંગ છે.

સવાલ એ ઊભો થાય છે કે શું ચૂંટણી ન થાય ત્યાં સુધી એજન્સીઓએ વિરોધ પક્ષો અને નેતાઓ સામે આકરાં પગલાં લેવાનું ટાળવું જોઈએ અને શું ચૂંટણી પંચે આવો કોઈ નિર્દેશ જારી કરવો જોઈએ? આ અંગે ગંભીરતાથી વિચારવું જરૂરી છે. કારણ કે લોકશાહીમાં મુક્ત અને નિષ્પક્ષ ચૂંટણીઓ થવી જોઈએ એ જવાબદારી ચૂંટણી પંચની પોતાની છે. 

રામલીલા મેદાનની જેમ વિપક્ષોને કદાચ હજુ પણ આવી સભા કે રેલીઓ કરવાની તક મળે તો પણ એમની વચ્ચે વાજિંત્રોની જે ગેરસમજ છે એ છતી થયા વગર રહેતી નથી. એને કારણે વિપક્ષોના પોતપોતાના સ્વર જુદા પડે છે અને જે મ્યુઝિકલ સિમ્ફની રચાવી જોઈએ તે રચાતી નથી. સંગીતનો તો એ સિદ્ધાંત જ છે કે એકાદ વાદ્ય પણ એના નિયત રાગથી જુદું વાગે એટલે સમગ્ર તર્જ એક ઘોંઘાટ બની જાય છે.

વિપક્ષોના ગઠબંધન પર જે સૌથી મોટી ચેલેન્જ તલવારની જેમ લટકે છે તે આ આંતરિક ઘોંઘાટની છે. તો પણ રામલીલા મેદાનમાં યોજાયેલી એ રેલી દ્વારા દેશભરના બુદ્ધિજીવીઓને એક આશ્વાસન મળ્યું કે દેશમાં વિપક્ષો હજુ જીવંત છે અને તેઓ પ્રયત્ન કરે તો મહામહેનતે પણ કદાચ એક થઈ શકે છે. આ સંભાવનાને કારણે લોકશાહી જીવંત રહેવાની સંભાવના અધિક પ્રબળ બને છે. લોકસભાની ચૂંટણી સાવ નજીક આવી છે છતાં જે તૈયારી વિપક્ષે કરવી જોઈએ એનો અણસાર હજુ દેખાતો નથી. લગભગ દરેક વિરોધપક્ષમાં પુખ્તતાનો અભાવ જોવા મળે છે. એની સામે એનડીએના નેતૃત્વ ધરાવતા ભાજપ પાસે બહુ એડવાન્સ રોડ મેપ તૈયાર હોય છે. છતાં ચૂંટણી તો ચૂંટણી છે. અનેક પરિણામોએ સાબિત કરી આપેલું છે કે કલ્પના કરતા વાસ્તવિકતા બહુ કઠોર હોય છે.