ફિલ્મી અમેરિકાની ઝાંખી

ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પે ભારતની વાજતેગાજતે મુલાકાત લીધી એને દિવસો પસાર થઈ ગયા હોવા છતાં એના પડઘા હજુ તો શમતા નથી. ટ્રમ્પ અને મોદીના રાજકીય સંમિલનની છબીઓ પાછળ બેકગ્રાઉન્ડમાં જય-વીરુની દોસ્તીનું ફિલ્મી ગીત મોટાભાગના મુગ્ધજનોને સંભળાયું પણ ખરું. ટ્રેડ ડિલની હમણાં તો ના પાડી, સરેરાશ ભારતીયને પાનો ચડે એવી મીઠી વાતો કરીને પોતાના અમેરિકા દેશને મહાનતમ બતાવીને ટ્રમ્પ એના કુટુંબ સમેત રવાના થઈ ગયા. તેમની વાકધારા ભારતને સારી પેઠે ઓળખતા કોઈ અનુભવીએ લખેલી હોવી જોઇએ તો જ એમની વાતમાં દિલ વાલે દુલ્હનિયા લે જાયેંગે અને શોલેનો ઉલ્લેખ આવે. ટ્રમ્પે ભારતની પ્રશંસા કરતા મુદ્દાઓમાં એક મહત્વનો મુદ્દો એ પણ ગણાવ્યો કે આ દેશ દર વર્ષે બે હજાર જેટલી ફિલ્મોનું નિર્માણ કરે છે. જો કે આ આંકડો અધૂરો છે. કારણ કે હિન્દી, તમિલ અને તેલુગુ ફિલ્મો મળીને જ પ્રતિ વર્ષ બે હજારનો આંકડો આંબી લે છે. ગુજરાતી, બંગાળી, આસમીઝ જેવી બીજી ભાષાની ફિલ્મો ઉમેરો તો આંક ક્યાંય પહોંચે.

ભારતની ભવ્ય સંસ્કૃતિ અને વૈવિધ્યપૂર્ણ વારસાના ખુલ્લા દિલે વખાણ કર્યા સિવાય કોઈ પણ દેશના નેતા પાસે બીજો છૂટકો નથી. ભારતની સંસ્કૃતિની પશ્ચાદભૂમિ એટલી ફળદ્રુપ છે કે તેમાંથી કળા સંલગ્ન નિત્યનૂતન સર્જકતાનો પ્રાગટયોત્સવ અવિરત ચાલુ જ રહે છે. અમેરિકા પાસે આવી કોઈ હૃદયસમૃદ્ધ ભોમકા હતી નહીં. માત્ર રેડ ઇન્ડિયન કહેવાતા આદિવાસીઓ જે જમીન પર રહેતા હોય ત્યાં તો સમૃદ્ધ સંસ્કૃતિ કે ભાષાવૈભવ હોવાના નહીં. છતાં પણ અમેરિકાએ બહુ ટૂંકા ગાળામાં પોતાની આગવી શૈલી ઉભી કરી. બ્રિટિશ અંગ્રેજીને તોડી મરોડીને પોતાની ઉટપટાંગ અંગ્રેજી બનાવી અને સિનેમા ઉપર તો જાણે આક્રમણ કર્યું. લુમિએર બ્રધર્સ પાસેથી તો જાણે એનો કેમેરા છીનવી લીધો અને ફિલ્મો ઉપર પોતાની બધી તાકાત લગાડી દીધી. મૂક ફિલ્મોના જમાનાથી યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ ઓફ અમેરિકાએ સિનેમા નામના રજતલોક પર પોતાનો વિજ્યધ્વજ લહેરાવી દીધો હતો.

અઢીસો વર્ષના ટૂંકા ઇતિહાસ ધરાવતા અમેરિકાની ચમકદમકપૂર્ણ સફળતા પાછળ નાસા કરતા વધુ ફાળો હોલીવુડનો છે એવું મજબૂત દલીલો સાથે કહી શકાય. વીસમી સદીની ફિલ્મોની સમયસારણિ અને અમેરિકાની રાજકીય-આથક-વૈજ્ઞાાનિક સિદ્ધિઓને સમાંતર મુકો તો જે અમેરિકાએ એની ફિલ્મોમાં બતાવ્યંમ એ વીસ કે ત્રીસ વર્ષ પછી દુનિયાએ અમેરિકન મીડિયાના પહેલા પાને મુખ્ય મથાળે વાંચ્યું. ચંદ્ર ઉપર માનવ આરોહણની ફિલ્મોની હારમાળાએ જ અમેરિકન જનમાનસમાં ઠસાવી દીધું હતું કે ચંદ્ર ઉપર જો અમેરિકન ન પહોંચ્યો તો શરમના માર્યા માથું ઝુકાવવું પડશે. આ અદ્રશ્ય દબાણના કારણે જ જ્હોન કેનેડીએ અમેરિકનોને વચન આપવું પડયું અને એમના નિધન પછી પણ એ સપનું સાકાર થયું. રશિયા દુશ્મન દેશ છે એ હોલીવુડની ફિલ્મોએ અમેરિકાને કહ્યું છે, સરકારે રશિયા માટેની નફરતનું એલાન કરવાની જરૂર જ નથી પડી. જેમ્સ બોન્ડને જેમ્સ બોન્ડ બનાવવામાં રશિયાનો પરોક્ષ ફાળો ઘણો છે. એક સમય તો એવો હતો કે રશિયાની કાલ્પનિક ભૂમિ પર મિશન પાર ન પાડી શકે તો એ જેમ્સ બોન્ડ શેનો ?

ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પ પણ હોમ એલોન નામની ફિલ્મમાં મહેમાન કલાકારના રોલમાં હતા. અમેરિકાના ઘણાં પ્રમુખોએ હોલિવૂડ પાસેથી પોતાના સ્વાર્થ માટે જબરો ફાયદો મેળવ્યો છે. વીસમી સદીમાં થયેલી મોટાભાગની મોટી ઘટનાઓ સાથે કોઈને કોઈ રીતે સંકળાયેલા રહેલા ભૂતપૂર્વ અમેરિકન પ્રેસિડેન્ટ ફ્રેન્કલિન રૂઝવેલ્ટે હોલિવૂડની લોકપ્રિયતાને સૌપ્રથમ રાજકીય સ્વાર્થ માટે વાપરી હતી. ઘણાં હોલિવૂડ સિતારાઓ રાષ્ટ્રીય કાર્યક્રમોમાં જોડાયા હતા. જ્હોન કેનેડીની મેરલિન મનરો સાથેની તલ્લીન દોસ્તી તો જગપ્રસિદ્ધ છે. ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પ પહેલા એવા પ્રેસિડેન્ટ હશે જેને મોટા ભાગની હોલિવૂડ ઇન્ડસ્ટ્રી ધિક્કારે છે. તો પણ ટ્રમ્પ ફિલ્મોની તાકાતને નકારી શકતા નથી. ફિલ્મી સિતારાઓની નારાજગી વહોરીને પણ પ્રેસિડેન્ટ બનવું એ ટ્રમ્પની નાનીસૂની સિદ્ધિ ન કહેવાય. મિસ્ટર મોદી ફિલ્મના કલાકારો સાથે નિયમિત રીતે મંચસ્થ થાય છે એ આપણે જાણીએ છીએ.

અમેરિકન ફિલ્મોના દિગ્દર્શકો પાસે પોતાના દેશની સર્વોચ્ચતાનું જે વિઝન છે એ અને આપણા મહાન સત્યજિત રે એ તેમની અપ્પુ ટ્રાયોલોજીમાં બતાવેલી દરિદ્રતા પર ફિલ્મ સંશોધકોએ અભ્યાસ કરવો જોઈએ. ભારતીય દિગ્દર્શક વિપદવેળામાં ફસાયેલા પાત્રોના પડછાયામાં કલા શોધે છે અને એમાં સફળ પણ થાય છે. ભારતની જે ફિલ્મોને આંતરરાષ્ટ્રીય સન્માન મળે છે એમાં દેખાતું ભારત કેવું હોય છે ? અનેક એશિયન ફિલ્મો એવી છે જે જોઇને એના દુશ્મનો રાજી થાય. અમેરિકાએ સદાય એવી ફિલ્મો આપી કે જે જોઈને એના દુશ્મનો ડઘાઈ જાય અથવા ડરી જાય. આ ઉપરાંત પણ અમેરિકન ફિલ્મોએ એની પ્રજાને જે એટિકેટ, મેનરિઝમ અને ડિસિપ્લિન આપ્યા છે એ તો એક હજાર યુનિવસટીઓ પણ સો વરસ ભણાવે તો ન આપી શકે.