પાણકા જેવી મેરામણની છાતી વચાળે એક ધબકતું દિલ ધક્ ધક્ કરી રહ્યું છે : 'શું મારા રદિયાની તરસ ક્યારેય નહીં મટે ?'

'જા ણો છો, હું કોણ છું ? હું છું મેરામણ...આ કોયલિયા ગામમાં કોઈની તાકાત નથી કે મને મોંઢા મોંઢ બે શબ્દ પણ કહી શકે ! મારી કડિયાળી ડાંગ જોઈ છે ? જેના માથે પછડાય એનું તાલકું ય તૂટી જાય ! મારી વહેંત લાંબી ને વીંછીના આંકડા જેવી મૂછો જોઈ છે ? જોઈને જ ભલભલાના છક્કા છુટી જાય ! મુખી જેવો મુખીય ભલે હોય વાઘ જેવો, પણ મારી આગળ બકરી બની જાય ને બેં....કરવાનું ય ભૂલી જાય !' આટલું કહેતાં મેરામણે મૂછો આમળી. પૂછોને વળ ચઢાવ્યો : 'પાટલા ઘો જેવી મારી છાતી છે. ખાટલાના પાયા જેવા મારા હાથ છે. મારાં બાવડાં અચાનક ફૂલવા લાગે ત્યારે સમજી જવાનું કે આજ જરૂર કાંક નવા જૂની થવાનું ! કોકના હાથ પગ તૂટી 

જવાના !'

મેરામણ એટલે મેરામણ.

દાદાગીરી તો એના બાપની.

એનો હથોડા જેવો હાથ પડે એટલે કાં તો માથું ફાટી જાય, કાં તો હાથ તૂટે,કાં તો પગ ! એની મૂછો જોઈને જ 'બાપ રે, બાપ' થઈ જવાય !

હજી સુધી તો કોઈ જણ એવો પાકયો નથી આ ગામમાં, કે મેરામણને 'તું' પણ કહી શકે ! કોયલિયા ગામમાં વૃક્ષો પર બેસીને કોયલો ટહુકા કરે છે ! ઘરના છાપરે ચઢીને કંઠને વહેતો મૂકે છે ! મોરલા કળા કરે છે, ને ઢેલો પાગલ પ્રેમિકાની જેમ નર્તન કરે છે ! આસપાસ વગડો છે. ગામને અડીને જ નદી વહે છે : સાકરી નદી ! એનાં જળ છે સાકર જેવાં ! એનો કલકલ અવાજ છે સાકર જેવો !

અને આ સાકરી નદીના કિનારે મેરામણનું ઘર છે ! ઘર એટલે ? માટીનાં ભીંતડાંવાળી છાપરી ! ને એ છાપરીમાં મેરામણ-અઠ્ઠાવીસ વરસનો મેરામણ એકલો જ રહે છે ! હજી સુધી એના હાથ કંકુવાળા થયા નથી ! ઓટલો તો છે, રોટલો ય છે, પણ છાપરીમાં ચોટલો નથી ! અથવા એમ જ કહો ને કે કોઈ બાપે એની દીકરીના નામના ચોખા મેરામણના કપાળમાં ચોંડયા નથી ! કોઈ વાત કરે તોય નાતનો જણ બોલી ઊઠે 'મેરામણની વાત કરો છો ?'

મારી દીકરીને એની હાર્યે પરણાવવાની વાત કરો છો ? તમારું દિમાગ ફરી ગયું છે કે શું ? દીકરીને કૂવામાં ધકેલી દેવી સારી, પણ મેરામણ હાર્યે પરણાવવાની વાત તો ખોટ્ટી જ ખોટ્ટી !

નાતમાં પંકાઈ ગયા છે મેરામણ !

ગામમાં પંકાઈ ગયો છે મેરામણ !

અરે, આસપાસનાં પચાસ ગામના પંથકમાં પંકાઈ ગયો છે મેરામણ !

મેરામણ એટલે ?

કામ ધંધા વગરનો રખડું !

દાદાગીરીમાં નંબર વન !

લુખ્ખામાં લુખ્ખો !

મારામારી કરનારો !

તોફાનનો વંટોળિયો !

ગામમાં કોઈ માન નથી મેરામણનું ! સહુ એનું નામ આવતાં જ નાકનું ટીંચકું ચઢાવી દે છે ! મૂકોને એ નખ્ખોદિયાનું નામ !

અઠ્ઠાવીસનો થયો.

મેળ પડતો નથી.

ત્રીસે પહોંચવા આવ્યો.

કોઈ દીકરી દેતું નથી સહેજ શ્યામ છે એટલું જ. બાકી છે તો દેખાવડો ! ઘાટીલી કાયા છે, છાતીમાં મક્કમતા છે, બાહુનો બળિયો છે ! ધારે તે કરી શકે છે ! સીઝન આવે એટલે અનાજના થેલા આવી જાય છે : 'લો મેરામણ ભૈં ખાજો ને યાદ કરજો ! હા, લોકો આપે છે..બીજા ગામોના ખેતરોમાં ચોર લોકો ઊભો પાક લણી લે છે. પણ આ તો કોયલિયા ગામ છે ! ચોરોય બીવે છે..ઊભો પાક લણનારા ય ગભરાય છે !

કારણ ?'

આ ગામમાં મેરામણ રહે છે ચોરોએ પણ હવે તો કોયલિયા ગામનું નામ બદલી નાખ્યું છે : મેરામણવાળું ગામ ! એક ચોરને તો ચોરી કરતાં પકડીને રસ્તા વચ્ચે મારી મારીને એણે અધમૂઓ કરી નાખ્યો હતો. ને ત્યારથી ચોરોય આવતાં બીવે છે ગામમાં !

બધું જ છે.

અનાજના ઢગ છલકાય છે.

સરસ છાપરી છે.

લોખંડી દેહ છે.

મજબૂત છાતી છે.

હા, એ છાતીની બખોલમાં એક ધબકતું હૃદય છે. એ ધક્ ધક્ કર્યા કરે છે. એ હૃદયમાં લાગણી છે, ઝંખના છે, તરસ છે ! ને મેરામણ ક્યારેક દુ:ખભર્યા અવાજે બોલી ઊઠે છે : શું મારી એકલતાની તરસ ક્યારેય નહીં મટે ? ક્યારેય ?

મને ક્યારેય નહીં મળે મારા હૈયાને પાંખો પહેરાવનારી ? આ એકલતાની નાગણના ડંખ મારે ક્યાં સુધી સહેવા ? મારા દિલમાંથી લોહી દદડે છે. કાળજું જખમથી ભરાઈ ગયું છે.

મારા જખમ પર પાટો બાંધનારું શું મને નહિ મળે ?

અને એક દિવસે એ ભીંત સાથે માથું અફળાવીને રડી પડયો મને કોઈ નહિ મળે મારા બળબળતા હૈયા પર શીતળતાના છંટકાવ કરનારી ?

અને એ જ સમયે કોઈનો અવાજ સંભળાયો 'મળશે...જરૂર મળશે !'

મેરામણે જોયું.

બારણામાં એક આકાર ઊભો હતો. એ કોઈ સ્ત્રીનો આકાર હતો. એ અંદર આવી. બોલી મને ન ઓળખી ? હું ઝુમખી ! સરપંચની સાળી ! મેં અનેકને ના પાડી દીધી છે. મારે પરણવું નથી ! મેં ભલભલા રાજકુંવરોને ય ચોખ્ખો નન્નો સંભળાવી દીધો છે. મારા જીજાજીએ પણ મારા પર નજર બગાડી હતી ! પણ હું બચી ગઈ ! મારું કોઈ નથી આ જગતમાં આ તો સાવકી બહેન છે. મા-બાપ નથી. કાકા-મામા નથી અને એટલે જ તો આ લાચાર ઝુમખી પર 

સહુ નજર બગાડે છે. પણ હું સતત મારી જાતને બચાવી લઉં છું !

'હવે ?'

'મેં તમને જોયા. તમારા પરાક્રમની વાતો સાંભળી. ચોરોય તમારાથી ફફડે છે. સરપંચ પણ તમારી આગળ સસલું બની જાય છે ! મુખીય તમને જોઈને મોઢું સંતાડે છે ! તમારા જેવાં પરાક્રમી જુવાનને જોઈને મારું રદિયું પણ ધક્ ધક્ કરવા લાગી ગયું ! ને ઝુમખી નજીક આવી ગઈ. મેરામણનો હાથ પકડી બોલી : આજથી તમે એકલા નથી, આ ઝુમખી તમારી છે ! મારા બળતા હૈયાને ટાઢું પાડો, હું તમારા કાળજાના દદડતા જખમ પર પાટો બાંધીશ !'

ને એ મેરામણને ભેટી પડી. એ મેરામણની થઈ ગઈ. મેરાણ એનો બની ગયો. ને એ જ અઠવાડિયે બેયનાં ઘડિયાં લગ્ન લેવાયાં. આખા ગામની ઓરતો એ ગાણાં ગાયાં. ગોરમહારાજે મંત્રોચ્ચાર કર્યા. છેડાછેડી બંધાણી ત્યારે બેય જણાં બોલી ઊઠયાં : આ ગાંઠ હવે ક્યારેય નહિ છુટે !

એટલે ?

કારણ કે આ બે તડપતાં હૈયાંની મજબૂત ગાંઠ છે ! ઝુમખી બોલી. ત્યારે મેરામણે મૂછો આમળી. તાકાત છે ગાંઠની કે છુટી જાય ? આ તો નથી કોઈ રેંજીપેંજીની ગાંઠ, આ તો મૂછાળા મેરામણ અને ઝુમખીના લગ્નથી બંધાયાની કબૂલાતની ગાંઠ છે !!