ઝાઝા હાથ રળિયામણા .

- સુખાલાલે કહ્યું, 'જો દીકરા, તું આ વર્ષે ખેતરનું સઘળું કામ સરખી રીતે કરીશ તો આવતા વર્ષે હું આખું ખેતર તારા નામે કરી દઈશ.'

- માધવી આશરા 

રં ગપુર નામે એક સરસ મજાનું નાનું એવું ગામડું. ચારે બાજુથી ખેતરો વચ્ચે રહેલું આ ગામડું ખૂબ જ રમણીય. કુદરતનું સાચું સૌદર્ય અહીં વસેલું હતું. ગામનાં લોકો ખૂબ જ મહેનતુ, મિલનસાર અને વિનમ્ર. ગામના સરપંચ સુખલાલ હતા. તે પણ ખૂબ જ વિવેકી, સાથે કોઈપણ પ્રકારની મહેનત કરી જાણતા. ગામનો વિકાસ કરવા માટે તેમણે અનેક પ્રયાસો કર્યા હતા. આમ, રંગપુર ગામ ધીમેધીમે વિકાસનાં પંથ પર આગળ વધી રહ્યું હતું. 

સરપંચ સુખલાલ એકતામાં બહુ માનતા હતા. તેઓનું માનવું હતું કે જે તાકાત એકતામાં રહેલી છે એ એકલામાં નથી. સુખલાલના પરિવારમાં તેમની પત્ની અને એકનો એક દીકરો ભૂપેશ હતો. ગામનાં લોકો તેને ભુપો કહીને જ બોલાવતાં. 

સરપંચ સુખલાલ જ્યાં વિવેકી, મહેનતુ અને મિલનસાર હતા, તેનાથી બિલકુલ વિરુદ્ધ ગુણો આ ભુપામાં હતાં. કોઈ પણ સાથે હંમેશા તોછડાઈથી જ વાતો કરે, મહેનત કરવી તો તેને ગમે જ નહીં, અને જે પણ કામ કરે તે એકલો જ કરે. કોઈ સાથે ભાગીદારી કરવી તેને ગમતી જ નહી. 

ભુપાનાં આવાં લક્ષણોથી સુખલાલ સદા ચિંતિત રહેતા. ભુપામાં ક્યારે સારા સંસ્કાર આવશે એવા વિચારમાં ને વિચારમાં તેની ઊંઘ ઉડી જતી. તેઓ વિચારતા કે શું ભુપો કાયમ માટે આવો જ રહેશે, જો તે હંમેશા આવો રહેશે તો પોતાનું નામ તો ખરાબ કરશે સાથે ગામનું નામ પણ ખરાબ થશે. કયારેક ક્યારેક સુખલાલ ભુપાને સાચા માર્ગે લાવવાનાં પ્રયાસો પણ કરતા રહેતા. 

એક દિવસની વાત છે. ભુપાને સાચા માર્ગે લાવવા માટે સુખાલાલે એક યુક્તિ બનાવી. તેણે પહેલા તો ભુપાને બોલાવ્યો અને કહ્યું, 'જો ભુપા, તારે એક કામ કરવાનું છે. આપણું ખેતર ખૂબ મોટું છે અને આ વખતે ખેતમજૂરો પણ બહુ ઓછા છે. આથી ખેતરમાં તારે વધુ કામ કરવું પડશે. બોલ તું કરીશને?'

પહેલા તો ભુપાએ આનાકાની કરી. પછી સુખાલાલે તેને કહ્યું, 'જો દીકરા, તું આ વર્ષે ખેતરનું સઘળું કામ સરખી રીતે કરીશ તો આવતા વર્ષે હું આખું ખેતર તારા નામે કરી દઈશ.' પિતાજીની આ વાત સાંભળી ભુપાના મનમાં તરત જ લાલચ જાગી અને તેણે તરત જ હા પાડી દીધી. 

બીજે દિવસે ભુપો સવારે વહેલો ઊઠી ખેતરે પહોંચી ગયો. પહેલાં તેણે ચારેબાજુ નજર કરી. ખેતર ખૂબ જ મોટું હતું. તેણે જોયું કે ખેતમજૂરો પણ કામે આવી ગયા છે. ભુપો મનોમન વિચારવા લાગ્યો કે, 'જો હું આટલા બધા મજૂરો સાથે કામ કરીશ તો મારી મહેનત પિતાજીને નહીં દેખાય. તેના કરતા જો હું આ ખેતરનાં બે ભાગ કરી દઉં, એક ભાગમાં ખેતમજૂરો કામ કરે અને બીજા ભાગમાં હું એકલો કામ કરું તો મારી મહેનત દેખાશે. આમ મારી મહેનત જોઈ કદાચ પિતાજી ખેતરની સાથે ઘર પણ મારા નામે કરી દે...' 

ભુપાનાં મનમાં ધીમેધીમે લાલચ વધી રહી હતી. કામ શરું કરતા પહેલાં તેણે બધા મજૂરોને બોલાવ્યા અને કહ્યું, 'આજથી આ ખેતરના બે ભાગ પાડવામાં આવે છે. એક ભાગમાં હું એકલો કામ કરીશ અને બીજા ભાગમાં તમારે કામ કરવાનું છે.'

મજૂરોને તો નવાઈ લાગી. તેમણે એકસાથે કહ્યું કે, 'સાહેબ તમે એકલા કામ કઈ રીતે કરી શકશો? ખેતરનું કામ એકલા હાથે ન થાય, હળીમળીને કરવાથી જલદી થાય અને સમયનો પણ બચાવ થાય.' પણ ભુપો એકનો બે થયો જ નહીં. ભુપાએ બધાની વાતની અવગણના કરી. આ બાજુ સુખલાલને જે વાતનો ડર હતો એ જ થયું, પણ પોતાની યુક્તિ ધીમે ધીમે કામ કરી રહી છે, એવું વિચારી તેઓ પણ મૌન રહ્યા. 

આમ એક બાજુ ખેતમજૂરો કામ કરવા લાગ્યા અને બીજી બાજુ એકલો ભુપો કામ કરે. મજૂરોનું કામ વહેલું પૂરું થઈ જતું અને મજૂરોને થાક પણ ન લાગતો. જયારે ભુપાનું કામ મોડું પૂરું થતું અને તે થાકીને લોથપોથ થઈ જતો. 

ભુપો એકલા હાથે ખેતરમાં પહેલાં જમીન ખેડતો, પછી તેમાં બિયારણ વાવતો, પછી તેની સિંચાઈ કરતો, પાણી પાતો, સાફ સફાઈ કરતો, દવાઓનો છંટકાવ કરતો, પછી પાકની કાપણી કરતો. આમ બધું કામ તે એકલો કરતો રહેતો. બીજી બાજુ મજૂરો હળીમળીને ફટાફટ કામ કરી લેતા. પરિણામે તેમનું કામ સમયસર પૂરું થઇ જતું. જયારે ભુપાનું કોઈ પણ કામ સમયે ન થયું. 

જમીન ખેડવી, બિયારણ વાવવું, સિંચાઈ કરવી, દવાનો છંટકાવ, પાકની કાપણી વગેરે અધૂરું જ રહ્યું. પરિણામે તેના ખેતરમાં કોઈ પાક જ ન થયો કાં તો અધૂરો જ રહ્યો. આમ લાભ થવાને બદલે નુક્સાન જ થયું. 

ભુપો નિરાશ થઈ પિતાજી પાસે આવ્યો. સુખાલાલે ભુપાના માથા પર હાથ ફેરવતાં કહ્યું, 'જોયું ને દીકરા, એકલા હાથે કંઈ પણ કામ કરવું શક્ય નથી. જયારે ઝાઝા હાથ કામ કરતા હોય ને ત્યારે સમયની સાથે પૈસાની પણ બચત થાય છે. આથી જ કહેવાયું છે ઝાઝા હાથ રળિયામણા.' 

ભુપાને પોતાની ભૂલ સમજાઈ ગઈ. તેને સમજાઈ ગયું હતું કે જે મજા એકતામાં છે એ એકલામાં નથી. હવે તે હળીમળીને ખેતરોમાં કામ કરવા લાગ્યો. આ બાજુ સુખલાલની યુક્તિ કામ કરી ગઈ અને તેમની ચિંતા પણ ગાયબ થઈ ગઈ.