વાતાનુકૂલિત યંત્રોનાં બંધન

આજથી ગુજરાતમાં ચોમાસાનો પ્રવેશ થવાની આગાહી છે. છતાં અત્યારે તો ભારતના ઘણા ભાગોમાં તીવ્ર ગરમીને કારણે પારો આસમાને પહોંચી રહ્યો છે, ત્યારે ગરમીથી બચવા માટે વીજળીની ડિમાન્ડમાં અણધાર્યો વધારો થવો સ્વાભાવિક છે. સામાન્ય માણસથી લઈને ઉચ્ચ વર્ગ સુધી, દરેક વ્યક્તિ ઉનાળાની ગરમીથી બચવા માટે કૂલરથી લઈને એસી સુધીની દરેક વસ્તુનો સંપૂર્ણ ઉપયોગ કરે છે. તાજેતરના સમયમાં, ઘર, ઓફિસ, હોટલ અને મોલમાં એસીનો ઉપયોગ ખૂબ જ વધી ગયો છે, જેના કારણે ઉનાળાની પીક સીઝનમાં વીજળીનો વપરાશ ચરમસીમાએ પહોંચે છે. આવા સમયે, કેન્દ્ર સરકારે એર કંડિશનર એટલે કે એસી યંત્રોને વીજળીના વધતા વપરાશ માટે જવાબદાર ખલનાયક તરીકે ઓળખાવ્યા છે. કેન્દ્ર સરકાર ઘરો, હોટલો અને ઓફિસોમાં વપરાતા આ ઉપકરણની ઠંડક શ્રેણીને વીસ ડિગ્રી અને અઠ્ઠાવીસ ડિગ્રી સેલ્સિયસ વચ્ચે પ્રમાણિત કરવાની યોજના બનાવી રહી છે.

નવી માર્ગદર્શિકા અમલમાં આવ્યા પછી, એસી ઉત્પાદકોને વીસ ડિગ્રીથી ઓછા તાપમાને ઠંડક પ્રદાન કરતા એસીનું ઉત્પાદન કરવા પર પ્રતિબંધ મૂકવામાં આવશે. કેન્દ્રીય ઉર્જા મંત્રી મનોહરલાલ ખટ્ટરના જણાવ્યા અનુસાર, કેન્દ્ર સરકારની આ પહેલ વીજળી બચાવવા અને ભારતની વધતી જતી ઉર્જા જરૂરિયાતોને પૂર્ણ કરવાના પ્રયાસોનો એક ભાગ છે. ઉનાળાની ગરમીથી બચવા માટે, લોકો ખૂબ જ ઓછા તાપમાને એસી ચલાવે છે. આ વલણ પાવર ગ્રીડ પર દબાણમાં ઘણો વધારો કરે છે. અલબત્ત, આનાથી પાવર કટ થવાની શક્યતા પણ ઘણી વધી જાય છે, પરંતુ ખૂબ જ ઓછા તાપમાને એસી ચલાવવું એ આ કટોકટીનો એકમાત્ર ઉકેલ નથી. અન્ય પરિબળો પણ છે. એ પણ એક હકીકત છે કે સરકારી અને ખાનગી કચેરીઓમાં લાંબા સમય સુધી એસીનો ઉપયોગ આડેધડ રીતે કરવામાં આવે છે. અહીં, તેના ઉપયોગમાં આર્થિક કરકસર પણ થાય તે તરફ પગલાં લેવાની જરૂર છે.

વીજળી મંત્રાલયનો ઉર્જા નિયમનકારી બ્યુરો હવે તો એવાં ઉપકરણોના ઉપયોગને પ્રોત્સાહન આપે છે જે વીજળીનો વપરાશ ઘટાડે છે, પરંતુ જ્યારે ગરમી રેકોર્ડ તોડી રહી છે, ત્યારે તાપમાન વધે ત્યારે વીજળીનો વપરાશ અનિવાર્યપણે વધવા લાગે છે. કારણ કે એનો કોઈ સીધૌ વિકલ્પ નથી, પરંતુ એસીનો વધતો ઉપયોગ આનું એકમાત્ર કારણ નથી. આપણે પોતાને પૂછવાની જરૂર છે કે આપણાં શહેરો આટલા ગરમ કેમ થઈ રહ્યાં છે? સરકારી તંત્રો આ વધતા તાપમાનથી નાગરિકોને રાહત કેમ આપી શકતા નથી? આડેધડ અને અવૈજ્ઞાનિક રીતે થઈ રહેલા બાંધકામ પણ આ માટે એટલા જ જવાબદાર છે. આપણે ચારે બાજુ કોંક્રિટનાં જંગલો બનાવ્યા છે, પરંતુ શહેરોમાં હરિયાળીનો વિસ્તાર સતત સંકોચાઈ રહ્યો છે, જેના કારણે હવાના કુદરતી પ્રવાહમાં પણ અવરોધ આવી રહ્યો છે.

વિકાસના નામે, કાપવામાં આવતાં સેંકડો વર્ષ જૂનાં વૃક્ષો, નવાં વૃક્ષો વાવીને ભરપાઈ કરવામાં આવતા નથી. આપણે મકાન બાંધકામ તકનીકો અપનાવી રહ્યા નથી જે ઘરોને કુદરતી રીતે ઠંડુ રાખે છે. જો ગરમી પ્રતિરોધક મકાન બાંધકામ સામગ્રીને પ્રોત્સાહન આપવામાં આવે, તો લોકો ઓછા વીજળી વપરાશથી પણ રાહત મેળવી શકે છે. આપણી જીવનશૈલી જ વીજળીનો વપરાશ સતત વધારી રહી છે. જો આપણા દેશમાં જાહેર પરિવહન વ્યવસ્થાને પ્રોત્સાહન આપવામાં આવે, તો રસ્તાઓ પર ખાનગી વાહનોનો ઉપયોગ ઘટાડીને વાહનોના ગરમી વધારતા ઉત્સર્જનને ઘટાડી શકાય છે. આપણે મકાન બાંધકામમાં છતને ઠંડી રાખે તેવી ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ પ્રોત્સાહન આપવું જોઈએ. એવી સામગ્રી કે સિસ્ટમનો ઉપયોગ કરવો જોઈએ જે પરંપરાગત છતની તુલનામાં ગરમી વધારતા સૂર્યપ્રકાશને પ્રતિબિંબિત કરી શકે. આ પગલાંથી, આપણે ગ્રીનહાઉસ વાયુઓના ઉત્સર્જનને ઘટાડવાનો પણ પ્રયાસ કરી શકીએ છીએ.

આ ઉપરાંત, આપણે શહેરી વિસ્તારોમાં હરિયાળી વધારીને અને પરંપરાગત જળસ્રોતને પુનર્જીવિત કરીને તાપમાન ઘટાડવાનો પણ પ્રયાસ કરી શકીએ છીએ. સરકાર અને સમાજની સહિયારી જવાબદારી મોટા પરિવર્તન લાવી શકે છે. સ્થાનિક સંસ્થાઓ, ખાનગી ક્ષેત્રની સંસ્થાઓ અને બિન-સરકારી સંસ્થાઓ નિર્ણાયક ભૂમિકા ભજવી શકે છે. દેશમાં ઘણી એનજીઓ છે જે વૈકલ્પિક ઊર્જા માટે કામ કરે છે, પરંતુ સરકાર એને વિશેષ પ્રોત્સાહન આપતી નથી. બીજી તરફ આપણી શૈક્ષણિક પ્રણાલિકામાં પણ ક્યાંય વૈકલ્પિક ઊર્જા અંગે ભણાવવાનું આવતું નથી.