મારે ક્યાં મોટા થવું છે? .

- ક્ષણ-ક્ષણાર્ધ - પ્રવીણ દરજી

- આપણું હૃદય, આપણી આંખો, આપણાં હાથ અને આપણા ચરણમાં છલકતી મસ્તી હોવી ઘટે. 

ઓ હ ! જિંદગી ! જાને દો યાર ! કુછ બાત હી મત કરો ! હા, જિંદગી વિશે પેટ ભરીને વાતો છે, છતાં જિંદગી વિશે ફોડ પાડીને કશી વાત થઇ શકતી નથી. જિંદગી આહ છે, ઓહ છે, ઊંહ છે, વાહ છે તો અરે, અને ઓ પણ છે. તમે, હું અને પોતાની જાતને ચતુર લેખનાર પણ તેનો નક્શો દોરી શકતા નથી. નક્શો દોરતાં-દોરતાં જ ધારેલી રેખાઓ હાથતાળી આપીને છટકી જાય છે. તમે કલ્પો કે ના કલ્પો, ધારેલી રેખાઓ જ દોરાઈ છે અને એવી તૃપ્તિની ક્ષણે જ આખો નક્શો તિતર-બિતર થઇ જાય. તમે હોંશિયારી મારવાની ક્ષણે જ જુઓ કે ધ્યાનથી ગૂંથેલી આખીય સાદડી કોઇક અદ્રષ્ય હાથોએ ઉકેલી નાખી હોય છે. રાતભરનો શ્રમ નષ્ટ થઇ જાય. ક્યારેક એવુંય બને તમે કશું ધાર્યું જ ન હોય, કલ્પ્યું જ ન હોય અને એ એનો રૂપાળો ચહેરો લઇ હસતી હસતી તમારી સામે આવીને ઊભી રહે. તમે તેનાં ઓવારણાં પણ લો અને એ વળી સદા ગૂમશુદા બની જાય...! અજીબ છે ભઇલા ! આ જીવતર !

હા, હું, તમે ઘણીવાર તેને આપણા ખિસ્સામાં રાખીને ફરતા હોઈએ તેવી વાતો કરીએ છીએ. બરાબર એ ક્ષણે તે પણ તેના અવનવા ખેલ માટે તૈયાર હોય છે. આપણી એવી બડાશની ક્ષણને મૂર્ત કરવા જઇએ અને જિંદગીએ બધું પળમાં કડડભૂસ કરી દીધું હોય ! ખિસ્સું જ ગાયબ થઇ ગયું હોય ! લમણે હાથ દઇને, મોઢું વકાસીને પછી આપણે દિવસો સુધી એ વિશે વિચારતા - વિચારતા જ રહીએ. જિંદગીના સંખ્યાતીત ચહેરા છે. તેની લીલાઓ અપાર છે. ટોલ્સ્ટોયને આ જિંદગી કહો કેવા અળવીતરા પરિવાર પાસે ઘસડી ગઈ હતી ! તેણે તો જિંદગીને પળેપળ વલોવ્યા જ કરી છે, પણ જિંદગી સમજાવનાર જ જિંદગી સમજી શક્યા નહીં ! ટોલ્સ્ટોયની આત્મકથા વાંચો કે તેના ચરિત્રો વાંચો. જિંદગી તેનાથી કંઇક વધુ દૂર ને દૂર રહી છે. વાત તો છેવટે કોઇ રેલવે સ્ટેશન પર એક અજાણ્યા માણસના મૃતદેહ પર જ અટકી ગઇ ! ઘટાટોપમાં પારાવાર માર્ગો, ગલીઓ અને છતાં ઘટાટોપનો કોઇ નિષ્કર્ષ જ નહીં ! આપણે તાળો મેળવવાનો પ્રયત્ન કરીએ, ત્યારે એ જિંદગી ક્યાંક ઊભી ઊભી ખી-ખી કરી કદાચ હસતી હશે ! આપણા મોટાગજાના કવિ કાન્તે પણ જિંદગીનાં કેટકેટલાં રૂપોને પ્રત્યક્ષ કરવા મથામણ કરી છે ! રાત દિવસ જિંદગીએ કંઇ ઓછી સતામણી કરી નથી. જાણે જિંદગી અઘરામાં અઘરું પ્રશ્નપત્ર બનીને પળેપળ કાન્ત પાસે કશીક વસૂલાત કરી રહી હતી. 'અચેતન' અને 'ચેતન' વચ્ચે તેઓ કેટલું અથડયા, કેટલું રવડયા અને તો ય જિંદગી કે ઇશ્વર 'સદય' થયા નહીં, તેમ કોઇ રેલ્વે સ્ટેશન પર મૃત થઇને પોતાની પાછળ અનેક પ્લેટફોર્મ્સ છોડતા ગયા. ભીડવાળાં અભીડવાળા, શાંત કે ધમધમતાં એવા પ્લેટફોર્મ્સ ! કાન્ત રહસ્યોનુંય રહસ્ય થઇ ગયા છે. જિંદગીના ભંડારો એમ ખૂલી-ખોલી શકવાનું સ્વપ્ન રાખવા જેવું નથી.

તો શું છે આ જિંદગી ! આપણે એના બંદેગાર છીએ ? કે પછી બંદેનવાઝ છીએ ? કોની કોના પર કૃપા ? કોણ કોની સેવા કરે ? કદાચ 'મારી જિંદગી' 'મારું જીવન' એમ કહીને આપણે આ તે દિશાઓમાં દોડયા કરીએ છીએ, પણ જિંદગીની પ્રકૃતિ જ કશા પણ પ્રકારના સગપણની રહી નથી. તમે તરો, ડૂબો, કૂદો કે પડો, ત્યારે જિંદગી તો તટસ્થ જ હોય છે તેનો રોલ એક નિરીક્ષક જેવો રહ્યો છે. પણ આપણે એ નિરીક્ષકને જ આપણો એક અંશ માની બેઠા છીએ. પરિણામે તેને શણગારવામાં મિથ્યા મથ્યા કરીએ છીએ. માન-અકરામના હારડાઓ, પ્રશસ્તિઓ, જ્ઞાાન-માહિતીનાં પોટલાં, ચંદ્રકો અને એવોર્ડ્ઝ, સન્માન-સમારંભો, કૃતક પ્રશસ્તિઓ, આ ચૂંટણી કે પેલી ચૂંટણી, વિજય કે હાર, આને પછળ પાડું અને હું આગળ નીકળી જાઉં અથવા તો હું જ સૌથી શ્રેષ્ઠ મેં જ આ પ્રથમવાર કર્યું અથવા વાયા-વાયા-વાયા  આપણી પ્રશસ્તિનું ઢોલ પિટાયા કરે તે માટેની ગોઠવણીઓ, આ સત્તા કે પેલી સત્તા, આવું-તેવું આ જિંદગીને નામે પાર વિનાનું ચાલે છે. સૌ કોઇ સાક્ષર-નિરક્ષર બધા જ. માત્ર તરીકે ભિન્ન છે, ભાષા કે તેના શબ્દો જુદા છે. જિંદગી એની રીતે સૌને બેવકૂફ બનાવીને જ રહે છે. હા, જિંદગીને છેડો નથી, જિંદગીનો એક રીતે પત્તો પણ નથી. છતાં જિંદગીને નામે આપણે ઘેરાયેલા રહીએ છીએ. રડવાનાં, હસવાનાં, નાચવાનાં, બકબક કરવાનાં, મૌન રહેવાનાં કે એવાં બીજા પેટ ભરીને નાટકો કરીએ છીએ. મોભાદાર વ્યક્તિઓની પંગતમાં બેસવાના ઝાંસા નાખીએ છીએ, પણ પેલા નિરીક્ષકને નિરીક્ષણમાં જ રસ છે. જિંદગી નહીં, આપણે જિંદગીને બાંધવા મથીએ છીએ. જિંદગી તો મુક્ત છે, સ્વતંત્ર છે.

એટલે જ મને જિંદગીની વાત નીકળતાં ટાગોરનું સ્મરણ થઇ આવે છે. હા, જિંદગીને બાંધવાની કે તેમાં બંધાવાની જરૂર નથી પણ જિંદગી આપણને સ્પર્શવા આવે તેવી કરામતો તો આપણા શ્વાસમાં હોવી જોઇએ. આપણું હૃદય, આપણી આંખો, આપણાં હાથ અને આપણા ચરણમાં છલકતી મસ્તી હોવી ઘટે. આપણી ભીતર અને બહાર સુગંધનો હિલ્લોળ અનુભવાવો જોઇએ. ટાગોરના લહેકામાં ઉમેરવું જોઇએ કે તમે ભલે ભેગું કરો, તેમાં રચ્યાપચ્યા રહો, હું તો માત્ર ગાતો રહીશ, નાચતો રહીશ. જે ગમે છે તે કરતો રહીશ. હું-મારું મન મુગ્ધ છે. બસ એ જ મારું નામ-ગાન, જે ગણો તે. અરે, મારે ક્યાં મોટા થવું છે ? મારે ક્યાં જિંદગીને જાણવી છે ? હું તો મારી રીતે મને માણું છું.ઊંડુ છું. જિંદગી કદાચ ત્યારે જ રાજી-રાજી થતી હશે...વાહ ! જિંદગી !