Explainer: ભારત અને ચીન સાથે ગ્રૂપ બનાવવા રશિયાનો ફરી પ્રયાસ, અમેરિકા ધુંઆપુંઆ

RIC TROIKA: રશિયાએ 2020 પછી પહેલીવાર ખુલ્લેઆમ RIC એટલે કે રશિયા-ભારત-ચીનની ત્રિપુટીને પુનર્જીવિત કરવાનો પ્રયાસ કર્યો છે. 29 મેના રોજ પર્મ શહેરમાં એક સુરક્ષા પરિષદમાં રશિયન વિદેશ મંત્રી સેર્ગેઈ લવરોવે કહ્યું કે RICની બેઠકો ફરી શરૂ કરવાનો સમય આવી ગયો છે. છેલ્લા ઘણા વર્ષોથી આંતરરાષ્ટ્રીય રાજકારણમાં બહુધ્રુવીય વ્યવસ્થાની ચર્ચા વેગવાન બની છે. જેમાં રશિયા અને ચીન સાથે મળીને પશ્ચિમી દેશો અને ખાસ કરીને અમેરિકાના વર્ચસ્વને સંતુલિત કરવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યા છે. રશિયા, ભારત અને ચીનની આ ત્રિપુટીને ફરીથી શરૂ કરવા વિચારણા થઈ છે. તે વૈશ્વિક રાજદ્વારીના નકશા પર એક નવી ચળવળ શરૂ થવાનો સંકેત આપે છે.

RIC શું છે?

RIC ની વિભાવના 1990ના દાયકાના અંતમાં ભૂતપૂર્વ રશિયન વડાપ્રધાન યેવગેની પ્રાઈમાકોવ દ્વારા આપવામાં આવી હતી. તેનો હેતુ એક એવું પ્લેટફોર્મ સ્થાપિત કરવાનો હતો જે અમેરિકા અને પશ્ચિમી દેશોની એકધ્રુવીય વૈશ્વિક વ્યવસ્થાને સંતુલિત કરી શકે. ત્રણ દેશોના આ જૂથે 2002થી 2020 સુધી 20થી વધુ વખત મંત્રી સ્તરની બેઠકો યોજી હતી. જેમાં વિદેશ નીતિ ઉપરાંત, આર્થિક, વેપાર અને સુરક્ષા બાબતો પર સંકલન સ્થાપિત કરવાના પ્રયાસો પણ કરવામાં આવ્યા હતા. જોકે, 2020માં ભારત-ચીન સરહદ પર ગાલવાન ખીણ સંઘર્ષ બાદ આ પ્લેટફોર્મ લગભગ નિષ્ક્રિય બન્યું હતું.

હવે RIC ને ફરીથી શરૂ કરવા પર ભાર કેમ?

કઝાનમાં ઓક્ટોબર 2024માં યોજાયેલી BRICS સમિટમાં વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી અને ચીનના રાષ્ટ્રપતિ શી જિનપિંગ વચ્ચેની વાતચીત બાદ સરહદ પર તણાવ ઘટાડવા માટે પગલાં લેવામાં આવ્યા છે. રશિયા આ માહોલના આધારે RICને ફરીથી સક્રિય કરવા માંગે છે. રશિયા માને છે કે NATO અને Quad જેવા પશ્ચિમી જોડાણો એશિયામાં અસ્થિરતા ફેલાવી રહ્યા છે. લવરોવે આક્ષેપ કર્યો હતો કે, NATO ભારતને ચીન વિરોધી વ્યૂહરચનામાં ખેંચવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યું છે. આવી સ્થિતિમાં, RIC એક એવું પ્લેટફોર્મ બની શકે છે જે એશિયન ઉકેલોના માધ્યમથી પ્રાદેશિક મુદ્દાઓનું સમાધાન લાવે, પશ્ચિમી એજન્ડા અનુસાર નહીં.

અમેરિકા પરની નિર્ભરતા ઘટાડવા પ્રયાસ

રશિયાનો લાંબાગાળાનો એજન્ડા એક એવું સુરક્ષા માળખું બનાવવાનો છે જે અમેરિકાના નેતૃત્વ હેઠળની સંસ્થાઓ પર નિર્ભર ન હોય. RICનું પુનરુત્થાન યુરેશિયામાં બહુધ્રુવીય સંતુલનની શક્યતાને પ્રોત્સાહન આપશે. અમેરિકા ભારતને પોતાના ઈન્ડો-પેસિફિક પ્લાનનો એક પ્રમુખ સ્તંભ માને છે. જો ભારત RICમાં સક્રિય ભૂમિકા નિભાવશે, તો ભારત હવે પશ્ચિમ પર નિર્ભર નહીં રહે. અમેરિકા ભારતને તેની ઇન્ડો-પેસિફિક યોજનાનો મુખ્ય આધારસ્તંભ માને છે. જો ભારત RICમાં સક્રિય ભૂમિકા ભજવશે તો તે સંકેત આપશે કે ભારત હવે પશ્ચિમ પર નિર્ભર નથી. RICનું પુનરુત્થાન ચીન અને રશિયા વચ્ચે પહેલાથી જ ગાઢ બનતા સંબંધોને એક રાજદ્વારી પ્લેટફોર્મ પૂરું પાડશે, જે યુએસ નીતિ નિર્માતાઓ માટે એક પડકાર ઉભો કરશે.

આ પણ વાંચોઃ ભારત પરત આવું પાછી વાત કરીશું: કોંગ્રેસ નેતાઓની ટિપ્પણી અંગે શશી થરૂરનો જવાબ

ઇન્ડો-પેસિફિક વ્યૂહરચના પર જોખમ

જો ભારત RIC દ્વારા ચીન અને રશિયા સાથે સંવાદ અને સહયોગ વધારશે, તો તે Quad Plusની અસરકારકતા પર પ્રશ્નાર્થ ચિહ્ન મૂકી શકે છે. કારણ કે ભારત એકસાથે બંને છાવણીમાં રહી શકે નહીં. ભારત માટે આ રસ્તો એટલો સરળ નથી. એક તરફ, તે Quad અને અમેરિકા સાથે મજબૂત સંબંધો જાળવી રાખવા માંગે છે. બીજી તરફ, RIC જેવા ફોરમમાં તેની ભાગીદારી તેની વ્યૂહાત્મક સંતુલન નીતિનો એક ભાગ છે. ઉપરાંત, ભારત-ચીન સરહદ વિવાદ સંપૂર્ણપણે ઉકેલાયો નથી, જે RICની વિશ્વસનીયતા પર સવાલો ઉભા કરી શકે છે.

અમેરિકા માટે બનશે માથાનો દુઃખાવો

RICનું પુનરુત્થાન માત્ર એક પ્રતિકાત્મક સંકેત નથી પરંતુ રશિયાની લાંબા ગાળાની વ્યૂહરચનાનો એક ભાગ છે જે યુરેશિયાને પશ્ચિમી પ્રભુત્વથી મુક્ત બહુધ્રુવીય વિશ્વનું કેન્દ્ર બનાવવાની છે. જો ભારત-ચીન સંબંધોમાં સુધારો કાયમી રહે અને ત્રણેય દેશો તેમના મતભેદોને બાજુ પર રાખીને સહિયારા હિતો પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે, તો બહુધ્રુવીય વિશ્વ વ્યવસ્થાનો પાયો બની શકે છે. જેથી RIC અમેરિકા માટે વ્યૂહાત્મક માથાનો દુખાવો બની શકે છે.