વિદેશી મહાલક્ષ્મીનો પ્રવાહ

નેવુંના દાયકામાં ભારતે મુક્ત બજારનીતિ અપનાવી પછી ભારતના અર્થતંત્રને અભૂતપૂર્વ વેગ મળ્યો. વૈશ્વિક માર્કેટમાં ભારતે પ્રવેશ મેળવ્યો. આંતરરાષ્ટ્રીય કંપનીઓ ભારત આવી અને ભારતની કંપનીઓએ પણ સરહદને ઓળંગીને પરદેશમાં પોતાના પાયા સ્થાપ્યા. આખો દેશ નિમ્ન મધ્યમવર્ગમાંથી મધ્યમ વર્ગીય સ્તર પર પહોંચ્યો. હવે તેની આર્થિક યાત્રા વિકસિત દેશ બનવા તરફની છે. વર્તમાન સંજોગો એવા છે કે દુનિયાને ફક્ત ભારતમાં વેપાર નથી કરવો પરંતુ રોકાણ પણ કરવું છે. કોઈ પણ દેશનું અર્થતંત્ર ત્યારે મજબૂત અને વિશ્વસનીય ગણાય જ્યારે તેમાં રોકાણ કરવા માટે પડાપડી થઈ રહી હોય. છેલ્લા પાંચેક વર્ષથી વિદેશી રોકાણ વધી રહ્યું છે. છેલ્લા થોડા મહિનાની વાત કરીએ તો વૈશ્વિક અર્થવ્યવસ્થાની અનિશ્ચિતતાના ટૂંકા સમયગાળા પછી વૈશ્વિક રોકાણકારો ફરી એકવાર ભારતીય સ્ટોક માર્કેટ પર તેમનું ધ્યાન કેન્દ્રિત કરી રહ્યા છે.

વિદેશી રોકાણકારોએ એપ્રિલ-જૂન ક્વાર્ટરમાં આશરે ૧ બિલિયનના ડોલર શેર વેચ્યા હતા. જો કે આ તત્કાલીન કામચલાઉ વલણ પછીના બીજા  ક્વાર્ટરમાં વિદેશી રોકાણ ૮.૫ બિલિયન ડોલર સુધી પહોંચી ગયું છે. સપ્ટેમ્બર મહિનો ભારતીય બજારોમાં વિદેશી રોકાણનો સતત ચોથો મહિનો છે જેમાં રોકાણનો ગ્રાફ વધતો જ જાય છે. અમુક એવા ચોક્કસ પરિબળો છે જે ભારતના સ્ટોક માર્કેટ તરફ અરધી દુનિયાને આકર્ષે છે. સ્થાનિક રીતે ભલે વિરોધ કે અસહમતી હોય પણ આંકડા તો એ જ સાબિત કરે છે કે ત્રીજી મુદત માટે વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીની પુનઃ તાજપોશીએ ભારતની આર્થિક નીતિઓમાં સ્થિરતા લાવી છે. વર્ષની શરૂઆતમાં, ચૂંટણી પરિણામો અંગેની અનિશ્ચિતતાને કારણે વિદેશી ભંડોળનો અસ્થાયી આઉટફ્લો થયો હતો. જો કે, મોદીની જીતે રોકાણકારોને આશ્વાસન આપ્યું છે કે ભારત તેની વાણિજ્ય તરફી નીતિઓ ચાલુ રાખશે, અને 'ભારતના વિકાસની કહાની' ને આગળ વધારતા આર્થિક સુધારાઓ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરશે.

આ રાજકીય નિશ્ચિંતતા વિદેશી રોકાણકારો માટે મહત્ત્વપૂર્ણ છે, ખાસ કરીને ઊભરતાં બજારોમાં, જ્યાં રાજકીય અસ્થિરતા નોંધપાત્ર જોખમ ઊભું કરી શકે છે. ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર, ડિજિટલાઈઝેશન અને મેન્યુફેક્ચરિંગને મજબૂત કરવાના મિસ્ટર મોદીના વહીવટીતંત્રના પ્રયાસોએ ભારતને રોકાણ માટે અત્યંત આકર્ષક દેશ તરીકે સ્થાન આપ્યું છે. નિર્મલા તરફ પ્રવર્તમાન સંયોગોમાં બજેટને કારણે અને હવે શરૂ થયેલા નવા વિવાદને લઈને બહુધા ભારતીયો ખુશ નથી એ અલગ બાબત છે. ભારતનો આર્થિકવિકાસ ચીન કરતાં અભિવૃદ્ધ થઈ હતી રહ્યો છે. ભારતના વિકાસનું મોડેલ દુનિયાના ઘણા દેશોનું ધ્યાન આકર્ષિત કરી રહ્યું છે, ખાસ કારણ એ કે ભારત સતત ચીનને પાછળ રાખી રહ્યું છે. ભારતનો જીડીપી પાછલા ક્વાર્ટરમાં ૬.૭% વધ્યો, જે ચીનના ૪.૭% કરતા ઘણો વધારે કહેવાય. નબળી આર્થિક ઉત્તેજના, એસેટ કટોકટી અને ડિફ્લેશન જેવા પડકારોનો સામનો કરી રહેલા ચીન સાથે, ભારતને વિશ્વની આર્થિક વૃદ્ધિના એન્જિન તરીકે જોવામાં આવે છે. 

IMF જેવી આંતરરાષ્ટ્રીય એજન્સીઓનો અંદાજ છે કે ઈ. સ. ૨૦૨૮ સુધીમાં ભારત વિશ્વની ત્રીજી સૌથી મોટી અર્થવ્યવસ્થા બની જશે, જે દેશના શેરબજારના લાંબા ગાળાના આકર્ષણમાં વધારો કરશે. પરિણામે, MSCI ઇમર્જિંગ માર્કેટ્સ ઇન્ડેક્સ જેવા વૈશ્વિક સૂચકાંકોમાં ભારતનું વજન વધ્યું છે, જે ઘણીવાર ચીનને પાછળ છોડી દે છે. આ પરિવર્તને સંસ્થાકીય રોકાણકારોને આકર્ષ્યા છે, જેણે વિદેશી મૂડી પ્રવાહને વધુ પ્રોત્સાહન આપ્યું છે. અન્ય ઊભરતાં બજારોની સરખામણીમાં ભારતીય ઇક્વિટી પ્રમાણમાં મોંઘી હોઈ શકે છે, પરંતુ તેનું એક સારું કારણ છે. ભારતના નિફ્ટી ૫૦ ઇન્ડેક્સનો પ્રાઇસ-ટુ-અર્નિંગ રેશિયો લગભગ ૨૧ ગણો છે, જે તેની ૧૦ વર્ષની સરેરાશ કરતાં ૧૮ ગણો વધારે છે. આ ઊંચા મૂલ્યાંકન છતાં, મજબૂત કોર્પોરેટ કમાણી અને હકારાત્મક આર્થિક સ્થિતિ રોકાણકારોના વિશ્વાસને સમર્થન આપવાનું ચાલુ રાખે છે. રોકાણકારો ભારતીય શેરો માટે પ્રીમિયમ ચૂકવવા તૈયાર છે કારણ કે દેશની વૃદ્ધિની સંભાવના મોટા ભાગના ઊભરતાં બજારો કરતાં વધુ મજબૂત માનવામાં આવે છે. 

ભારત પ્રારંભિક પબ્લિક ઑફરિંગ (IPOs) માટેના હબ તરીકે ઉભરી આવ્યું છે, જેના કારણે તે આ ત્રિમાસિક ગાળામાં સૌથી વ્યસ્ત IPO માર્કેટ બની ગયું છે. પબ્લિક લિસ્ટિંગમાં આ વધારો ઝડપથી વિકસતા પ્રાથમિક બજારમાં પ્રવેશવા ચાહતા વિદેશી રોકાણકારો માટે નવી તકો ઊભી કરી રહ્યો છે. નાના IPO એ ભંડોળ ઊભુ કરવાના લેન્ડસ્કેપમાં અત્યાર સુધી પ્રભુત્વ જમાવ્યું છે, ત્યારે મોટા સોદાઓ બહાર આવવા લાગ્યા છે, જે વધુ વિદેશી મૂડીને આકર્ષે છે.