અનાવૃત - જય વસાવડા

વિદ્યાર્થીઓને મોટીવેશનના ભાષણો સંભળાવવા માટે શિક્ષણસંસ્થાઓ પાસે બજેટ છે. પણ એવા ભાષણો આપનાર પેદા કરી શકતી ક્વીઝ કોન્ટેસ્ટ્સનો ટેસ્ટ નથી !

મોટા ભાગના લોકો આજે ય સ્પર્ધાત્મક પરીક્ષાઓ માટે જનરલ નોલેજની તૈયારી એટલે રટ્ટામાર ઇન્ફોર્મેશન સમજે છે. આજના ફોરજીના જમાનામાં આખો વિકિપીડિયા મફતમાં ગૂગલિંગ કરવા મળતો હોય ને રોજ અપડેટ થતો હોય ત્યાં આવી માહિતી ગોખ્યા કરવાનો કોઇ મતલબ નથી

હમ જહાં ખડે હોતે હૈ,
લાઈન વહીં સે શરૃ હોતી હૈ.

ભારતના ક્વીઝ શોના ઇતિહાસમાં આ વાત બેશક અમિતાભ બચ્ચન અને કેબીસી માટે કહી શકાય. જીકે પ્લસ ગેમ પ્લસ ગ્લેમરનું આ કોકટેલ હજુ ય ટીવી પર ટીઆરપી ખેંચે છે. ભલે પહેલાની જેમ બધું પડતું મૂકીને એ જોવા બેસવાની વફાદારી આ જીયોયુગમાં ખાસ રહી નથી.

એટલે ક્વીઝને એન્જોય કરવા માટે કમ સે કમ કરન્ટ ન્યુઝ વાંચવાની રોજીંદી ટેવ પાડવી પડે એ સાદી સમજ પણ ઘસાતી જાય છે. નહિ તો તાજેતરમાં એક ન્યુઝ ચમકેલા એના પર નજર ગઇ હોત ઃ ૮૨ વર્ષની ઉંમરે ભૂતપૂર્વ સાંસદ નીલ ઓબ્રાયનનું નિધન.

નીલ ઓબ્રાયનના પુત્ર, અને વર્તમાન સાંસદ એવા બોર્નવિટા ક્વીઝ કોન્ટેસ્ટના ટીવી અવતારથી સુપરક્વીઝમાસ્ટર (અને કેબીસી પ્રોડયુસર) સિદ્ધાર્થ બાસુને કેમેરાની પાછળ મોકલી દેનાર ડેરેક ઓબ્રાયને પિતાના મૃત્યુ સમયે ટ્વીટ કરી એમાં એવું લખ્યું કે ''અંતે આસમાનમાં બેઠેલા એ મહાન પ્રશ્ન પૂછવાવાળાએ એવો સવાલ પૂછ્યો જેનો જવાબ મારા પિતા પાસે નહોતો !

'' આવી અંજલિ ડેરેક પોપ્યુલર ક્વીઝમાસ્ટર હતા એટલે ? જી ના. હેવનસ્થ નીલ ઓબ્રાયને ભારતમાં ક્વીઝની શરૃઆત કરી હતી એટલે. એન્ગલો ઇન્ડિયન કોમ્યુનિટી માટે નીલ સાહેબે ઓલરેડી વાચનપ્રેમી એવા બંગાળમાં ક્વીઝની શરૃઆત કરેલી આઝાદી પછી ૧૯૬૭માં !

એક્ચ્યુઅલી, ઇંગ્લેન્ડના પબમાં યોજાતી ક્વીઝની હરીફાઇમાંથી એમને આ વિચાર આવ્યો. નો વન્ડર, બ્રિટન બાદ આખી દુનિયામાં માત્ર ભારતમાં જ 'માસ્ટરમાઈન્ડ' નામનો ક્લાસ ઓડિયન્સ માટેનો સિરિયલ ક્વીઝ શો (અગેઇન સિદ્ધાર્થ બાસુ) આવેલો. રેડીયોમાં ૧૯૭૨થી હમીદ અને અમીન સયાની ભાઇઓએ શરૃ કરેલ બોર્નવિટા ક્વીઝ કોન્ટેસ્ટની સ્પોન્સર કંપની કેડબરી પણ બ્રિટીશ !

દંતકથા ય એ જ કહે છે ક્વીઝ શબ્દનો ઉદ્ભવ જ બ્રિટનમાં રમતા રમતા થયેલો. ઈનફેક્ટ, આયર્લેન્ડમાં. ડબલીનમાં થીએટર ચલાવતા જેમ્સ રિચાર્ડ ડાલીએ એવી શરત મારેલી કે પોતે એક જેનો કોઇ અર્થ ન હોય એવો શબ્દ ૨૪ કલાકમાં આખા શહેરમાં ફેલાવી શકે જેનો અર્થ ડિકશનેરીએ નોંધવો પડે !

અને પછી શેરીમાં રખડતા છોકરા ને પબમાં પડયા રહેતા બીઅરતરસ્યાઓને થોડા પૈસા આપી રાતોરાત વર્ડ 'ક્વીઝ' (ક્યુયુઆઈઝેડ) આખા ગામમાં દીવાલો પર ઠેકઠેકાણે ચીતરાવી દીધો. મૂળ ક્વેશ્ચન શબ્દનું ટૂંકાવેલું રૃપ. બીજે દિવસે બધા પૂછવા લાગ્યા ? આ ક્વીઝ એટલે શું ? એનો મતલબ શું થાય ?

ને ડાલી શરત જીતી ગયો. ક્વીઝ એટલે જ પૂછવું ! આપણે ત્યાં તો વર્ષો પહેલા કહેવાયું ઃ પૂછતા નર પંડિતા. વેદ ઉપનિષદ પણ પ્રકૃતિને લગતા રહસ્યના સવાલથી શરૃ થયા ને ! મહાભારતમાં પેલા યક્ષે યુધિષ્ઠિર સાથે સવાલ જવાબનો રીતસર એક પછી એક પાંડવને લાઈફ લાઈન આપતો ક્વીઝ શો જ રચી નહોતો કાઢ્યો !

રામાયણમાં હનુમાન રામ-લક્ષ્મણ સાથે શરૃઆતમાં નાનકડી ક્વીઝ રમી લે છે ! ઈજીપ્તમાં અર્ધમાનવ અર્ધસિંહ જેવી પ્રતિમા સ્ફિંક્સ પઝલનુમા ઉખાણા જેવા સવાલ યાત્રીઓને પૂછતી. હાતિમતાઈના સાત સવાલ એ ગેમ શોના રાઉન્ડ જ હતા ને ? સવાલજવાબનો રોમાંચ દુનિયા આખીને ડોલાવતો રહ્યો છે. માત્ર ક્વીઝ શબ્દ પાછળથી ઉમેરાયો એ માટે.

જનરલ નોલેજ માટે આપણે પ્રોફિટપ્રેમી ગુજરાતીઓ આજે ય ઉદાસીન ખરા. પણ સાઉથ ઈન્ડિયામાં હજુ ય અમુક જાણીતી સ્ટેટ લેવલ ક્વીઝ થયા કરે છે. 'હુ વોન્ટસ ટુ બી મિલિયોનર'ના સ્વદેશી વર્ઝન કેબીસી પછી તો રીતસર જાતભાતના ક્વીઝ ગેમ શોનો સેલિબ્રિટીઝ સંગ રાફડો ફાટયો હતો. હજુ ય કોઇ ને કોઇ ચેનલ પર ચાલ્યા કરે છે.

પણ એ પહેલા ૧૯૮૫માં દૂરદર્શન પાંખો ફફડાવી રહ્યું હતું ત્યારે સિદ્ધાર્થ બાસુના ક્વીઝ ટાઈમે ધ્યાન ખેંચેલું. મોટા ભાગના મુગ્ધ દેશવાસીઓ રેપિડ ફાયર ઈંગ્લીશ બોલતા માસ્ટર જોઇને અહોભાવથી ઈમ્પ્રેસ થવા જ એ જોવા બેસતા.

પછી મેથેમેજિક, ઇન્ડિયા ક્વીઝ, છેલ્લે પૂછાતો સવાલ ગણો તો સુરભિ ને યુટીવીવાળા રોની સ્ક્રૂવાલાનો વોટ્સ ધ ગુડ વર્ડ પ્રોગ્રામ પણ આવતો. પ્રેક્ટિકલી ભારતમાં ક્વીઝ પાયોનીઅર્સ એટલે બંગાળીઓ (કેબીસી પાછળનું ભેજું પણ બાસુ જ છે ને !) પછી પારસી અને સાઉથ ઇન્ડિયન્સ.

અલબત્ત, ગુજરાતમાં ય ક્વીઝ '૮૦ના દાયકાના અંત ભાગે ને '૯૦ના દાયકાના આરંભે થતી ખરી. પ્રોફેસર પ્રદીપ જોબનપુત્રા સૌરાષ્ટ્રમાં એના મુખ્ય ઇન્સ્પાયરર. લેખિત ક્વીઝની ઇનામી સ્પર્ધા પાછળનું દિમાગ અરવિંદ શાહ.

અમદાવાદમાં અધ્યાપક આર.ડી. દેસાઈ દૂરદર્શન પર 'પ્રશ્ન ગુલાલ' કરતા. એમાં જીતેલો લેખકડો પછી નરેન્દ્ર પુરીની સ્પોર્ટસ ક્વીઝમાં ય ઇનામ લઈને દિલ્હી સર કરી આવ્યો. (એ એપિસોડને લીધે તો કોલેજમાં એડમીશન  મળ્યું ને  કોલેજકાળની સ્પર્ધાઓને લીધે તો લખવાબોલવાનું અત્યારે ફાવે છે- એક ક્વીઝ આધમી કો લેખકડા બના દેતી હૈ !) લક્ષ્મણ દૂબેના હિન્દી 'પ્રશ્ન મંચ'ના જવાબો પોસ્ટ કાર્ડમાં પપ્પાને પૂછીને લખાતા.

ઇન્ડિયા ક્વીઝમાં સિલેકશન છતાં જવાયું નહીં પણ સિદ્ધાર્થ બાસુના જ બોમન ઈરાનીવાળા 'બોલીવૂડ કા બોસ' જીતવાની તક સાંપડી. ત્યારે ઇનામ લાખનું મળ્યું. પણ એટલી ય મોટું લાગતું રેડિયો પર દર રવિવારે બપોરે આવતી રેડિયો ભવન ક્વીઝમાં પુછાયેલા સવાલોના જવાબ સાચા પડતા મળતું મનીઓર્ડર. જેની બચત ભણવાના ખર્ચમાં કામ લાગતી !

બંદા તો એપલ કોમ્પ્યુટરની રાજકોટમાં યોજાયેલી ક્વીઝના ટાઈબ્રેકર સવાલ જેમ્સ બોન્ડની 'ડૉ. નો' થકી જીત્યા ત્યાંથી તો કોલેજમાં સ્પર્ધાઓની ને ઇવેન્ચ્યુલી અત્યારની દુનિયા ઘમરોળવાની યાત્રા શરૃ થઇ છે ! સ્વદેશે પૂજ્યતે રાજા, વિદ્વાન સર્વત્ર પૂજ્યતે ! જે બંધ દરવાજા સી.આઈ.ડી.ના દયાથી નથી તૂટતા એ ય જ્ઞાાનથી ખુલતા હોય છે.

નોલેજ ગિવ્ઝ યુ કરેજ. એટલે જ જેટલો સમય શિક્ષણકાર્યમાં ગાળ્યો એમાં પહેલું કામ સૌરાષ્ટ્ર યુનિવર્સિટી યુવક મહોત્સવમાં ગાંઠના ખર્ચે સાર્ક દેશોની ક્વીઝ જીતનાર જીકેના અઠંગ બંધાણી મિત્રને આજે પોલીસ ડીવાયએસપી ગૌરવ જસાણી સાથે ક્વીઝમાસ્ટર બનીને ક્વીઝ શરૃ કરવાનંુ કર્યું. જેની નોંધ નેશનલ લેવલ પર યુજીસીએ લીધી. એમાં ભાગ લેનારા વિદ્યાર્થીઓ ય આજે ય લેખક થઇ ગયા.

પછી એક આજે ય અધૂરો પ્રોજેક્ટ રહ્યો સ્ટેટ લેવલ પર બ્રિલિયન્ટ બ્રેઈન ક્વીઝ કરવાનો. એમાં મહેનત કરીએ એ પહેલા કેબીસી આવી ગયું. નોકરી છૂટી ને દિશા પલટાઈ ગઈ.

આજે બુલેટ ટ્રેનના સપના જોતા ગુજરાતમાં સાયન્સ સિટી છે, પણ ત્યાં ગુજરાત ખાતેના એકમાત્ર આઈમેક્સમાં સારી ફિલ્મો નથી રિલીઝ થતી, એમ કોઇ ગુજરાતની બ્રાન્ડ બને એવી ક્વીઝ નથી. જેમ તાતાની ક્વીઝ ૨૦૦૪થી કોર્પોરેટ વર્લ્ડમાં ફેમસ છે એવી ! વિદ્યાર્થીઓને મોટીવેશનના ભાષણો સંભળાવવા માટે શિક્ષણસંસ્થાઓ પાસે બજેટ છે. પણ એવા ભાષણો આપનાર પેદા કરી શકતી ક્વીઝ કોન્ટેસ્ટ્સનો ટેસ્ટ નથી !

ક્વીઝ એટલે માત્ર સહી જવાબ - ગલત જવાબ નહીં. મોટા ભાગના લોકો આજે ય સ્પર્ધાત્મક પરીક્ષાઓ માટે જનરલ નોલેજની તૈયારી એટલે રટ્ટામાર ઇન્ફોર્મેશન સમજે છે. ટિપિકલ ઇયરબૂક લઇ ફલાણા દેશની રાજધાની કઇ અને ઢીંકણા દેશનું ચલણ કયું, ગુજરાતના પહેલા રાજ્યપાલ કોણ હતા અને ભારતમાં કઇ તારીખે હિન્દ છોડો આંદોલનની શરૃઆત થઇ હતી, એવી વિગતો ગોખ્યા કરવી કે પૂછ્યા કરવી એ બહુ પ્રાથમિકતા કક્ષાની ક્વીઝ છે.

આજના ફોરજીના જમાનામાં આખો વિકિપીડિયા મફતમાં ગૂગલિંગ કરવા મળતો હોય ને રોજ અપડેટ થતો હોય ત્યાં આવી માહિતી ગોખ્યા કરવાનો કોઇ મતલબ નથી. આ આધારે અધિકારીઓ સિલેક્ટ થાય તો સરકારી વહીવટ કેવી ગુણવત્તાનો રહે એ આપણી નજર સામે છે.

હા, ઘણા સંવેદના ને માનવતાના ઓઠાં તળે પોતાનું અજ્ઞાાન ને આળસ છુપાવી દેવા સાવ ઇન્ફોર્મેશનનો એકડો જ કાઢી નાખે છે. એ ય બરાબર નથી. અમુક આંકડા ને માહિતીની બેઝિક સમજ હોવી જોઇએ. ઇન્ટરનેટના નહિ પણ આપણી મેમરીમાં ડેટા તરીકે. રિસર્ચમાં એ કામ લાગે. લોજીકલ સવાલ મગજમાં એના પ્રોસેસિંગથી આવે.

કોઇ આપણને ઉલ્લુ બનાવે છે કે નહિ, એ એના આધારે ખબર પડી જાય. ધર્મ, સંસ્કૃતિ કે દેશપ્રેમના નામે ગપ્પાની ફેક્ટરીઝ ચલાવનારા વાંદરાઓને મોબાઈલ નામનો દારુ ઢીંચવા જડી ગયો છે. એક સર્વે મુજબ આંકડાકીય માહિતી કે જ્ઞાાન (?) આપતા ૮૧% મેસેજીઝ ફેક ઉર્ફે બનાવટી, જૂઠા છે.

ફોટા ય ટ્રીક કરેલા હોય છે. મોટા ભાગે મનફાવે એમ કોઇની પટ્ટી પાડતા આવા મેસેઝીઝ ચપટીક સત્યમાં દોથો ભરીને અસત્ય ભેળવીને તૈયાર કરાતા હોય છે. કાં તો એની નીચે સાચી ઓળખ જ નથી હોતી ને કાં સોર્સ હોય એ બોગસ હોય છે. વનસાઇડેડ વ્યૂ હોય છે. અબૂધ પબ્લીકને ઝાઝું વાંચવાવિચારવામાં થાક લાગે એટલે બધું ય ચાલી જાય છે. પણ થોડુંક જનરલ નોલેજ ને વધુ સત્યશોધનની વૃત્તિ હોય તો તમે મૂર્ખ બનતા અટકો.

પછી ભગતસિંહની ફાંસીની તારીખ ૧૪ ફેબુ્રઆરી હતી એમ કોઇ ફટકારે તો એ ૨૩ માર્ચ હતી એટલી ખબર હોય. ક્રાંતિકારીઓના વખાણ કરવા જતા એમને વિશે કશું વાંચ્યું જ નથી એવો ફજેતો ન થાય ને ઉઘાડા ન પડી જાવ.

આવી એટીટયુડ હોય તો કોઇ સિંગલ એન્ગલ બ્રેઈનવોશ કરી ત્રાસવાદી કે ભાંગફોડીયા બનાવી ઉપયોગ ન કરી જાય. ખરીદીમાં ય જરાક સાચી વાત જાણતા હો, તો છેતરાઇ ન જાવ. જેમ કે, મધમાં જુનું થાય તો સુગર ક્રિસ્ટલ થાય એ નોર્મલ છે. બહુ રીફાઇન્ડ મધમાં કોઇ ગુણ ન હોય. તબિયત સુધરે જીકે સારું હોય તો.

એવરેસ્ટ શિખરની સાચી ઊંચાઇ ખબર હોય તો ક્યારેક ફરવા ગયા હો ત્યાં દરિયાની સપાટીએથી કેટલે ઊંચે છે ને જગતના સૌથી ઊંચા શિખરથી કેટલા નીચે છો એ ગણી શકો ને કોઇ ગાઇડ એમ જ માઉન્ટ એવરેસ્ટ કહી ઉલ્લુ બનાવે તો ચેલેન્જ કરી શકો કે ભારતના આ લોકેશન પરથી નેપાળ બાજુ આવેલું આ શિખર ના દેખાય.

આ બીજું કોઇ શિખર હશે. તો ખબર પડી જાય કે સ્વામી સહજાનંદનો ફોટો વેંચતો ફેરિયો ડફોળ છે. કારણ કે, કેમેરાની શોધ એમના નિર્વાણ પછી થયેલી છે ! એટલી ખબર પડે કે કોઇ આયુર્વેદના નામે ટૂથપેસ્ટ બનાવે તો એ હર્બલ કહેવાય પણ આયુર્વેદિક નહિ. તો ખ્યાલ આવે કે કઇ કંપનીનો આઈપીઓ ભરવામાં એની પ્રોડક્ટ ઊંચકાઇ શકે એવી ટેકનોલોજી ધરાવે છે.

ડેની બોયલની કેબીસીના બેકડ્રોપમાં તૈયાર થયેલી ફિલ્મ 'સ્લમડોગ મિલિયોનર' (મૂળ વિકાસ સ્વરૃપની ઇન્ડિયન નોવેલ 'જેકપોટ')માં ક્વીઝનું આ લેયર બખૂબી બતાવ્યું છે.

જેમાં ક્વીઝમાં પુછાતા પ્રશ્નો લાઈફની જર્ની સાથે કનેક્ટેડ હોય. જીવન અને જ્ઞાન એકબીજામાં આબાદ વણાઇ જતા હોય. રોજેરોજ નોલેજ સીકિંગ થયા કરતું હોય ને કોઇ આઇએમપી સવાલ અને ગાઇડબૂકની ભૂખ ન રહે. હા, ફાલતુ આંકડાઓ ફેંકીને સીન જમાવવાની વાત નથી. મેમરીનો શો કરનારા ઘણાય થઇ ગયા. એટલે એ કોઇના નામે એક પણ ઇન્વેન્શન યાદગાર ચડેલું નથી.

યાદશક્તિ ને સર્જનાત્મકતા બે જુદી જુદી બાબતો છે. કોમ્બિનેશન હોય તો સુખદ અપવાદ ગણાય. ઘણા બોઘાઓ આખી જિંદગી જ નકામી વિગતોના પાનાં કટિંગ કરીને સાચવવામાં ખર્ચીને ખુદ હરતીફરતી પસ્તી બની જાય છે. બધો જ ડેટા સેવ કરો તો કોઇ દિવસ ડેટિંગ પર જવા જેટલા ઇન્ટરેસ્ટિંગ ન રહો.

હેંગ થઇ જાવ. વાતેવાતમાં લાંબા લપ જેવા સાઇટેશન તમને પંડિત નહીં પણ પંતુજી બનાવે. કામની વિગતો સિવાયનો કચરો ફિલ્ટર કરતા આવડે એ પણ ક્વીઝમાંથી કેળવાતો ગુણ છે. ક્વિક બઝર એ જ દબાવી શકે જે ફોકસ રહી મુદ્દા પર ક્લીઅર રહી શકે ને આડાઅવળા તથ્યોનો ટોપલો ઊંચકી ફર્યા ન કરે.

ક્વીઝ ખરેખર તો એક્સપર્ટાઇઝ સાથે એન્ટરટેઇનમેન્ટનો સંગમ છે. બહુ અઘરા સવાલો પૂછવામાં મોટી ધાડ મારવાની નથી. આમ પણ જે બાબત વિષે ખબર ના હોય એ સાવ સહેલો સવાલ હોય તો ય અઘરો લાગે. પણ જેનો જવાબ આવડી શકે એમ જ ના હોય એવા સવાલો કેટલાક નોલેઝ મેગેઝીન્સ પૂછે છે.

જેમાં સવાલ તો એક બહાનું છે બેકગ્રાઉન્ડ ઇન્ફોર્મેશનમાં વાચકને રસ લેતા કરવાનો. અટપટા કઠિન ક્વેશ્ચન્સ પૂછવા આસાન કામ છે. પણ એમાં ક્વીઝની મજા નથી. ક્વીઝમાસ્ટર માટે ટફ જોબ છે, લગભગ એટેન્ડ કરી શકે એવા સવાલો બનાવવા. તદ્દન સરળ અને થોડા અઘરા એવું મસાલા મિક્સ તૈયાર કરવું.

વળી, બીજી રમતોની જેમ ક્વીઝમાં ઓડિયન્સ મેળવવું આસાન નથી. ભાગ લેનાર જેટલો રસ જોનારને પડે એ માટે અમુક હળવા કે ગૂગલી સવાલો રાખવા પડે. સિનેમા કે મ્યુઝિક કે ક્રિકેટ કે કોઇ ફેમસ પર્સનાલિટી જેવા રાઉન્ડ હોય તો ઓડિયન્સને પણ એકધારા સાયન્સ કે જ્યોગ્રોફી કે હિસ્ટ્રી જેવા 'ભારેખમ; વિષયમાંથી જરા રાહત મળતી રહે.

હારજીત પ્રેડીક્ટેબલ ન થાય ને છેક સુધી ઉતારચઢાવથી સતત રસ જળવાઇ રહે એવા નિયમોને વધુ સ્કોર કરાવતા કે થયેલ સ્કોર ઘટાડવા સાપસીડી જેવા રાઉન્ડ એન્ડ રૃલ્સ ફ્રેમ કરવા એ ય ભેજાંબાજનું કામ છે.

કેબીસીની ક્વેશ્ચન બેંક બાબતે સિદ્ધાર્થ બાસુએ કહેલું એમ થમ્બ રૃલ એ હોય છે કે ૮૫% સવાલોનો જવાબ ભલે એવોર્ડ નહીં પણ પાર્ટીસિપન્ટ ઉપરાંત પ્રેક્ષકોને ય એ જવાબ અપાય ત્યારે ક્યાંક વાંચેલોસાંભળેલો, મ્ય્લ્બ જાણીતો લાગવો જોઇએ.

તો જ એનું ઇન્વોલ્વમેન્ટ થાય. ને પછી અસલી ક્વીઝમાં કોઇ નવા જ વિષયમાં આમ કરતા કરતા આંગળી પકડીને ક્વીઝમાસ્ટર ન ખબર હોય એવી જાણકારી તરફ દોરી જાય. અને ક્લાસમાં જે એજ્યુકેશન બોરિંગ લાગ્યું હોય એ ભણતર ક્વીઝ થકી પૂરું થઇ જાય ! ઘેર જઇ વધુ વાંચવાની એ બાબતે જ્ઞાાન પાક્કું કર્યાની હાર્યા શું, ભાગ પણ ન લીધો હોય તો ય તલપ લાગે !

ક્વીઝ એ રૃટીન એક્ઝામ નથી. માઈન્ડ સપોર્ટ છે. માનવજાતની તમામ પ્રગતિ એના સવાલો પૂછીને જવાબોની ખોજ કરવાની જીજ્ઞાાસાથી થઇ છે. જ્ઞાાનની તલાશે આપણને એસીથી ઓવન, ફોટોથી ફોન સુધીના વરદાનો મેળવી આપ્યા છે. ક્વીઝ સાથે કોઇ 'વાઉ' ફેક્ટર વાળી ટ્રીવિયા યાને રસપ્રદ જાણકારી મળે જેમાં ભીતરથી સાચુંકલુ અચરજ થાય. અંદરથી એક કિક લાગે નવું જાણ્યાની. નોલેજ એક્સ્પ્લોરેશનનો નશો ચડે.

ઓફલાઇન નહીં તો ઓનલાઇન લાયબ્રેરીમાં જઇ, કોઇ નિષ્ણાત સાથે વાત કરી બુદ્ધિની ધાર કાઢ્યાનો ઓડકાર આવે એ હેતુ હોય ક્વીઝનો. કરોડપતિ બની જવું એ નહિ. એ તો ખાડાવાળા રોડ બનાવતા કોન્ટ્રાક્ટર કે ફાઇલ પાસ કરનારા કોર્પોરેટર પણ બની જાય. પણ તેજ નહિ હોય એમની વાતમાં કારણ કે  તપ નહિ હોય જ્ઞાનપ્રાપ્તનું.

કમનસીબે, આ ભાગ લઇને આનંદ કરવાનો ને કપડાં કે કાર ને બદલે નોલેજથી જગતને ઈમ્પ્રેસ કરવાનો ચાર્મ હવે કેબીસી ગુમાવી બેઠું છે. છેલ્લી થોડી સીઝનથી એ સોશ્યલ એક્ટીવિઝમ થઇ ગયું છે. ક્વીઝ નહીં. બધું જ ગોઠવેલું લાગે છે. જાણીજોઇને એવા જ ભાગ લેનારા શોધવાના જેની કોઇ ઈમોશનલ સ્ટોરી હોય.

પરાણે હસાવવાનું ને ખાસ તો પરાણે રડાવવાનું. જાણે ક્વીઝને બદલે ફેમિલી સોપ ઓપેરાનો એપિસોડ રજુ કરીને દેશપ્રેમને વટાવી ગરીબી કે નારી કે પર્યાવરણ એવા મુદ્દાઓ મુજબ પાર્ટીસિપન્ટ્સ બોલાવતા હોય એમ લાગે. આવું ક્યારેક થવું જોઇએ. એને બદલે કાયમનો ઉપદેશ શરુ થઇ ગયો છે. બચ્ચનમેજિક હજુ બરકરાર છે.

પણ સેલિબ્રિટી એપીસોડ્સ તો મનોમંથનને બદલે બધાને ખુશ કરવાનું ચેરિટી પ્રમોશનલ નાટક જ છે. સ્ક્રીપ્ટેડ. નેચરલ નહિ. એટલે ક્વીઝ ભારતને ધનમાર્ગી બનાવાના બહાને પણ જ્ઞાાનમાર્ગી બનાવે, એ માટે કેબીસી ચાલવું જ જોઇએ. પેલો જે ચાર્મ હોય કે કૈંક નવું જાણીને આશ્ચર્યચકિત થવાથી અંદર જે લિજ્જતની લહેરખી આવતી હોય એ પ્રાઇસલેસ છે. સાત કરોડ ખર્ચતા ય ન મળે !

જેમ કે, આ લેખની પહેલી જ લીટીમાં જે ડાયલોગ છે એ કોણ બોલ્યું પહેલી વાર પડદા પર ? અમિતાભ બચ્ચન ? દીવારમાં ? શહેનશાહમાં ? અમરઅકબરએન્થીનીમાં ?

ના. પેલો સનાતન અંગ્રેજ વિલન બનતો બોબ ક્રિસ્ટો બોલે છે 'કાલીયા'માં !  જોઈએ લેજો.

વિકેટ પડી ગઇ ? ને તો ય ગમ્મત પડી ? તો હવે ચતુર કરો વિચાર: પેપ્સીના લોગોથી બ્રિટનના ધ્વજ સુધી ને સ્પાઈડરમેનના કોસ્ચ્યુમથી ડોમિનો પિઝાના બ્રાન્ડ નેમ સુધી રેડ એન્ડ બ્લ્યુ કલરનું જ કોમ્બિનેશન શા માટે ?

ઝિંગ થિંગ

જ્ઞાન હી આપ કો હક દિલા સકતા હૈ.... સીખના બંધ તો જીતના બંધ ! (કેબીસીના વર્ષોવર્ષ ચાલતા પ્રોમો કેમ્પેઈનમાંથી જડેલા બે સોનેરી જીવનસૂત્રો)