સુપ્રીમ કોર્ટે હમણાં ચૂંટણી જાહેર થયા પછી તે નોટિફિકેશન પર સ્ટે મૂક્યો હતો જેના હેઠળ પ્રેસ ઇન્ફોર્મેશન બ્યુરો હેઠળ ફેક્ટ ચેકિંગ યુનિટ (હકીકત તપાસકાર એકમ)ની સ્થાપના કરવામાં આવનાર હતી. કોર્ટે કહ્યું કે જ્યાં સુધી બોમ્બે હાઈકોર્ટ ઈન્ફોર્મેશન ટેક્નોલોજી નિયમોમાં સુધારાને પડકારતી અરજીઓ પર પોતાનો ચૂકાદો ન આપે ત્યાં સુધી સ્ટે ચાલુ રહેશે. જેલની અંદર ફસાયેલા અને બહાર ભટકતા બિચારા વિરોધ પક્ષોને જો સમજાય તો તેમને માટે આ બહુ મોટી રાહત છે. આ દરમિયાન, ગૂગલ અને મેટા જેવી ડિજિટલ જાયન્ટ્સ ચૂંટણી દરમિયાન ખોટી માહિતીના ફેલાવાને રોકવા માટે તેમની વ્યૂહરચના સુધારવાનો પ્રયાસ કરી રહી છે. તપાસ અને તથ્ય તપાસનારને તાલીમ આપવા માટે નવાં સાધનો વિકસાવવા ઉપરાંત, તેઓ અન્ય બંને સંસ્થાઓ દ્વારા ચલાવવામાં આવતી હકીકત-તપાસની પહેલમાં પણ સામેલ થશે અને ભારતના ચૂંટણી પંચ સાથે સંકલનમાં કામ કરશે.

ઈ. સ. ૨૦૧૯માં, તમામ મુખ્ય ડિજિટલ પ્લેટફોર્મ્સે તેમના પોતાના સ્તરે ખોટી માહિતી રોકવાનો પ્રયાસ કર્યો અને તેનાં મિશ્ર પરિણામો મળ્યાં. આ વખતે ઈ. સ. ૨૦૨૪માં આ અભિયાન વધુ સંકલન સાથે ચલાવવામાં આવી રહ્યું છે. ચાલીસથી વધુ મોટી બહુરાષ્ટ્રીય સંસ્થાઓએ મ્યુનિક સિક્યોરિટી કોન્ફરન્સમાં એક કરાર પર હસ્તાક્ષર કર્યા હતા, જેમાં ચૂંટણી સંબંધિત ખોટી માહિતીનો સામનો કરવા માટે ૨૦૨૪માં વૈશ્વિક સ્તરે સાથે મળીને કામ કરવા તેઓ સંમત થયા હતા. જોખમ ઘણું વધી ગયું છે, કારણ કે આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ હવે રાજકારણીઓ સાથે સંબંધિત વાસ્તવિક દેખાતી ઓડિયો-વિઝયુઅલ સામગ્રી બનાવી શકે છે. આ ડિજિટલ જાયન્ટ્સે ખોટી માહિતી અટકાવવા, મતદારોની દખલગીરી મર્યાદિત કરવા અને વિવિધ પ્લેટફોર્મ પર પારદર્શિતા અને જવાબદારી સુનિશ્ચિત કરવા માટે વિવિધ સમાચાર માધ્યમો સાથે સંકલનમાં કામ કરવું પડશે.

આ મહત્ત્વપૂર્ણ છે, કારણ કે મેટા, આખરે તો ફેસબુક, વોટ્સએપ અને ઇન્સ્ટાગ્રામની માલિકી ધરાવે છે, જ્યારે ગૂગલ તો યુટયુબ અને તેના પોતાના સર્ચ એન્જિનની માલિકી ધરાવે છે. આ સાથે સંકળાયેલી વ્યૂહરચનાઓમાં સ્વતંત્ર હકીકત તપાસનારાઓ અને સ્થાનિક સામગ્રી નિર્માતાઓ અને પ્રકાશકો સાથે જોડાણ, હકીકત-તપાસ, તપાસનાં સંસાધનો અને ખોટી માહિતી સામે ચેતવણીઓ આપવા માટે સહયોગી પ્લેટફોર્મ પ્રદાન કરવાનો સમાવેશ થાય છે. આનો હેતુ આવી સામગ્રીને વાયરલ થતા અટકાવવાનો છે. મેટા પહેલેથી જ ખોટી માહિતી દૂર કરે છે. આ દૂર કરાતી વિગતોમાં મતદાનને પ્રભાવિત કરતી અને હિંસાને પ્રોત્સાહન આપતી સામગ્રીનો સમાવેશ થાય છે. તે ૧૫ ભારતીય ભાષાઓમાં સ્વતંત્ર ફેક્ટ ચેકર્સનું નેટવર્ક હોવાનો દાવો કરે છે. શંકાસ્પદ માહિતીની જાણ કરવા અથવા ચકાસવામાં મદદ કરવા માટે તેની પાસે વોટ્સએપ હેલ્પલાઇન પણ છે.

ખોટી માહિતીનો સામનો કરવા માટે ગૂગલ પ્રકાશકો માટે શેર કરેલો માહિતી ભંડાર બનાવશે. તથ્ય તપાસને ગૂગલના ભાગીદારોની મદદથી વીડિયો સહિત બહુવિધ ભાષાઓ અને ફોર્મેટમાં શેર અને પ્રમોટ કરવામાં આવશે. બંને કંપનીઓ તથ્ય તપાસની અદ્યતન પદ્ધતિઓ પર તાલીમનું આયોજન કરશે. આમાં ડીપ ફેક ડિટેક્શન અને ગૂગલ ફેક્ટ ચેક એક્સપ્લોરર અને મેટા કોન્ટેન્ટ લાઇબ્રેરીની શરૂઆતનો સમાવેશ થાય છે. હકીકત તપાસનારાઓ કહી શકે છે કે સામગ્રી સાથે છેડછાડ કરવામાં આવી છે કે નહીં. આવી વાંધાજનક સામગ્રીની છટણી કરવામાં આવશે. ફેસબુક દાવો કરે છે કે તે ગૂગલ, પેનલ, માઈક્રોસોફ્ટ, એડોબી અને શુટરસ્ટોક વગેરે તરફથી એઆઈની મદદથી બનાવેલી સામગ્રીને શોધવા માટે પગલાં વિકસાવી રહ્યું છે. આ માધ્યમોની સામગ્રી ઘણીવાર ફેસબુક, ઈન્સ્ટાગ્રામ, વોટ્સએપ અને થ્રેડ પર પ્રકાશિત થાય છે.

મેટા પર જાહેરાતકર્તાઓએ એઆઈની મદદથી કોન્ટેન્ટ બનાવતી વખતે જાહેર કરવાની પણ જરૂર છે. આ સામગ્રી રાજકીય અથવા સામાજિક વિષયો સાથે સંબંધિત હોઈ શકે છે. તે એવી સામગ્રીને અવરોધિત કરે છે જેને હકીકત તપાસનારાઓ નકારે છે. તે મતદાનને નિરાશ કરતી જાહેરાતોને પણ અવરોધિત કરે છે. જો ખોટી માહિતી સામે ઝુંબેશ અસરકારક બનાવવી હોય, તો ખોટી સામગ્રીને તાત્કાલિક શોધી કાઢીને દૂર કરવી જરૂરી છે જેથી તે વાયરલ ન થાય. આવાં સાધનોનો ઉપયોગ કોઈ પણ પૂર્વગ્રહ વિના કરવાનો રહેશે. ચોક્કસ રાજકીય મતવિસ્તારની સામગ્રીને અવરોધિત કરવા માટે તથ્ય તપાસનાં પગલાંનો દુરુપયોગ કરવો પણ સરળ હોઈ શકે છે. આશા રાખવી જોઈએ કે આ ઉપાય અને આવા અન્ય ઉપાય અસરકારક સાબિત થશે અને ભય કે તરફેણ વિના અમલમાં આવશે.