ચીનમાં કોરોના વાયરસની આક્રમક નવી જનરેશને ત્રાટક મચાવતા હાહાકાર મચી ગયો છે અને જેની હવે અપેક્ષા ન હતી તેવા નવા લોકડાઉનમાં ચીનાઓ સ્તબ્ધ થઈ ઘરઘરમાં પૂરાઈ ગયા છે. ચીન ગમે એટલી ગુપ્તતા જાળવે પણ અમેરિકા એની છાનબીન કરતું રહે છે. આપણે ત્યાં ઉત્તર ભારતના બરફિલા વરસાદે હવામાનના રૂપરંગ બદલ્યા છે. ચોમાસે આકાશ વાદળોના નભછત્રથી ઘેરાયેલું હોય છે. એ ચાતુર્માસની વિદાય પછી સૂરજના કિરણો કૂણા અને મીઠાં થવા લાગે છે. તડકો સોનેરી બની જાય છે. આ વરસે શિયાળો વહેલાસર આકરો થયો છે. ઉત્તર ભારતમાં શીતકાળના પગરણ થતાં હવે સમગ્ર ગુજરાતમાં રવિ મોસમની જમાવટ થઈ છે. છેલ્લા એક દાયકામાં પહેલીવાર રવિપાકની વાવણી આટલી મોડી પડી છે. પંજાબમાં ઘઉંના વાવેતરની તો ક્યારનીય શરૂઆત થઈ છે. તુઓનું ચક્ર બદલાઈ રહ્યું છે. કાશ્મીરમાં બરફ વર્ષા થાય એના ત્રીજા દિવસે ગુજરાત ઠંડીમાં થરથર કાંપતુ હોય પરંતુ હવે તો એ જ દિવસે વાતાવરણ પલટો મારે છે.

હમણાં બે દિવસથી પવનની દિશાએ પરિવર્તન કર્યું છે એટલે હવે અસલ હેમંત ઋતુની ખુશનુમા હવાની લહેર શરૂ થઈ છે. આમ તો છેલ્લા એક મહિનાથી રવિ મોસમના વાવેતર શરૂ થયા છે. પરંતુ બહુ ઓછા. છેલ્લો શિયાળુ વરસાદ ગયો પછી ખેડૂતોને નિંરાતનો અનુભવ થતાં આજકાલ ઘઉંના નિંદામણનો સીમમાં ધમધમાટ છે. શિયાળુ પાકને બહુ પાણીની જરૂર રહેતી નથી. છતાં કોઈ છ-આઠ વાર તો કોઈ દસ વાર પાકને પાણી પાય છે. ગુજરાતમાં એને પાણ કહેવાય છે. ઘઉંને ઓછા પાણ મળે તો દાણો નાનો રહે છે અને ભાવ સારા આવતા નથી. ગયા ઓગસ્ટમાં વવાયેલી ડુંગળી અત્યારે બજારમાં આવવા લાગી છે અને એના ખેડૂતોને ઊંચા ભાવ મળી રહ્યા છે. એને કારણે કિસાનોનો એક વર્ગ ડુંગળી તરફ પણ આકર્ષાયેલો છે. આ વખતે કેટલાક ખેડૂતોએ ડુંગળી વાવણી કરી છે ને હજુ વધુ કરશે. હવે નવી મોસમના સિંગતેલની બજાર ગરમ થશે. તેલિયા રાજાઓ પર રાજ્ય સરકારનો કોઈ અંકુશ નથી એના દુષ્પરિણામો પ્રજાએ ભોગવવાના આવે છે.

સરેરાશ સૌથી વધુ વાવેતર તો ઘઉંનું જ છે. ગુજરાતમાં જીરૂની ખેતી વધતી જાય છે. આગામી બે-ચાર દિવસમાં તો રવિ મોસમનું અરધું કામ પૂરું થઇ જશે. ગુજરાતમાં આ વખતે ભરપુર જળ ભંડાર છે. નર્મદા ડેમ પણ છલક-છાલક છે. ઉપરાંત કૂવાઓ, ચેકડેમ અને તળાવ પણ ભરેલા છે. સારા વરસાદને કારણે જમીનમાં ભેજ પણ પૂરતો છે. ઝાકળના પાણી તો ઘઉં માટે અમૃત સમાન છે. વહેલી સવારના ધુમમ્સમાંથી ખેતરોના ઊભા થનારા રવિપાકને એ પરિપોષણ પણ મળી રહેશે. આ વખતે કપાસનો ઉતાર સારો આવી રહ્યો છે. એ વાત ખરી છે કે જ્યાં કુદરત વિફરી છે એવા કેટલાક ખેડૂતોનો પાક માવઠામાં ભીંજાઈ જતા લાખોનું નુકસાન ગયું છે. સરકારે એ નુકસાની બદલના વળતર આપવાની આંશિક યાદી બે દિવસ પહેલા જાહેર કરી છે.

ચોમાસુ માંડવીના ઢગ પણ અનેક ખેતરોમાં પલળી ગયેલા છે. પરંતુ જેઓ બચી ગયા છે તેમનું વરસ સોનાનું થઈ જવાનું છે. ઉત્તર ગુજરાતમાં કપાસ હજુ પણ ભીંજાયેલો હોય એ ખેડૂતોને ઉતાર લેતા વાર લાગશે ઉપરાંત એમણે ઊભા કપાસને કારણે રવિ પાક લેવાનો જતો કરવો પડયો છે. આ એક વિશિષ્ટ પ્રકારનું કૃષિ વરસ છે. જો નિર્ણય લેવામાં ખેડૂતો ઉતાવળા થાય કે એમનાથી ખોટો નિર્ણય લેવાઈ જાય તો ઉંબરા સુધી આવેલી મહાલક્ષ્મી પાછી ફરી જવાનું જોખમ છે. ભાલ પંથકમાં અત્યારે ઘઉંનો પાક જ મુખ્ય છે પણ હવે ત્યાં બધા ઘઉં પિયત સહિતના છે.

ભાલના ઘઉં જમીનના ગત વરસાદના ભેજ અને રસકસ ચૂસીને પાકે. એને કારણે એમાં એટલું બધું માધુર્ય હતું કે એના પર જ ભાલ પંથકની કીર્તિ ચોમેર ફેલાઈ ગઈ. એક જમાનામાં લોકો ભાલના ઘઉં માટે એટલે જ ઘેલા હતા. તે સમયે એ દાણો નાનો અને કરચલીવાળો હતો અને એ જ એની ઓળખ હતી. કાઠિયાવાડમાં બાબરિયાવાડનો બાજરો ઓછા પાણીને કારણે જ વખણાય છે. ખેડૂતો હજુ પણ પારકા ભરોસે ખેતી કરે છે. તેઓ જમીન માલિક અથવા ખેતીના વહીવટદાર બની ગયા છે. મહારાષ્ટ્રમાં આવું નથી. મહારાષ્ટ્રના કોઈ પણ ખેતરમાં તમે જાઓ તો માલિક ખેડૂત પરિવારના બે-ત્રણ સભ્ય તો ખેતમજૂરો સાથે કામે લાગેલા હોય છે. જાત મહેનતની ખેતી જે પરિણામ આપે એ બીજી કોઈ રીતે ન મળે. આપણે ત્યાં બીજાઓને ટકાવારીથી ખેતરો આપી દેવાય છે. જેને ખેતી ભાગવી આપી કહેવાય છે. આવડે તો ખેતી નહિતર ફજેતી એમ કહેવત લોકાનુભવે જ પડી છે અને કેટલાક લોકોએ પોતાની ફજેતીનો જાતે જ નિર્ણય લીધેલો છે.