મૂંઝવણ નહિ, સમજણ! : સફળતા માટે કઈ કરિઅર પસંદ કરવી કે છોડવી એ ખબર કેમ પડે?

- અનાવૃત-જય વસાવડા

- ફોલો યોર પેશન, ચેઝ યોર હેપિનેસ એવું રેડીમેઇડ મોટીવેશનના મશાલચીઓ કહેતા હોય છે. પણ પેશન કયું છે, એ ખબર કેમ પડે?

- કેવળ પોતાની ડ્રીમ કરિઅર બાબતે ક્લીયર હોવું પૂરતું નથી. આપણી ક્ષમતાનું સાચું આકલન પણ કરતાં આવડવું જોઇએ

- ફ્લેક્સિબિલીટી વિના જડની જેમ જૂનું ને જૂનું કર્યા કરશો તો પ્રકૃતિ નવા માટે જૂનું ફગાવી દે છે. અપગ્રેડેશન એન્ડ ચેન્જ ઇઝ ઇનએવિટેબલ.

ત મે વૃક્ષોને, છોડને જોયા જ હશે, બરાબર ? તમને એ પણ ખબર હશે કે વિશાળ વૃક્ષ હોય કે આંગણાના કૂંડાનો છોડ, એ નાનકડા બીજ ઉર્ફે સીડમાંથી જ ઉગે છે. પણ તમને કદી એવો સવાલ થયો છે કે આમ નિર્જીવ લાગતા અને હાથપગ વગરના ગોળાકાર બીજને કેવી રીતે ખબર પડે કે નીચે મૂળિયાએ રહેવાનું ને બાકીનાએ માટી ફાડીને ઉપર ઉઠવાનું ?

સાચો ને રહસ્યમય સવાલ છે નહિ ? સાયન્સ તો એમ જ શરૂ થાય. વેલ, માત્ર ન્યૂટનને જ સવાલો થયા એવું નહોતું. દરેક વિજ્ઞાનીને આવા સવાલો થતા હોય જ છે. ૨૦૦ વર્ષ અગાઉ ઉપર લખ્યો, એ સવાલ થોમસ નાઇટ નામના બ્રિટિશ સાયન્ટિસ્ટને થયો. બ્રિટિશ રોયલ સોસાયટીના સભ્ય એવા એ વનસ્પતિશાસ્ત્રીએ પઝલ સોલ્વ કરવા એક પ્રયોગ કર્યો. નાની તાવડી જેવી એક લાકડાની ડિશમાં જેના કોટા ફૂટવા લાગ્યા હોય, એવા અંકુરો મૂક્યા. અને તમ્મર ચડી જાય એવી સુપરસ્પીડમાં એ ડિશને ગોળગોળ ફેરવી.

નાઈટનું એવું અનુમાન હતું કે પૃથ્વીની દરેક વનસ્પતિ કોઈ પણ રીતે એવો નેચરલ સોફટવેર ધરાવે છે કે એના મૂળ ગુરૂત્વાકર્ષણ શોધી લે છે ! મેળામાં ગોળ ગોળ ફરતી ફુદરડીઓની પાલખી હંમેશા બહારની બાજુએ ખેંચાય એ અનુભવ હશે. એને કહેવાય કેન્દ્રત્યાગી બળ (સેન્ટ્રિફ્યુગલ ફોર્સ). બસ, એ જ નાઇટના એક્સપેરિમેન્ટનો બેઝ હતો. ગોળગોળ ડિશ ઘુમાવ્યા બાદ અંતે એનું અનુમાન સાચું પુરવાર થયું. દરેક બીજાંકુરના મૂળિયાં બહારની તરફ હતા. કોઈ વસ્તુ ચક્રાકારે ફરે ત્યારે ગુરૂત્વાકર્ષણ - ગ્રેવિટી હંમેશા સેન્ટરથી દૂર બહાર તરફ ફેલાય. એટલે મૂળે ગ્રેવિટી શોધી લીધેલી !

અલબત્ત, નાઇટ શું થાય છે, એ સાબિત કરી શક્યો. પણ કેવી રીતે એ થાય છે, એ કહી ના શક્યો. વર્ષો નહિ, બે સદી પછી અમેરિકામાં માયામીના સાયન્ટિસ્ટ જોન કિસે એનું અનુમાન આપ્યું છે. અનુમાન જ. કારણ કે કશું નક્કર હાલ સાબિત થઈ શકે એમ નથી. વનસ્પતિમાં જીવ હોય તો પણ વાચા નથી. મૂળિયાંની અંદર નજર આપણી પહોંચતી નથી. એ અનુમાન છે કે દરેક વનસ્પતિના બીજમાં તદ્દન સૂક્ષ્મ એવા ગોળાકાર દાણા હોય છે. એક મોટી બરણીમાં થોડી વજનદાર લખોટીઓ ભરો તો એ તળિયે જ રહેશે. બરણી આડી કરો તો એની નીચલી સપાટીએ રહેશે. ઉંધી કરો તો ઢાંકણા પાસે રહેશે. દમદાર ગોળાકાર લખોટીઓ જ્યાં ગુરૂત્વાકર્ષણ વર્તાય ત્યાં જશે. એવા અતિ સૂક્ષ્મ ઘણા બીજમાં ગ્રેવિટી સેન્સરનું કામ કરે છે. મૂળ બનાવતા કોષો એના કમાન્ડ મુજબ નીચે જાય છે અને ડાળખા-પાંદડા બનાવતા કોષો બહાર નીકળી ઉર્ધ્વગામી યાને ઉપરની તરફ જાય છે !

આ રસપ્રદ પ્રયોગોની વાતો અત્યારે કેમ યાદ આવી ? વેલ, કારણ કે રિઝલ્ટની મોસમ આવી. ઈકોનોમી કરતાં એજ્યુકેશનની ટકાવારીમાં ફુગાવો વધુ છે. ચોમેર પર્સન્ટાઇલના પોસ્ટરોની ધમાધમ અને એડમિશન માટેની દોડધામ જોવા મળશે. ત્યારે સનાતન કન્ફ્યુઝન એ છે કે આપણે કઈ કરિઅર પસંદ કરવી એ કેમ ખબર પડે ? કા-સેલરને મળ્યા વિના કોઈ એપ્ટીટયુડ ટેસ્ટ કે કુંડળી કે એવા કોઈ નુસખા વિના ? વનસ્પતિની જેમ તળિયા ને ટોચના નેચરલ સિગ્નલ્સ માણસમાં છે ?

લેટસ ટોક એબાઉટ ઇટ

એક વખત દાયકાઓ પહેલા હોલીવૂડમાં એક ૨૯ વર્ષનો એક્ટર સ્ટ્રગલર તરીકે ભાડાની ઓરડીમાં રહીને ઝઝૂમતો હતો. કમાવા ખાતર સી ગ્રેડની એડલ્ટ રેટેડ ફિલ્મો ય કરેલી, પણ એ એને કોઈ મંઝિલ લાગતી નહોતી. બેંકમાં જમા રકમ કુલ ૧૦૬ ડોલર હતા. એણે પોતાના કૂતરાને પણ વેચી નાખવાનું નક્કી કર્યું, કારણ કે ડોગ ફૂડ લેવાના ય પૈસા નહોતા. હાડમારી ને ચિંતાથી થોડો સમય દૂર ભાગવા એણે શહેરમાં બોકસિંગ મેચ જોવા જવાનું નક્કી કર્યું. ત્યારના વર્લ્ડ હેવીવેઇટ ચેમ્પીયન અને લીજેન્ડરી એવા મુક્કાબાજ મોહમ્મદ અલી સામે મુકાબલો ચક વેપનર નામના કલબ બોક્સરનો હતો. બધા મોહમ્મદ અલીને જોવા જ ટિકિટો ખરીદતા હતા. ગેમ તો વન વે જેવી લાગતી હતી.

પણ એ મેચ તો જ ખરો રસાકસીવાળો નીવડયો. પૂરા પંદર રાઉન્ડ સુધી ચાલ્યો. જીત્યો તો મોહમ્મદ અલી પણ વેપનરે એને ફીણ લઈ આવી દીધા. આ રોચક અનુભવ નજરે જોઈ એ એક્ટરને પોતાના માટે જ હીરો તરીકેની વાર્તા લખવાનું મન થયું - માત્ર સાડા ત્રણ દિવસમાં એણે સ્ક્રીનપ્લે લખી નાખ્યો. રોજ કંઈ કામ મેળવવા ચક્કર તો કાપતો ઓફિસોના. એમાં એક પ્રોડયુસરને એણે કહ્યું કે, ''મારી પાસે સોલિડ સ્ટોરી છે. પણ હું હીરો તરીકે સાઇન થાઉં, તો જ વેચું.'' એણે વાર્તા સંભળાવી તો નિર્માતાઓને દમ લાગ્યો. એને કહેવાયું, ''આમાં તો જાણીતો સ્ટાર લઈશું. તને ૨૫,૦૦૦ ડોલર આપી દઈએ.''

૧૦૬ ડોલર જ જમા પૂંજીમાં વધ્યા હોય એને માટે ૨૫,૦૦૦ ડોલર તો મોટી રકમ કહેવાય. પણ એણે મક્કમતાથી ના પાડી. ''આ વાર્તા મેં મારા માટે લખી છે.'' ઘેર આવી પત્નીને કહ્યું કે ''આ મારી કહાની છે. બીજા કોઈની નહિ. મારા માટે જો આની ફિલ્મ ન બને, તો હું બગીચામાં દાટી દઈશ, ને કીડામંકોડાનો ખોરાક બનાવી દઈશ. પણ બીજાને નહિ આપું !'' એની આ મક્કમતાને લીધે નિર્માતાઓને થયું કે ભાઈ ભાવ વધારવા માંગે છે. ૨૫,૦૦૦ ડોલરની ઓફર વધતા વધતા સવા લાખ, બે લાખ, અઢી લાખ ને અંતે ૩,૬૦,૦૦૦ ડોલર સુધી પહોંચી ! પણ એમાં તો એને ઓર કોન્ફિડન્સ આવ્યો કે આ વાર્તા જામે એમ જ છે.

અંતે, એની જીદ સામે નિર્માતા ઝૂક્યા પણ નવા અભિનેતા માટે શરત હતી, દસ લાખ ડોલરમાં જ આખી ફિલ્મ બનાવવી. એણે પિતા, ભાઈ, પત્ની અને કૂતરાને પણ ખર્ચ બચાવવા રોલ આપ્યા. માત્ર ૨૮ દિવસમાં શૂટિંગ પૂરું કર્યું. ફિલ્મે રિલીઝ થવાની સાથે ઝંડા નાખી દીધા !

એ ફિલ્મ એટલે રોકી. અને એ એક્ટર એટલે સિલ્વેસ્ટર સ્ટેલોન. ૧૯૭૭માં તો બેસ્ટ પિક્ચર સહિત ત્રણ ઓસ્કાર મળ્યા એને ! રેમ્બો (ફર્સ્ટ બ્લડ) સીરિઝ પણ આગળ આવી, આજે પણ ધરખમ એવું સ્ટેલોનનું નામ છે. પણ એની બુનિયાદ હતી, એણે શું કરવું છે, અની સ્ટ્રોંગ ક્લેરિટી !

બસ, ધોધમાર ટકાવારી લઈ આવનારને પણ આપણે આ ભણાવતા નથી. મોટા ભાગના સ્ટુડન્ટસ પેરન્ટસ એકના એક સવાલો પારકાને કરિઅર બાબતે કર્યા કરે છે. પણ ખુદને ઢંઢોળીને જાત સાથે ડાયલોગ કરતા નથી. ઘણા વળી ઓવરકોન્ફિડન્ટ હોય છે. એ આમા છેડાનું જોખમ થયું. સ્ટેલોને શરત મૂકી, એવી જ આપણા હિમેશભાઈએ મૂકેલી. હિમેશ રેશમિયાનો સંગીતકાર તરીકે એ જમાનો હતો. એક આલ્બમમાં આઠ ગીતો હોય તો આઠેઆઠ કર્ણપ્રિય અને લોકપ્રિય જ હોય ! વળી મોટા ભાગના મૌલિક પણ એમને હીરો લો, એ જ પિકચરમાં સંગીત આપે એવી શરત મૂકવા જતા સુરૂરનો ગુરૂર ઉતરી ગયો. હીરો બનવાની હોંશમાં કમ્પોઝરની કરિયર વિખેરાઈ ગઈ !

તો કેવળ પોતાની ડ્રીમ કરિઅર બાબતે ક્લીયર હોવું પૂરતું નથી. આપણી ક્ષમતાનું સાચું આકલન પણ કરતાં આવડવું જોઇએ. સ્ટેલોન રોકી બાબતે જરાય અવઢવમાં નહોતો એ ખરૃં, પણ એણે પોતાનું મરક્યુલર બોડી, એના સ્ટોરીટેલિંગ માટેનું વિઝ્યુલાઇઝેશન બધું સમજીને તીર નિશાન પર લગાવવાનું રિસ્ક લીધેલું.

પણ બધા ફિલ્મી હીરો હીરોઇન નથી થવાના. તો કેવી રીતે ખબર પડે કે કરિઅરની સાચી પસંદગી કેમ કરાય ?

ફોલો યોર પેશન, ચેઝ યોર હેપિનેસ એવું રેડીમેઇડ મોટીવેશનના મશાલચીઓ કહેતા હોય છે. સાચી વાત પણ પેશન કયું છે, એ ખબર કેમ પડે ?

પેશન બહુ બ્રોડ વર્ડ છે. પણ ઓઝાન વારોલ નામના રોકેટ સાયન્ટીસ્ટે એનું રોકેટ સાયન્સ શોધી કાઢ્યું છે. ફોલો યોર ક્યુરિયોસિટી ! તમારી અંદર કોઇક બાબત વિશે ઝાઝું જાણવાનું વિસ્મય ક્યારે થાય છે ? કઇ બાબતમાં ઉંડા ઉતરવામાં થાક લાગતો નથી, પણ ઉતરી જાય છે ? કઇ બાબત આવડી જાય તો અંદરથી બહુ રોમાંચક ફીલ થાય ? કઇ બાબતમાં તમે સમય ભૂલી જાવ, ને જે સમય પસાર કરો એમાં માથું દુખવા ના લાગે. પણ હળવું થઇ જાય ? ટેન્શન થાય, પણ સામે એના કરતા જે જોય મળે એનું ખેંચાણ થાય ?

ટૂંકમાં, શું એવું છે જીવનમાં, જગતમાં જેની સાથે તમે જીવંત બની જાવ ! જીવવાની મજા અનુભવો. યુ ફીલ એલાઇવ. જેમાં જિંદગી બોજ નહિ, પણ મોજ લાગે. જેમાં કંટાળો ન આવે. જેમી કેરોલના શબ્દોમાં 'વોટ આર યોર ટયુઝડેઝ ?' મતલબ, શનિ-રવિવાળી ક્ષણો તો બધાને આનંદિત કરે. સારી જોબ કે ગમતા લાઇફ પાર્ટનર મળે. પાર્ટી થાય, સન્માન થાય, મોટી કમાણી થાય વગેરે. પણ એવું બધું જીવનમાં રોજેરોજ ના થાય. રોજના જીવનમાં રૂટિન હોય એ મંગળવાર. તો એવું કયું કામ કે કરિઅર છે જેની સાથે આખી જિંદગી વીતાવી શકશો ?

મજૂરીકામ તો મજબૂરી છે. કારકિર્દી નથી. વાયડાઈમાં એવો જવાબ વિચારો કે અમે તો એ ય ને ખાણીપીણી ઉજાણી કરીશું, ડ્રિન્ક ડ્રાઈવ કરીશું, સિગારેટો ફૂંકીશું. ભોગવિલાસ માણીશું એ જ ગમે છે. એનાં જ રિલેકસેન લાગે છે. તો પછી કરો અનલિમિટેડ. જેમ અપૂર્વ સુંદરીઓ મેરેલીન, ડાયેના, કેટ વિન્સલેટ, મેગન ફોક્સ, મોનિકા, સોફિયા બેલુચી, એન્જેલીના, જેનિફર સાથે પણ ડિવોર્સી લેવાવાળા પડયા છે, એમ આ બધામાં તો ફટાફટ મળી ગયા પછી કંટાળો આવશે. યુ નીડ સમથિંગ બિયોન્ડ આનંદ રોજની આદત બને પછી એનો ચાર્મ સ્પેશ્યલ મહેસૂસ થતો નથી. હેપિનેસનું તરસ જેવું છે. લાગી ના હોય તે ગુલાબજળ પીવો તો પણ લિજ્જત ના આવે. ઉબકા આવે. પણ લાગી હોય તો ઠંડુ ના હોય એવું પાણી પણ આવી જાય ! એટલે કરિઅર એવી શોધવી પડે જે રોજીંદી બને, ત્યારે પણ એની સાથે જીવી શકાય એ જેલ જેવી ના લાગે !

કમ્ફર્ટ ઝોન છોડવાની વાતો એટલે જ સમજવા જેવી છે. વનવાસના અંતે રામના જીવનમાં દશેરા છે. પણ તકલીફો વગર ઉત્સવ નથી. શરૂઆતમાં તો નવી મુસીબતો, નવા પડકારો આવે. કરિઅરમાં ઝડપથી એમાં ભાઁગી કે થાકી જનાર કદી આગળ વધી ન શકે. સક્સેસ કોઈ વાઇરલ થતી રીલ નથી. એને ફ્રેમ કહેવાય. પ્રસિદ્ધિ. સફળતા તો સાધના પછીની સિદ્ધિ છે. ઇઝી કશું જ નથી, તમે આવડત કેળવી લો એ વાત ઇઝી લાગે. પણ લેઝી રહો તો ઘણું બધું ડિફિકલ્ટ જ લાગે.

એક્ચ્યુઅલી, આપણું શરીર જેમ ઘણા સંકેતો આપે પણ આપણે ઇગ્નોર કરીએ. ઝોકું આવે પણ પાણી છાંટી જાગીએ, દુ:ખાવાને અમસ્તો ગણીએ ને વધે ત્યારે ચેકઅપ કરાવીએ. પણ 'કશું ક ઠીક નથી,' એવા સિગ્નલ બોડી આપે. એમ શું ગમે છે, શું નથી ગમતું એવા સિગ્નલ માઇન્ડ આપતું જ હોય છે. પ્રેમમાં પણ ખતરાના રેડ ફ્લેગ્સ આગોતરા ક્યાંક દેખાતા હોય છે, પણ જાણી જોઈ જાતે જ મન મનાવી લેતા લોકો પછી પસ્તાય છે. તો સાંભળો તમારી જાતને. એ કહેશે કે આપણને તો દોસ્ત, આ ફાવે એમ છે. પછી એમાં ઝીણું કાંતો, એવી મહારત મેળવો કે કોઈ તમને રિપ્લેસ ન કરે. પસંદગીનું ક્ષેત્ર શક્ય ન હોય તો નજીકનું ગોતો. ફિલ્મ ના બનાવી શકો તો રિવ્યૂ એવા આપો જે ફિલ્મમેકરો ખુદ ધ્યાનથી સમજે !

અને એ પણ સમજવું જરૂરી છે કે જીવન તો નિત્ય પરિવર્તનશીલ છે. એમાં ફિક્સ્ડ ફ્રેમ ના ચાલે, ફોક્સ ભલે જોઇએ. ધુ્રવના તારાને આપણે અવિચળ કહીએ છીએ. પણ ૨૦૦૦ વર્ષમાં વૈજ્ઞાનિક રીતે પોલારિસ સ્ટાર પણ સ્થાન બદલવાનો છે. જેમ ગ્રોથ થાય, એમ આપણે બદલાઈએ, આપણી આસપાસનું વાતાવરણ બદલાય, ચહેરો કે મિત્રો પણ બદલાય. પસંદગી બદલાય. એ ફ્લેક્સિબિલીટી વિના જડની જેમ જૂનું ને જૂનું કર્યા કરશો તો પ્રકૃતિ નવા માટે જૂનું ફગાવી દે છે. અપગ્રેડેશન એન્ડ ચેન્જ ઇઝ ઇનએવિટેબલ.

એટલે એક માનસિક આદત કેળવી શકાય તો સારૃં. કીપ યોર એનર્જી ચાર્ટ. કોઈ કામમાં તમારી એનર્જી વધી જતી હશે, કોઇમાં ઘટી જતી હશે. ડિટ્ટો કોઈ સબ્જેક્ટનું ભણતર. કે વાંચન, શ્રવણ. બસ, જેનાં ઊર્જાનો ફુવારો લાંબો ચાલે, એ ફિલ્ડની કરિઅર આસાન અને સફળ હોવાના ચાન્સ વધારે ! ચાન્સ. બાકી ફેઇલ પણ જવાય. એ તો પરાણે કશુંક કરો તો એમાં પછડાટ ખાવાના ચાન્સ આમે વધી જાય. નામાંકિત લોકો પોતે જે ક્ષેત્રમાં હોય એમાં થાકતા કંટાળતા નથી. પછી ક્રિકેટ હોય કે કોમેડી.

આપણે સંઘર્ષમાં સુખ અનુભવી શકીએ એવી ગમતી વાત હોય તો કદાચ નિષ્ફળતા અંતમાં મળે તો પણ યાત્રાનો આનંદ કોઈ છીનવી નહિ શકે. કર્મ આપણા હાથમાં છે, બીજા બધાની ફિકર નિરર્થક છે એ તો પ્રાચીન જ્ઞાન છે, નહિ ?

રિમેમ્બર, જે બિયું તૂટે છે, એમાંથી જ નવી કુંપળનો વિકાસ ફૂટે છે !

ઝિંગ થિંગ

''આપણે જેને બહુ લાંબા સમયથી ઓળખતાં હોઇએ, એને આપણાથી વધુ સફળ થતા જોવા, સ્વીકારવા એ પણ સાધના છે !''

(નેહલ ગઢવી)