નીડ વર્સિસ વોન્ટ: મર્યાદિત જરૂરિયાત વિરુદ્ધ ઈચ્છા અનલિમિટેડ!

- શબ્દસંહિતા-પરેશ વ્યાસ

- ચાદર એટલાં પગ પસારવા. આજકાલ વાંધો એ છે કે આપણને પગ પહોળા કરીને સૂવાની ટેવ છે અને ચાદર ટૂંકી પડે છે. ચાદર વધારવામાં આખું જીવન ખર્ચાઈ જાય છે

એક ડોસાને દરજી સાથે

રોજ કજિયો થાય,

પરભુ સીવે જે કપડું

તે જીવણ ને ટૂંકું થાય! જીવણ ને તો જોઈએ

લાંબી ઈચ્છા કેરી બાંય,

પરભુ કેટલું મથે તો ય

જીવણ ન રાજી થાય.: 

- કેતન ભટ્ટ

વ્હો ટ વોઝ ધ નીડ ટૂ ડૂ ધિસ? શિલ્પા શેટ્ટી એનાં પતિદેવ સાથે ઝઘડી પડી. આપણી પાસે બધું જ તો છે. ધન, દૌલત, સુખ સાહ્યબી, બાળકો. નામ છે, ઇજ્જત.. ના, એ તો હતી. હવે રહી નહીં. ઈજ્જતનો ફાલૂદો થઈ ગયો જ્યારે રાજ કુન્દ્રા પોર્નોગ્રાફી ફિલ્મ્સ બનાવવામાં અને ફોનએપ પર એને પ્રસારિત કરવાનાં ગુનાનાં આરોપમાં ગિરફતાર થયો અને ૧૪ દિવસની ન્યાયિક હિરાસતમાં જેલભેગો કરી દેવાયો. ગુજરાતી લેક્સિકોન અનુસાર 'પોર્નોગ્રાફી' એટલે અશ્લીલ કે બીભત્સ સાહિત્ય, કામચેષ્ટા અંગેનું સાહિત્ય. અમને થયું કે સાલું આવું હોય એને ય સાહિત્ય કહેવાય? તો તો રાજ કુન્દ્રાને સાહિત્ય પરિષદનાં પ્રમુખ બનાવવા જોઈએ! જસ્ટ  જોકિંગ, યાર! ના, આજનો શબ્દ પોર્નોગ્રાફી નથીત આજનો શબ્દ છે નીડ(શીીગ) અને એની સાથે જોડાયેલો એનાં જેવો જ પણ એનાથી જુદો એક બીજો શબ્દ વોન્ટ (ઉચહા). જીવનમાં આ ભેદ સમજવો જરૂરી હતો પણ રાજ કુન્દ્રાને તો રાજ કરવું હતું એટલે એ અવળે રસ્તે ભાગતો રહ્યો, ભેગું કરતો રહ્યો અને આખરે બધુ ભાંગી પડયુ, કડડડભૂસ..

ઇંગ્લિશ શબ્દ 'નીડ'નું  મૂળ જર્મન છે. 'નઔડીઇસ' એટલે કટોકટી, ભય, હિંસા. ડચ શબ્દ 'નૂડ' એટલે કટોકટીમાંથી બચવાની જરૂરિયાત. જે નીડ હોય એ ન મળે તો મૃત્યુ ય થઈ શકે. પુરાણી ઇંગ્લિશમાં 'નૌટી' એટલે મૃત્યુ. સાંપ્રત ઇંગ્લિશમાં નીડ એટલે જરૂર, ગરજ, આવશ્યકતા, મુશ્કેલી, ભીડ(નો સમય), ગરીબી, તંગી, આવશ્યક હોવું, જરૂરી હોવું, કરવાની ફરજ પડવી, કરવું પડવું. આમ તો નીડ શબ્દ ગુજરાતીમાં પણ છે. નીડ એટલે આશ્રય, નિવાસસ્થાન, રહેઠાણત બોડ, પંખીનું ઘર, માળો, ગોખો. બ્રિટિશ બિઝનેસમેન રાજ કુંદ્રાની લવસ્ટોરીમાં પણ ઘરથી જ શરૂ થઈ હતી. શિલ્પાબહેને કીધું કે રાજભાઈ, રાજભાઈ તમે લંડન અને હું મુંબઈ.. તમે ચંપો અને હું કેળ, ક્યાંથી ખાશે આપણો મેળ? પણ રાજભાઈએ લંડનમાં બેઠાં બેઠાં મુંબઇમાં ઘર ખરીદીને શિલ્પાબેનને પૂછયું: મુઝસે શાદી કરોગે? અને પછી તો..  તન, મન અને ધનનો મેળ પડી ગયો અને પછી.... ખાધું, પીધું અને..  રાજે તારાજ કીધું!

આવું એટલે થયું કારણ કે રાજ કુન્દ્રા સમજી ન શક્યો કે 'નીડ' અને 'વોન્ટ'માં ફેર હોય છે. કુન્દ્રા કુમુદ્રા થઈ ગયો. 'કુમુદ્રા' એટલે? ખોટો સિક્કો, હલકી જાતનો એક ચલણી સિક્કો,બદામ, વિકૃત પ્રકારની મુદ્રા કે છાપ. પણ આ વોન્ટ શું છે? વોન્ટ શબ્દ મૂળ નોર્સ શબ્દ 'વોન્ટન' પરથી આવ્યો છે. પહેલાં એનો અર્થ નીડ જેવો જ થતો હતો, પણ પછી અઢારમી સદીથી એનો અર્થ 'ઈચ્છા' તરીકે પ્રચલિત થઈ ગયો છે.  ગુજરાતી લેક્સિકોન અનુસાર ઇંગ્લિશ શબ્દ 'વોન્ટ' એટલે -નો અભાવ, અછત અથવા ખામી, ગરીબાઈ, પાસે ન હોય તેની ઇચ્છા, વાંછા, વાંછિત વસ્તુ, -થી રહિત, વગરનું હોવું, -નો પૂરતો પુરવઠો ન હોવો, -ની જરૂર હોવી, જોઈતું હોવું, -ને માટે ઇચ્છા હોવી, -ની માલિકીની કે હાજરીની ઇચ્છા હોવી. ગુજરાતી લેક્સિકોન આ શબ્દનો અર્થ કરવામાં માર ખાઈ ગઈ છે. 'વોન્ટ' એટલે અભાવ, અછત કે ખામી નથી. પૂરતો પૂરવઠો હોવો એ પણ એનો અર્થ નથી. જરૂર હોવી કે જોઈતું હોવું ય વોન્ટ શબ્દનો અર્થ નથી. ગરીબાઈ તો સાવ ખોટો અર્થ છે. હા, 'વોન્ટ' શબ્દનાં અર્થ તરીકે -ઈચ્છા, વાંછા, માલિકી- શબ્દો ખરો અર્થ દર્શાવે છે.

નીડ એટલે પાયાની જરૂરિયાત, એનાં વિના તમે જીવી ન શકો. બે ટંક રોટી નીડ છે પણ ચીઝ બર્ગર? એ વોન્ટ છે. ચાય નીડ છે પણ વ્હિસ્કી વોન્ટ છે. વોન્ટ ન મળે તો જીવી શકાય. હવા, પાણી, ખોરાક, ઘર, ઊંઘ, કાયદો અને વ્યવસ્થા, સ્થિરતા, સેક્સ. હા, સેક્સ પણ જીવનમાં જરૂરી છે પણ પોર્નોગ્રાફી? એ વોન્ટ છે. ફ્રુટ એપલ એ નીડ છે પણ ફોન એપલ એ વોન્ટ છે. મોટરબંગલો, હીરામોતી, પાર્ટીશાર્ટી  એ બધું વોન્ટ છે. અને આ વોન્ટ અનંત છે. મળે એટલે નવી કેટલીય વોન્ટ પાછળ લાઇન લગાવીને ઊભી જ હોય. ૫-જી પછી ૬-જી અને પછી ૭ -જી અને.. આજીજી કરતાં જાવ પણ આ જી-નો કોઈ અંત નથી. 

આપણે વોન્ટ પાછળ દોડીએ છીએ. પણ જે છે, એ ભોગવાતું નથી અને જે નથી, એનું દુઃખ કાયમ રહે છે. નીડ અલબત્ત જરૂરી છે. નીડ ન મળે તો માણસ બીમાર પડે કે મરી જાય પણ વોન્ટ ન મળે તો નિરાશા મળે પણ માણસ મરી ન જાય.

દરેક માણસની નીડ અને વોન્ટની વ્યાખ્યા જુદી હોઈ શકે. પણ એ નકકી છે કે વોન્ટનું હોવું ખરાબ નથી. પણ એ પ્રાપ્ત કરવા કાંઈ પણ કરવું, એ ગુનો છે. જ્યારે કાંઈ પણ ખરીદીએ ત્યારે એ ચોક્કસ વિચારવું કે આ નીડ છે? કે આ વોન્ટ છે? પછી જેટલી ચાદર એટલાં પગ પસારવા. આજકાલ વાંધો એ છે કે આપણને પગ પહોળા કરીને સૂવાની ટેવ છે અને ચાદર ટૂંકી પડે છે. ચાદર વધારવામાં આખું જીવન ખર્ચાઈ જાય છે. કફન જો કે વન સાઇઝ ફિટ્સ ઓલ જેવું હોય છે. માટે શું કામ વોન્ટ પાછળ દોડવું? પણ બને છે એવું કે  ઘણીવાર ઈચ્છા જરૂરિયાતનો વેશ લઈ લેય છે.

માણસને પછી એની આદત પડી જાય છે. પછી.... નીડ શબ્દ જીવનમાંથી બાદ થઈ જાય છે. અને રહી જાય છે માત્ર વોન્ટ, વોન્ટ અને વોન્ટ, લાવ લાવ ને લાવ.. મારી નીડ શું? અને મારી વોન્ટ કેટલી અને કેવડી?- મને જો એ આવડી જાય તો સુખ જ સુખ છે. બાકી હું જેને સુખ કહું છું એ સુખ નથી, એ મોજશોખ છે. અને -શોખ બડી ચીજ હૈ- એ તદ્દન ખોટી વાત છે. 

શબ્દ શેષ

'સારું ખાવાનું ખાવા માટે ચાંદીનાં ચમચાની જરૂર નથી.' -અમેરિકન સેલેબ્રેટી શેફ પાલ પ્રુધ્રોમ (૧૯૪૦-૨૦૧૫)