તોફાને ચડેલો હાથી .

અમેરિકાના રાષ્ટ્રપ્રમુખ ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પે એક ડઝનથી વધુ દેશોને પત્ર લખીને અમેરિકામાં થતી તેમની આયાત પર ૨૫થી ૪૦ ટકા સુધીનો ટેરિફ લાદવાની ધમકી આપી છે, જે ૧ ઓગસ્ટથી લાગુ થશે. જે દેશોમાં નવા ટેરિફની જાણ કરવામાં આવી છે તેમાં જાપાન અને દક્ષિણ કોરિયાનો સમાવેશ થાય છે, જેમની આયાત પર ૨૫ ટકા ટેરિફ લાગશે, જ્યારે કેટલાક અન્ય ક્ષેત્રીય ટેરિફ પણ લાગુ થશે. ભારત આ યાદીમાં નથી અને ટ્રમ્પનું નિવેદન સૂચવે છે કે ભારત અને અમેરિકા બંને ટૂંક સમયમાં વેપાર કરાર પર પહોંચી શકે છે. ભારતના પ્રતિનિધિ મંડળના અમેરિકાના ધક્કા જોકે હજુ ચાલુ જ છે. ભારત સાથેના સંબંધો જળવાઈ રહે પણ ભારતને ફાયદો ન થાય એવો રસ્તો શોધવામાં ટ્રમ્પના સલાહકારો અત્યારે વ્યસ્ત છે.

ભારતના દ્રષ્ટિકોણથી, આજના તબક્કે તો ટ્રમ્પે ભારતને આપેલી હૈયાધારણાનું સ્વાગત કરવું જોઈએ અને સરકારને શ્રેય આપવો જોઈએ કે તે યુએસ વહીવટીતંત્ર સાથે સક્રિય રીતે વાટાઘાટો કરી રહી છે. જોકે, કરારનું સ્વરૂપ અને બંને પક્ષો દ્વારા કરવામાં આવનારી સંભવિત છૂટછાટો હજુ સ્પષ્ટ નથી. કહેવાતા બદલો લેવાના ટેરિફ પર ૯૦ દિવસના મોરેટોરિયમની સમાપ્તિ અને અમેરિકા દ્વારા મોકલવામાં આવેલા પત્ર વચ્ચે કેટલીક બાબતો સ્પષ્ટ છે. વેપારી ભાગીદારો સાથે વ્યક્તિગત કરારો પર વાટાઘાટો કરવી સરળ નથી અને ઘણા લોકોને ડર હતો તેમ, અમેરિકાએ એકપક્ષીય કાર્યવાહી કરવાનો નિર્ણય લીધો છે. તે હવે એવા દેશો પર પણ ઊંચા ટેરિફ લાદી રહ્યું છે જેમની સાથે તેના મુક્ત વેપાર કરાર છે. કઠિન વાટાઘાટો છતાં, અમેરિકા ફક્ત યુનાઇટેડ કિંગડમ અને વિયેતનામ સાથે જ કરારો કરી શક્યું છે, અને વિયેતનામ સાથેના તેના કરાર અંગે પ્રશ્નો ઊભા થયા છે.

ચીન સાથે કરાર છે, પરંતુ તે દુર્લભ ખનિજોના પુરવઠા વિશે વધુ છે. આ પત્રો દર્શાવે છે કે ટ્રમ્પનાં પગલાં પાછળનું વાસ્તવિક કારણ વિવિધ દેશો સાથેની વેપાર ખાધ છે. તેમના માટે, કોઈ પણ દેશ સાથેનો વેપાર ખાધ અસમાનતાનું સૂચક છે જેને ઓછામાં ઓછા આંશિક રીતે, ટેરિફ સાથે સુધારવી આવશ્યક છે. એટલું જ નહીં, જો તેના વેપારી ભાગીદારો પ્રતિકાર કરવાનો પ્રયાસ કરે તો અમેરિકા ટેરિફ વધારવા માટે પણ તૈયાર છે અને જો ભાગીદારો તેમના બજારો અમેરિકન રોકાણ માટે ખોલે તો ટેરિફ ઘટાડવા માટે તૈયાર છે. અમેરિકાના પગલાં હવે દર્શાવે છે કે તેને બહુપક્ષીય વૈશ્વિક આર્થિક વ્યવસ્થામાં તેના નેતૃત્વની ભૂમિકા જાળવી રાખવાની કોઈ ઇચ્છા નથી. તેનું વલણ સંકુચિત અને ટૂંકા ગાળાના મૂલ્યાંકન પર આધારિત છે. તેમાંના મોટા ભાગનાનો મજબૂત આર્થિક આધાર નથી.

હવે જ્યારે એ સ્પષ્ટ થઈ ગયું છે કે ટ્રમ્પની લિબરેશન ડે જાહેરાત કરતા યુએસ ટેરિફ દર વધારે હશે, તો તે ફુગાવાના અંદાજોને અસર કરશે અને યુએસ રિઝર્વ બેંક ફેડરલ રિઝર્વના મૂલ્યાંકનને પણ અસર કરશે. આ ફુગાવાના અંદાજોને અસર કરે તેવી શક્યતા છે અને તે યુએસ ફેડરલ રિઝર્વની ગણતરીમાં મહત્ત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવશે. આ નાણાકીય સરળતાને અસર કરશે. આવી સ્થિતિમાં, ટ્રમ્પ ફેડરલ રિઝર્વ પર દબાણ હજુ વધારી શકે છે. તેમનું માનવું છે કે સેન્ટ્રલ બેંક નીતિગત વ્યાજ દરોને સ્થિર રાખીને યોગ્ય કાર્ય કરી રહી નથી. ટ્રમ્પની આખી દુનિયા સામે ફરિયાદો છે તેમ પોતાના દેશમાં પરાપૂર્વથી ચાલી આવતી અને સફળ નીવડેલી સિસ્ટમ સામે પણ ફરિયાદો છે. દરેક બાબતમાં તેના આગવા હાનિકારક વિચારો છે. એક પાગલ થયેલો હાથી જે રીતે જંગલમાં તોફાને ચડીને ઘણા વૃક્ષને ઉખેડી ફેંકે એ જ રીતિનીતિનો વ્યવહાર ટ્રમ્પનો છે.

ભારત માટે, એ જોવાનું બાકી છે કે યુએસ સાથેના નવા કરારની સ્થાનિક અર્થતંત્ર અને નિકાસ પર શું અસર પડે છે. ભારતમાં કૃષિ ક્ષેત્ર ખોલવા અંગે આશંકા છે, કારણ કે તે દેશની અડધાથી વધુ વસ્તી માટે આજીવિકાનું સાધન છે. જોકે એ જોવું મહત્વપૂર્ણ રહેશે કે અન્ય સમકક્ષ દેશોની તુલનામાં ભારતને કેવા પ્રકારની ટેરિફ છૂટછાટો આપવામાં આવે છે, પરંતુ સંભવિત લાભો મર્યાદિત રહેશે એ તો ટ્રમ્પની દાનત જોતાં નક્કી જ છે. યુએસ નીતિ વેપાર ખાધ દ્વારા સંચાલિત છે અને જો કોઈપણ દેશ સાથે ખાધ વધે છે, તો દરોમાં વધારો કરવામાં આવશે. ટ્રમ્પે વિશ્વ વેપાર વ્યવસ્થાને અનિશ્ચિત સ્થિતિમાં મૂકી દીધી છે અને મધ્યમ ગાળામાં પરિસ્થિતિ કેવી રીતે બહાર આવે છે તે જોવાનું બાકી છે. અન્ય મોટી અર્થ વ્યવસ્થાઓ પરિસ્થિતિનો સામનો કેવી રીતે કરે છે તેના પર પણ ઘણું નિર્ભર રહેશે. ભારતે નવા વિશ્વ વ્યવસ્થામાં ઉભરી રહેલી તકો માટે તૈયાર રહેવું પડશે.