ના, આપણો દેશ બનાના રીપબ્લિક નથી, મિ. ગોપીનાથન...

આજે ૨૬મી જાન્યુઆરી એટલે કે રીપબ્લિક ડે છે.  પ્રજાની સત્તા છે, સાહેબ. આજે પ્રજાસત્તાક દિવસ આપણે એથી તો ઉજવીએ છીએ... યૂ સી!  દેશ આઝાદ તો થયો જ હતો પણ પછી રાજ કોનું? સર્વે લોકોનું...  'રીપબ્લિક'નું મૂળ લેટિન શબ્દ 'રેસ પબ્લિકા' છે. અર્થ થાય છે લોકોની બાબતો, લોકોને લગત. અહીં કોઈ એકનું રાજ નથી. અહીં બે'ક  લોકોનું રાજ પણ નથી. અહીં  ચૂનંદા લોકોનું રાજ પણ નથી. અહીં રાજાનું રાજ નથી, અહીં રાજ આમ જનતાનું છે. આપણે ત્યાં આપણે ચૂંટેલા, આપણાં પૈકીનાં લોકોનું રાજ છે.  

આજની પરિસ્થિતિ કેવી છે? ઘણું બધું નવું આવી ચૂક્યું છે. સરકાર નિર્ણાયક છે અથવા એમ કહીએ કે  નિર્ણાયક સરકાર છે. વિકાસ ચોગરદમ છે. સફર હવે સરળ બની છે. ફ્લાઇઓવર્સ અને ફ્લાઈટ્સ વધતા જાય છે. ઇન્ફ્રાસ્ટ્રકચર વધ્યું  છે. આપણાં સૈન્યનાં કરારા જવાબ પછી પાડોશી પાકિસ્તાનની વાંકી પૂંછડીનો વળ સીધો થતો જણાય છે. દેશમાં બળાત્કારની ઘટનાઓ અટકી નથી. દેશની દીકરીઓ નિર્ભય નથી, એ અનંત ચિંતાનો વિષય હતો અને છે. સામાન્ય માણસ માટે ભાવવધારો થાય છે.

બીમારી પણ આવતી રહે છે. તબીબી સેવાઓ હવે ધંધામાં તબદીલ થઇ ગઈ છે. ધંધામાં અલબત્ત મંદી છે અને મંદીની બૂમરાણ પણ છે. રાજકારણમાં મંદી નથી. દેશમાં અલબત્ત જાહેર વિરોધનો માહોલ છે. પણ વિરોધ પક્ષમાં કોઈ અસ્થમા દેખાતો નથી. દમ! દમ બડો દમદાર  શબ્દ છે. ગુજરાતી લેક્સિકોન અનુસાર દમ એટલે ઈંદ્રિયોના દમનની ક્રિયા, સંયમ, ઈંદ્રિયનિગ્રહ પણ... 'દમ દેવો' એટલે ધમકાવવું અને 'દમ ઘૂંટાવો' એટલે શ્વાસ રુંધાવો. સરકારનાં વિરોધીઓ કહે છે અમારો દમ ઘૂંટાય છે.

સરકારી નીતિરીતિથી નારાજ થઈને નારાજીનામું આપી ચૂકેલાં આઈએએસ ઓફિસર કન્નન ગોપીનાથન માને છે કે એમનો અવાજ છીનવી લેવાયો છે. તેઓ કહે છે કે સરકાર પાગલ કૂતરાં જેવી છે, જે દોડતી કારની પાછળ દોડે છે. એટલે એમ કે સરકાર દોડતાં કૂતરાંનું જમઘટ છે અને તમે દોડતી કાર છો. ઈઝ ઈટ?!!  ગયા અઠવાડિયે એમને યુપીનાં પ્રયાગરાજ એરપોર્ટ પર અટક કરીને રીટર્ન ફ્લાઈટમાં દિલ્હી પાછાં મોકલી દેવાયા ત્યારે એમણે ટ્વીટ કર્યું કે 'ઇન્ડીપેન્ડન્ટ બનાના રીપબ્લિક ઓફ  ઉત્તર પ્રદેશ મને વિમાનમાં બેસાડીને, દરેક વખતે મફતમાં દિલ્હી પાછો મોકલી આપે છે.' પણ સાહેબ, અમે તો સ્પષ્ટ માનીએ છીએ કે આપણાં કોઈ રાજ્ય કે આપણાં દેશને આવી ઉપમા આપવી ઠીક નથી. આપણો દેશ જે હોય તે, પણ બનાના રીપબ્લિક નથી. હજી સુધી તો નથી જ.  પણ આ બનાના રીપબ્લિક એટલે?

બનાના રીપબ્લિક એ રાજકીય રીતે ડગમગ હોય એવાં નાના દેશને કહે છે. એકાદી કુદરતી સંપત્તિ વિપુલ માત્રામાં હોય, જેનું બેફામ હનન કે ખનન થતું રહે. શાસન વ્યવસ્થા જેવું કાંઈ હોય જ નહીં.  દેશ સાંગોપાંગ ભ્રષ્ટ, લોકો સર્વત્ર ત્રસ્ત, સરકાર સરમુખત્યાર અને કોર્પોરેટ બખિત્યાર.... (બખ્ત એટલે નસીબ. જેને ખોબે ખોબે બખાં થાય એ બખિત્યાર.). લોકોનું સાગમટે શોષણ થાય અને લોકોનો અવાજ તો જાણે કે છે જ નહીં.

ઉંદરડી મૂતરે અને જે અવાજ થાય એટલો ય નહીં. પણ સાહેબ... ભારત દેશનાં નાગરિક  કન્નન ગોપીનાથન છૂટથી સરકારની ટીકાને ટ્વીટી શકે છે એટલે એટલું તો ચોક્કસ કે આપણો દેશ રીપબ્લિક ઓફ ઇન્ડિયા (ભારત ગણરાજ્ય) છેત અને બનાના રીપબ્લિક (કેળાં ગણરાજ્ય) નથી જ નથી.  અહીં બોલવાની આઝાદી છે. 

દરેક આઝાદીની માફક બોલવાની આઝાદીમાં પણ 'શરતો લાગુ' હોય છે. 'બોલવું' એટલે લોકોને ભરમાવવા, એવું નથી. હિંસા સર્જે એવી બોલીને અટકાવવી પડે. અને ભારત દેશમાં ભ્રષ્ટાચાર નથી જ, એવું નથી. પણ ભ્રષ્ટ આચારનો ડર હજી બકરાર છે. સામાન્ય માણસોનું શોષણ પણ થતું હોય છે પણ એ સર્વત્ર નથી. કોઈ દેશ બનાના રીપબ્લિક હોય તો એ દેશમાં સૈન્ય ભાડૂતી હોય છે, જે વિદેશી કોર્પોરેટનાં ઇશારે ચાલે છે. પોતાનાં નાગરીકો પૈકી જે શોષણનો વિરોધ કરે, એમની કત્લેઆમ થઇ જાય. ના સાહેબ,  અહીં એવું નથી. આપણાં ઇન્ડિયા રીપબ્લિકનું સૈન્ય જાબાંજ છે. એ કોઈ કોર્પોરેટનાં ઇશારે નાચતું હોય એવો તો વિચાર પણ ન આવે. તમે ભારતને 'બનાના રીપબ્લિક' કહી કેવી રીતે શકો, મિ. ગોપીનાથન?

આપણાં રીપબ્લિક ડેનાં દિવસે આજે નોબેલ પારિતોષિક વિજેતા કવિ પાબ્લો નેરુદાની સ્પેનિશ કવિતા 'યુનાઈટેડ ફ્રુટ કંપની' પ્રસ્તુત છે કે જેમાં તેઓ 'બનાના રીપબ્લિક'ની વાત કરે છે. એ યોગાનુયોગ છે કે આ કવિતા પણ ૧૯૫૦માં લખાઈ હતી, જે વર્ષે આપણાં રીપબ્લિક ઇન્ડિયાનો પણ જન્મ થયો હતો. કવિતામાં યુનાઈટેડ સ્ટેટ્સ ઓફ અમેરિકાની એક કોર્પોરેટ ફ્રુટ કંપની હોન્ડુરાસ જેવાં લેટિન અમેરિકન દેશોમાંથી સસ્તે ભાવે કેળાં ખરીદે છે, એની વાત છે.

જે તે દેશનાં સરમુખત્યાર નેતાઓ ઓચાઈ જાય ત્યાં સુધી એમને પૈસા ખવડાવાય છે. આ ફ્રુટ કંપની ભાડૂતી સૈનિકો ય રાખે છે. વિરોધીઓને મારી નાંખવા, એ એમને માટે રમત વાત છે. કવિતાની શરૂઆત થાય છે કે બ્યુગલ વાગ્યું અને ભગવાને ફોર્ડ મોટર્સ, કોકાકોલા, એનાકોન્ડા વગેરે  મલ્ટી-નેશનલ કંપનીઓ પૃથ્વી ઉપર મોકલી. અમેરિકા ખંડનાં નકશાને  એક નારી ગણો તો એનાં શરીરનો  મધ્ય ભાગ  શોષણ કરવા માટે યુનાઈટેડ ફ્રુટ કંપનીનાં ભાગે આવ્યો.

જ્યાં ગુલામી અને બળાત્કારની ઘટનાઓ બેરોકટોક થતી રહી. બનાના રીપબ્લિક તરીકે ઓળખાતો લેટિન અમેરિકા દેશોનો સમૂહ એ હતો, જ્યાં કોફી અને ફળો, ખાસ કરીને કેળાંનો મબલખ પાક થતો હતો. આ દેશોનાં સરમુખત્યાર શાસકોને કવિતામાં એવી માખીઓ તરીકે વર્ણવ્યા છે, જે આ સ્વાદિષ્ટ રસદાર ફળોમાંથી રસ ચૂસતા રહ્યા. માખીઓ તો સડેલા ફળો પર પણ બણબણે અને માણસોની લાશ પર પણ ચોંટી રહે. આ ફ્રુટ કંપની પાસે સીઝરનો તાજ હતો, એવો ઉલ્લેખ પણ કવિતામાં છે.

સદીઓ પહેલાં રોમ રીપબ્લિક દેશ હતો પણ પછી એનો એકહથ્થુ કબજો જમાવીને જુલિયસ સીઝર સમ્રાટ બન્યો હતો, એવો અહીં સંકેત છે. સ્થાનિક લોકોનું અનહદ શોષણ, બળાત્કાર, ખૂનામરકી અને વિદેશી કંપનીઓનો બેફામ નફો એટલે બનાના રીપબ્લિક. ના સાહેબ, મારો દેશ એવો નથી. મારો દેશ બનાના રીપબ્લિક નથી. આ સામાન્ય માણસોનો દેશ છે. આ આમ જનતાનો દેશ છે. આ મેંગો રીપબ્લિક છે. જયહિંદ.