રીડિંગ લિસ્ટ 2021 .

- અનાવૃત-જય વસાવડા

- પુલવામાની હિચકારી આતંકી હુમલાની ઘટના પછી આપણે વળતી સર્જીકલ સ્ટ્રાઈક કરી એ જાંબાઝીની વાતો ઈનસાઈડ ઈન્ફોર્મેશન સાથે અહીં લખાઈ છે. આ કાલ્પનિક કથા નથી, પણ દરેક ફેક્ટ્સ રિપોર્ટસની જેમ લખી ય ન શકાય એ મર્યાદા નડે

- આપણી આસપાસ હવે શહેરોમાં બહુ બધી ફાઈવસ્ટાર સ્કૂલો છે. પણ ગામડામાં અંતરિયાળ વિસ્તારમાં સેવન સ્ટાર ટેલન્ટ ધરાવતા બાળકો વગડાઉ ફૂલની જેમ ઉગે છે, જેમના સુધી એમની જબાનમાં શિક્ષણ પહોંચાડવું અઘરું થઈ જાય છે

મૂ આ કોરોનિયાને લીધે વધુ એક વેકેશન ખાઈ જનારા વર્ષ ૨૦૨૧ના મૂવીઝની વાર્ષિક યાદી બે ભાગમાં સ્પેક્ટ્રોમીટરમાં અપાઈ ગઈ. હવે બાકીની યાદીઓ આ અંતિમ મહિનામાં. લેટ્સ સ્ટાર્ટ વિથ ફર્સ્ટ 'લબ' બૂક્સ! ૨૦૨૧માં ૨૧ ટાઈટલ વાંચવા જેવા.

(૧) ભારતીય કથા વિશ્વ: આ એક પુસ્તક નથી. પાંચ પુસ્તકોનો સેટ છે. આયખાના સાતમા દાયકે પણ વન મેન યુનિવર્સિટી જેવું કામ કરીને વૈશ્વિક સર્જનના પ્રમાણભૂત અભ્યાસુ એવા શિરીષ પંચાલે ભારતના સાહિત્ય અને લોકકથાના પ્રાચીન વારસાની ૫૮૯ વાર્તાઓ એમાં ઓથેન્ટિક પાઠ સાથે રજૂ કરી છે. વેદકાળથી લઈ પ્રસિદ્ધ-અપ્રસિદ્ધ સંસ્કૃત સાહિત્ય અને ક્યાંક ભળી ગયેલું લોકસાહિત્ય ઉલેચીને આ મોતીથાળ સાક્ષીભાવે ભરવામાં આવ્યો છે. હવે સનાતનના નામે તાલિબાન જેવી તનાતન પર ઉતરી આવતા અડધિયાઓને અહેસાસ થાય છે કે આપણો કથા વારસો વિશ્વમાં કેવો બોલ્ડ એન્ડ બ્યુટીફુલ છે, એનો સાક્ષાત્કાર છે. દમદાર ગ્રંથોમાં દમદાર વાર્તાવાચન તો છે જ, સાથે મૂળ તો આપણા જીન્સમાં જ કિસ્સાકહાનીનો કથારસ વહે છે, એની નક્કર સાબિતી પણ છે આ આખી વાર્તાઓનો વિશ્વકોશ! દરેક ભારતપ્રેમી ગુજરાતીએ અચૂક વાંચવાવસાવવા જેવો ખજાનો.

(૨) બ્રેથ: છેલ્લા પોણા બે વરસમાં આપણને એક ઉપેક્ષિત અંગનું મહત્વ સૌથી વધુ સમજાયું. અને એ છે ફેફસાં, લંગ્સ. એની મજબૂતાઈ, એના ન્યુમોનિયા અને એમાં જામતા કફથી ઉભી થતી જીવલેણ આફતો નજરે જોઈ આપણે. 'બ્રેથ: ધ ન્યુ સાયન્સ ઓફ લોસ્ટ આર્ટ' નામની આ પત્રકાર જેમ્સ નેસ્ટરની બૂક આલાતરીન સમજણ આપે છે, આપણે કેવળ ધાર્મિક બનાવી દીધો છે એવો શ્વાસ જેવા 'પ્રાણ'વાન વિષયની. ઇતિહાસની રોચક વાર્તા સાથે નાકથી અને મોંથી લેવાતા શ્વાસની પૂરી વૈજ્ઞાાનિક વાતો અઘરી ન લાગે એમ સમજાવાઈ છે. બ્રીધિંગનું એ ટુ ઝેડ, એ ય ફર્સ્ટહેન્ડ રિચર્સ સાથે.

(૩) ખીલતી કળીને વ્હાલ: કોરોનાકાળમાં અનેક સ્વજનો ગુમાવ્યા એમાં રીતસરના કોરોના વોરિયર અને યુવા સરકારી અધિકારી એવા શ્વેતા મહેતાનું ફર્સ્ટ પ્રેગનન્સી સાથે દુઃખદ અવસાન થયું. અને એમના એકમાત્ર સંતાન તરીકે ગુજરાત પાસે રહી ગયું આ નાજુક વિષયની અજાણી રજુઆત કરતું નાનકડું પણ નક્કર પુસ્તક. આપણે ત્યાં ટીનએજમાં આવ્યા પછી દીકરીઓ પર જાતજાતના પ્રતિબંધો અને શિખામણોનો ગંજ ખડકાઈ જાય છે. પણ એકચ્યુઅલી બાજુમાં બેસીને પ્રેમથી એના શારીરિક-માનસિક ફેરફારો અને એ બાબતે સાચી સમજણ આપનારા પેરન્ટસ તો ઠીક ટીચર્સ પણ દુર્લભ છે. જજમેન્ટલ સલાહો કે જૂનવાણી ઉપદેશો વિના વૈજ્ઞાાનિક અભિગમથી સરળ સહજ સંવાદની જેમ લખાયેલું પુસ્તક દરેક દીકરીઓને અભ્યાસક્રમની જેમ ખાસ વંચાવવું જોઈએ!

(૪) વાહ ઉસ્તાદ: પ્રવીણકુમાર ઝા ડોક્ટરમાંથી લેખક પણ બન્યા. ને સચોટ રિસર્ચ બેઝડ છતાં લ્યુસિડ લેંગ્વેજમાં લખે. પણ આ સંકલન એકદમ અનોખું છે. ભારતીય સંસ્કૃતિના મેસેજ ફોરવર્ડ કરતા ફાંકાબાજ ફોલ્ડરિયાઓ એનું જ અભિન્ન અંગ ગણાય એવા શાસ્ત્રીય સંગીત બાબતે ઝાઝી ગતાગમ નથી રાખતા. ના, અહીં એની બોરિંગ પિંજણ નથી. પણ ગુરૂશિષ્ય પરંપરાની સુગંધથી તરબતર એવા અવનવા સંગીત ઘરાનાઓની રોમાંચક સત્ય ઘટનાઓનું વાહ ઉસ્તાદ બોલાવી દે એવું સંકલન છે, એ બહાને વળી ઘરાનાઓનો પરિચય પણ હળવાશથી મળી જાય એ તો સૂરીલું બોનસ!

(૫) અભિવ્યક્તિ-સ્વાતંત્ર્ય: 'ફ્રીડમ ઓફ એક્સપ્રેશન'ની સતત ટીકા કરતા કે એના પર લગામની હિમાયત કરતા લાગણીદુભાઉ ડરપોકોને એ કદર જ નથી હોતી કે એ આવી આલોચના ય એ મુક્ત અભિવ્યક્તિસ્વાતંત્ર્યને લીધે જ કરી શકે છે! માટે ન ગમે એવી ક્રિએટીવ હ્યુમર કે આર્ટને પચાવતા જ નહિ, બચાવતા ય શીખવું પડે, એ સાચું ભવિષ્યઘડતર છે અને એ છીનવાઈ જાય એ દેશ કે સંસ્કૃતિ સામે સાચો ખતરો છે. કમનસીબે આવું તો ભણેલા અધ્યાપકો ય માંડ સમજે છે. ''માત્ર કોઈની લાગણી દુભવવા (ઓફેન્ડ)ના આરોપસર બીજાની સ્વતંત્ર અભિવ્યક્તિ પર અંકુશ લગાવી શકાય નહિ. એ માટે તો કોઈ ગંભીર હાનિ યાને સાર્વત્રિક ધિક્કાર, શારીરિક ઈજા કે મૃત્યુ જેવો ભય સર્જવો જરૂરી બને છે.'' આવા જોન સ્ટુઅર્ટ મિલના ગોલ્ડન ક્વૉટને લાસ્ટ કવર પર મુકતા પુસ્તકના લેખક કેવા સાચા સારસ્વત હોય? એવા જ લાખેણા અને મોકળા મનના વિદ્વાન હતા ભરત દવે. આખા દ્રષ્ટા સર્જક જીવને આ વર્ષે જ દુર્ભાગ્યે આપણે ગુમાવ્યા. પણ વિડિયો-પુસ્તકોથી નવી પેઢીને કેળવે એવો 'સેલ્ફ સિલેબસ' મુકતા ગયા છે. આ ઘડીઘડી જે સાચી વાત કે કાયદાકીય છૂટ કે ચિત્ર, જોક, ફોટોથી દુભાઈ જાય છે એમણે તો દેશ-દુનિયાના અઢળક ઉદાહરણોને પાક્કી તથ્યાત્મક સમજૂતી આપતું પુસ્તક ફરજીયાત વાંચવુ જોઈએ. ભરતભાઈએ પૂરી ન્યાયદ્રષ્ટિથી આ આજના માહોલમાં અઘરા પડે તેવા વિષયને રજૂ કર્યો છે.

(૬) ધ બાલાકોટ એરસ્ટ્રાઈક: નેવીમાં ફરજ બજાવી ચૂકેલા એક ગુજરાતી યુવાને અંગ્રેજીમાં થ્રીલર સ્ટાઇલમાં ફેક્ટફાઈલ લખેલું પુસ્તક છે. પુલવામાની હિચકારી આતંકી હુમલાની ઘટના પછી આપણે વળતી સર્જીકલ સ્ટ્રાઈક કરી એ જાંબાઝીની વાતો ઈનસાઈડ ઈન્ફોર્મેશન સાથે અહીં લખાઈ છે. આ કાલ્પનિક કથા નથી, પણ દરેક ફેક્ટ્સ રિપોર્ટસની જેમ લખી ય ન શકાય એ મર્યાદા નડે. એ બે અંતિમની વચ્ચે વાંચવામાં સહેલું પડે ને જાણકારી ય પૂરી મળે એ તંગ દોર પર સંતુલનનો પ્રયાસ આમાં રહ્યો છે, ને અંગ્રેજીમાં હોઈને ગ્લોબલ પણ છે.

(૭) એ રૂડ લાઈફ: મૂળે ગુજરાતી પણ પાક્કા અંગ્રેજી એવા પત્રકાર વીર સંઘવી કલરફૂલ લાઈફ જીવનાર માણસ. ફૂડ, ફિલ્મ અને ફરવાના શોખીન રંગીનમિજાજ. ઈન્ટરવ્યૂઝ પણ અવનવી લોકલ ટુ ગ્લોબલ સેલિબ્રિટીઝના કર્યા. 'વિટ' કહેવાય એવી શાર્પ હ્યુમર પણ ધારદાર. આત્મકથા નહિ, પણ અવનવા સ્મરણો આ કિતાબમાં લખ્યા છે, જે ટાઈમ ટ્રાવેલ પણ કરાવી દે છે. નોટ રૂડ બટ ગુડ રીડ.

(૮) કરિયાવરમાં કાગળ: પારૂલ ખખ્ખરને એકાદી વાઈરલ પોલિટિકલ કવિતાને જ ત્રાજવે તોળવાની ભૂલ કરનારાને પોલિટિક્સમાં રસ હોય છે, પોએટ્રીમાં નહિ! અમરેલીના રમેશ પારેખની માફક જ અલ્લડ તળપદા શબ્દો રમાડતા રમાડતા વેધક વાત કહી દેવાની આવડત કવિયિત્રીને સહજસાધ્ય છે. વિષયવૈશ્વિક પણ નાવીન્યવાળું - આ સંગ્રહમાં મસ્તમજાના ગીતો છે. 'મર્મીલા' ને 'શર્મીલા' બધા જ. ચાખો: 'કમખાના મોરલે બેસી ટંકાણો ને પાલવની ગાંઠે બંધાણો કે સાયબો એલચીનો દાણો!'... એણે આગ સંગ લીધા બથોડાં, એણે જ્વાળામાં ખેલાવ્યા ઘોડા, હવે આયખામાં ધુમ્માડો ભરશે, એને લાગ્યો વળગાડ મૂઈ મરશે'... 'કાળાભૂરા પથ્થર વચ્ચે કોળ્યું તરણું લીલ્લું, સમજાવીને થાકી તો ય કહે છે 'હું તો ખીલ્લું!'... 'દઈએ તમને ઘરચોળાંની ચીંથરી, પાંચીકાને હારે દઈએ દીકરી, આપી દઈએ ભાતીગળ ભૂતકાળ જી, ક્યાંથી દઈએ કાળો ભમ્મર વાળ જી!'... 'હાશ હજી તો બોલીને જ્યાં મૂંઝારા પરહરિયા, ત્યાં તો ખિસ્સામાંથી ઓલો જીવ કાઢે ઝળહળિયાં!'

(૯) લેંગ્વેજીઝ ઓફ ટ્રુથ: સલમાન રશદીનું નામ વિવાદોને કારણે વધુ યાદ રહે છે આપણે ત્યાં ને એમનું સાહિત્ય લેટિન અમેરિકન/સ્પેનિશ સ્ટાઇલના મેજીક રિયાલિઝમને લીધે ઘણાને 'બાઉન્સ' જાય છે. પણ છેલ્લા ૧૭ વર્ષમાં એમણે લખેલા નોનફિક્શન લેખોનો આ ગુલદસ્તો અદ્ભુત છે. અહીં કોલમ નિષ્ઠા ને નવા નિરીક્ષણો સાથે નિયમિત લખનારની કદર વાચકોને જ હોય છે, પણ અંગ્રેજીમાં એવા મૌલિક વિષયોની સંદર્ભ સાથેની છણાવટ 'એસે' તરીકે વિવેચકનું વ્હાલ મેળવે છે. રશદીની આ કિતાબનું ફર્સ્ટ ચેપ્ટર વાંચનારને ૨૫ વર્ષથી આ કટારમાં લખાતી વાતોનું જાણે અંગ્રેજી પ્રતિબિંબ દેખાશે! વાર્તા અને જીવતરના જાણતલ આયામોનો ઉઘાડ.

(૧૦) સર્કસ: 'ગન્સ ઓફ નેવરોન' અને 'આઇસ સ્ટેશન ઝીબ્રા'થી ખ્યાતનામ સ્કોટિશ લેખક એલીસ્ટર મેકલીને ૧૯૭૫માં આ સસ્પેન્સ થ્રીલર લખી, જેને ગુજરાતીમાં એ વખતે અશ્વિની ભટ્ટે ઉતારી હતી! વિન્ટેજ ચાર્મ છે અહીં - કોલ્ડ વૉરનો હોટ થ્રીલર પ્લોટ, નખાઈ ગયેલા બૂઢા બોન્ડને બદલે સ્માર્ટ સશક્ત જાસૂસ નાયક અને રૂપરમણી નાયિકા. ટકાટક્.

(૧૧) જીગરના ચીરા: હાલતા ને ચાલતા ભારતના ભાગલા માટે ગાંધીજી એકલાને જ જવાબદાર ઠેરવી દેવાની મેસેજખોર મૂરખાઓમાં ફેનેટિક ફેશન છે. ત્યારે નારાયણ દેસાઈ જેવા બહુશ્રુત ગાંધીજને ભારતના ભાગલા અને ગાંધીજી પર એક અધિકૃત ગુજરાતી પુસ્તક લખ્યું છે, એ વાંચવાની દરકાર જ જાણે કોઈને નથી! સ્વયં સ્વાતંત્ર્ય સેનાની નારાયણભાઈ માટે તો આ અનુભવેલું સત્ય છે, કોઈ ઉછીનું અજ્ઞાાન નહિ. નવી જાણકારી ય મળશે, થોડો વાસ્તવદર્શી ખ્યાલ પણ આવશે. હિન્દીમાં ય 'દિલ મેં દરાર' નામથી અનુવાદિત છે.

(૧૨) સ્ટોરીઝ આઈ મસ્ટ ટેલ: દર મહિને અડધો ડઝન એક્ટરોની બૂક બહાર પડતી હોય છે, ને આત્મકથા એમાં લેટેસ્ટ ક્રેઝ છે. પણ કબીર બેદીની આ આત્મકથા વાંચવાનું મન એટલે થાય કે એ ખુદ રંગીનશોખીન મેઘધનુષી જિંદગી જીવ્યો છે. ભારત અને યુરોપ બેઉ જગ્યાએ વતન બનાવવાનું, ચાર લગ્નો ને અન્ય અફેર્સ બિન્દાસ એ ય રૂપસુંદરીઓ જોડે ને છતાં શોષણના કોઈ આરોપ નહિ. રોમેન્ટિક નેચર. જીવનમાં અનુભવોની વાવણી કરી હોય તો આત્મકથાની ફસલ ઉપજે ને!

(૧૩) કામુકતા કા ઉત્સવ: ટેેેગલાઈન જ છે: પ્રણય, વાસના ઔર આનંદ કી કહાનિયાં! સંપાદક પણ સ્ત્રી છે: જયંતી રંગરાજન. હિન્દીમાં નવી લખાયેલી ઇરોટિક સ્ટોરીઝનું મદીલું કલેક્શન. ને પ્રસ્તાવનામાં ગાંઠછૂટી વાત: જબતક હમ ઇસ વિષય પર ખુલકર બોલેંગે નહિ, મનપસંદ લિખેંગે નહિ, પઢેંગે નહિ તો અલ્ગારી કે બંદ કોનો ઔર બિસ્તર મેં તકિયે કે નીચે તલકુટીમેં અંધેરા બઢતા હી જાયેગા!

(૧૪) સર્જનની સંવેદના: કોરોનાકાળમાં એ ય જોવાયું કે સતત કહાનીઓ તો કાયમ હોસ્પિટલના ખાટલે ખાટલે રચાતી હોય છે. અલબત્ત, બધા જ ડોક્ટર્સ એ અનુભવતા હોવા છતાં રસાળ શૈલીમાં વ્યક્ત નથી કરી શકતા. અમુક તો સામે ઊભેલા દર્દી સાથે કાઇન્ડ ડેરિંગ કોમ્યુનિકેશન ઊભું નથી કરી શકતા એક્સપર્ટ હોવા છતાં ય ! બાળકોના ઓર્થોપેડિક સર્જન મૌલીન શાહે આ મર્યાદાઓ ઓળંગીને હાઇ જમ્પ લગાવ્યો છે. સત્યઘટનાઓમાં રણકો તો મળે જ જિંદગીના રંગોનો પણ મેડિકલ સાયન્સનું નૉલેજ ઈઝીલી સમજાઇ જવાનો મણકો ય ફરે જ્ઞાાનમાળાનો!

(૧૫) રાઇટિંગ ઓન ધ વૉલ: ટોન સ્ટેન્ડેજ એટલે એકદમ રસપ્રદ રીતે વાર્તા કહેતા હોય એમ વિજ્ઞાાન અને જ્ઞાાન પીરસી દેનાર નીવડેલા નેરેટર. 'ઈકોનોમિસ્ટ' જેવા મેગેઝીનના એડિટર એવા ટોન ભાઇએ આમાં અત્યારે જેની ધૂમ મચી છે એ સોશ્યલ મીડિયાનો ઈતિહાસ આલેખ્યો છે ! બધાને એવું જ છે કે આ ફેસબૂક પછી શરૂ થયું, પણ બે હજાર વર્ષ પહેલાં 'વાઇરલ' થતા સંદેશા સાથે સોશ્યલ મીડિયા હતું ! શેરિંગ ને બ્લોગિંગની આદિ કહાનીઓ કેવી હતી ? એમાં કોમેન્ટ્સ થતી ? થતી તો કેવી ? મસ્ત માહિતીનો સજાવેલો  ટોપલો છે આ બૂક !

(૧૬) ભાપ કે ઘર મેં શીશે કી લડકી: ઓશો ફિમેલ હોય ને લખતા હોય તો કેવું લખે ? એવું હિન્દીમાં આ યુવતી બાબુશા કોહલી લખે છે. અમૃતા પ્રીતમ ને ગુલઝારના કોમ્બિનેશન જેવી કાવ્યાત્મક બાનીમાં નિરીક્ષણો મૂકે અને સાથે વાગ્યા વિના જ કાળજું ચીરે એવી ઓરિજીનલ કોમેન્ટ્સ ! મૌલિકતા તો તરત જ દિમાગને દરવાજે ટકોરા મારે. ફરી ફરીને વારંવાર વાંચવું ગમે એવું આસપાસના કોલાહલમાં ઝરમર વરસાદી શાંતિનો અનુભવ કરાવતું મસ્તક ઉઘાડતું પુસ્તક.

(૧૭) ફેઇથ વર્સીસ ફેક્ટ: જ્યાં પેઢીઓથી સમૃદ્ધિ ને મનને ખુલ્લું કરતું ધાર્મિકતા મુક્ત તાર્કિકતાનું ભણતર અને 

માનવતાને કેન્દ્રમાં રાખતું બંધારણ છે, જ્યાં ઝપાટાબંધ નવી પેઢી 'એથિસ્ટ' યાને નાસ્તિક થઇ રહી છે. કેમ ? ટીકાઓ કરતા પહેલા કારણો સમજવા પડે. જેરી. એ. કોયનેનું આ પુસ્તક સટીક સચોટ - તાર્કિક સવાલોથી તથાકથિત ધર્મની માન્યતાઓ કેમ વિજ્ઞાાનના સંશોધન સામે ટકી શકે એમ નથી એ સમજાવે છે. હવેની જનરેશન કશું ય એમ જ સ્વીકારી લેતી નથી. એને ગળે ઉતરે એમ ઘૂંટડો ભરાવવો પડે શ્રદ્ધાનો. વિજ્ઞાાનના નામે અંગ્રેજીમાંથી ઉઠાવેલા ગપ્પાંઓની ફેંકાફેંકી કરતા જુવાનિયાઓ વધી પડયા છે, ત્યારે એક્ચ્યુઅલ સાયન્સનું સ્ટેન્ડ સમજાવતું પુસ્તક.

(૧૮) ઉદ્યમપ્રેરણાની કથાઓ: મોટીવેશનલ બૂક્સની ધમાકેદાર ભરમાર વચ્ચે આ સાવ જુદી જ ભાતનું પુસ્તક છે. દેશ પરદેશની વેપારઉદ્યોગની સફળતા આસપાસ ફરે એવી શ્રમનો મહિમા કરતી અને મૂંઝાયા હાર્યા વિના મહેનત કરતા શીખવાડે એવી પ્રેરણાત્મક લોકકથાઓને યશવંત મહેતાએ અનુભવી કલમે આલેખી છે. ને એમાં વળી કલ્પનાકથાઓના બોધ બાદ સત્યકથાઓ પણ વણી લીધી છે. ઈન્ટરેસ્ટિંગ ઈન્સપિરેશન.

(૧૯) અન્વીક્ષા: આ શબ્દનો અર્થ થાય ઝીણા ઝીણા અવલોકનોની ખોજ. શિક્ષકા તરીકેના કાર્યક્રમમાં જીજ્ઞાા પટેલે આ બાળકોના મનના મેધનુંષ જેવી ખટમીઠી મેજીકલ મોનેન્ટસ ઝીલી અને એવી જ રંગબેરંગી સજાવટ સાથે કાગળ પર ઉતારી. આપણી આસપાસ હવે શહેરોમાં બહુ બધી ફાઈવસ્ટાર સ્કૂલો છે. પણ ગામડામાં અંતરિયાળ વિસ્તારમાં સેવન સ્ટાર ટેલન્ટ ધરાવતા બાળકો વગડાઉ ફૂલની જેમ ઉગે છે, જેમના સુધી એમની જબાનમાં શિક્ષણ પહોંચાડવું અઘરું થઈ જાય છે. અમુક યુવા શિક્ષક-શિક્ષિકાઓ આમા પૂરના તરવૈયા બનીને એની કાયમી ધૂણી ધખાવી બેઠા છે. એમાંની એક શાળાના બાળબગીચાની તાજી ઝાંખી એટલે મૂરઝાયા પહેલાની પાંદડીઓને શબનમી સ્પર્શે પંપાળતું આ પુસ્તક.

(૨૦) યુગાંતર: મોટા કદની નવલકથાઓ ગુજરાતીમાં લખાતી હોય તો વેંચાણના અભાવે છપાતી ઓછી થઈ છે. કવિ માધવ રામાનુજ વર્ણનમાં પણ કોમળ કલમે સંવેદનસ્પર્શ ઉમેરે એવા. એમના ખુદના સ્મરણોના ચિત્રોમાં પણ પેઢીના પાત્રો ને પ્રસંગો મૂકી એક વેબસીરિઝ બને એવી કથા લાંબાપહોળા પટ પર વીસરાતી દીવાલોથી આવતા વાયરાની સોડમ સાથે લખી છે. ભૂતકાળનો જમાનો બેઠો કરે એમ.

(૨૧) હાઉ ટુ બી ફ્રી: વાઈરસની વાયડાઈ સહન કરીને ય આપણે હતા એવાને એવા જ રહ્યા છીએ. જરાક સિક્યોર્ડ ફીલ કરીએ કે તરત એ જ ખટપટ, સંકુચિતતા, નાતજાત ધર્મ દેશના ભેદ ઉપસે. ગમે તેટલા ઝાટકા લાગે વાતો સાભળવી ગમે પણ એકચ્યુઅલ કશું છુટતું નથી. એમાં ટોમ હોજકિન્સન - અલગારી ઓલિયા થઈ જીવવું હોય તો કેમ જીવવું એનું આખું પ્રિસ્ક્રિપ્શન જ આપી દે છે. સ્પર્ધામુક્ત, ઈર્ષામુક્ત, દેવામુક્ત, અપરાધભાવ (ગિલ્ટ) મુક્ત, ભયમુક્ત, વ્યવસ્થામુક્ત કેમ થવું એના વિપ્લવી વિચારો ટાઢા કોઠે આપે છે. કરિઅરના રૂપાળા નામે કેવળ વધુ મહત્વાકાંક્ષાની ભૂખ પાછળ ભાગીને મગજ છોલતા માનવીઓને ઉપયોગી વિચાર કરાવે એવું વાચન.

ઝિંગ થિંગ

''હું મારી જાતને સુરક્ષિત રાખું છું, આસપાસ પુસ્તકો રાખીને. એ કિતાબોનું મૌન કશું ય માંગતું નથી. એનું અસ્તિત્વ છે, એ કોઈ પણ માટે ગમે ત્યારે ખુલે એવા જીવંત છે, એમનું સાવ માણસ જેવું નથી (કે બંધિયાર અને જજમેન્ટલ હોય) !''

(બો કાર્પેલન)