મોંઘામૂલી માટી .

- 'ભાઈ, જો માટી ન હોય તો અમે ઇંટ કેવી રીતે બનાવીએ?

- ઈંટો ન બને તો મકાન કેવી રીતે બનાવીએ? માટે અમારા માટે પણ તમે ખૂબ જ ઉપયોગી છો. અમારી સાથે માટી આપ ઘણાં બધા માટે પણ કિંમતી છો.'

- બિરેન પટેલ

એક હતો કુંભાર. કુંભાર ભાઈનું નામ હતું ચૈતરભાઈ. ચૈતરભાઈ તો ગજબના ઘડવૈયા. એ અમારા ગામની પાદરમાં આવીને વસ્યા. માટીના ઢેફાંને એવો આકાર આપે કે તેની કિંમત વધી જાય. ચૈતરભાઈ સીમમાંથી માટી લાવે. માટીના ઢેફાં ભાગે તેમાં પ્રમાણસરનું પાણી રેડે. પાછા માટીને ગૂંદે. માટીના લોચા તૈયાર કરી ચાકડે ચડાવે. ૫છી તો પૂછવું જ શું? ચૈતરભાઈની આવડતની કોઈ જોડ મળે ખરી?

પાદરમાં આવ્યો એક ચૈતર કુંભાર,

માટીના લોચા ને આપે આકાર.

માટલાં ઘડે ને ઘડે કોડિયાં અપાર,

પાદરમાં આવ્યો એક ચૈતર કુંભાર.

એક દિવસ ચૈતરભાઈ નિત્ય ક્રમ મુજબ માટી લેવા ખાણ પાસે ગયા. ત્યાં ગધેડાને ઝાડના છાંયડે બાંધી માટી ખોદવા લાગ્યા.એટલામાં ભેખડ પરથી એક માટીનું ઢેફું પડયું.પડયું તે ચૈતરભાઈના પગ પાસે આવ્યું. આવીને કહેઃ

ચૈતર કુંભાર... ઓ ચૈતર કુંભાર

અમારા તારા પર શાં શાં ઉપકાર?

ચૈતરભાઈ તો વિચારમાં પડી ગયા! માટીનું ઢેફું બોલે છે? એતો ચોક્યાં ! ત્યાં જ પાછું ઢેફું બોલ્યું:

ચૈતર કુંભાર.. ઓ ચૈતર કુંભાર

ચોકશો મા,ચોકશો મા-કરો વિચાર!

ચૈતરભાઈ કહે, 'માટી મારી મા સમાન છે. જો તમે ના હોય તો અમે માટલા, માટલી, કોડિયાં, કુલડી, કલાડું, કુંજો અને બીજાં માટીનાં વાસણો કેવી રીતે બનાવીએ?'

ઢેકું કહે, 'બસ આટલું જ?'

ચૈતરભાઈ કહે, 'ના રે ના...આટલું થોડું. અમારું તો જીવન જ નષ્ટ થઈ જાય.'

ઢેફું કાંઈ બોલે તે પહેલા બળદ લઈને પસાર થતાં ખેડૂતે આ વાત સાંભળી. 

ખેડૂતે માંડી માટીની વાર્તા,

માટી જ છે સર્વ કર્તા હર્તા. 

ખેડૂતે કહ્યું, 'એટલું તો થોડું હોય? જો માટી જ ન હોય તો અમે ખેતી ક્યાં કરીએ?અનાજ કેવી રીતે પકવીએ? અનાજ ના પાકે તો પશુ-પંખી અને માણસો પોતાનું પેટ કેવી રીતે ભરે? એમનું જીવન કેવી રીતે ટકે? માટે ઓ માટીના ઢેફાં આપ તો અમારા માટે સોનાના ટુકડાં સમાન છો!' 

ઢેફું તો મલકાવા લાગ્યું. ત્યાં જ એક કડિયો આવી ચડયો.આ બધી વાત સાંભળીને કડિયાભાઈ તો તરત જ બોલ્યાં: 

'ભાઈ માટી મોંઘામૂલી,

ભાઈ માટી મોંઘામૂલી.

ભાઈ એની કરજો કદર,

આપણને સૌને આપે ઘર.

 ભાઈ જો માટી ન હોય તો અમે ઇંટ કેવી રીતે બનાવીએ? ઈંટો ન બને તો મકાન કેવી રીતે બનાવીએ? માટે અમારા માટે પણ તમે ખૂબ જ ઉપયોગી છો. અમારી સાથે માટી આપ ઘણાં બધા માટે પણ કિંમતી છો.'

માટીનું ઢેફું તો રાજી રાજી થઈ ગયું. ગીતડું ગણગણવાં લાગ્યું કે-

'મોંઘામૂલી માટી અમે,

મૂલ અમારું સૌને ગમે.

કણથી યાત્રા શરૂ કરી,

મદદ સામે ચાલી ધરી.'