પિનકોડ જૂના થયા, આવ્યા 'ડિજિપન'

- Ëuþ¼hLke Ëhuf søÞkLku {éÞwt Lkðwt, MÃkü, fkÞ{e MkhLkk{wt

હજી થોડા સમય પહેલાં સુધી આપણે કોઈ અજાણી જગ્યાએ જવું હોય તો પંદર-સત્તર જણાને પૂછી પૂછીને, અથડાતા-કૂટાતા પહોંચવું પડતું. પછી ફોનમાં ડિજિટલ મેપ્સ આવતાં સ્થિતિ બદલાઈ. આપણે સાવ તેને આશરે રહીને ઊંધે રવાડે ચઢી જઈએ તો જુદી વાત, બાકી હથેળીમાં રસ્તો જોતાં જોતાં, કોઈ પણ અજાણી જગ્યાએ સહેલાઈથી પહોંચી શકીએ - કોઈને પૂછ્યા વિના.

પરંતુ ડિજિટલ મેપ્સની મદદથી કોઈ જગ્યાએ પહોંચવા માટે એ જગ્યાનું ચોક્કસ સરનામું હોવું જરૂરી છે. આપણે વર્ષોથી જાણીએ-સમજીએ છીએ એવું સરનામું જ ન હોય તો?  એના ઉપાય માટે ભારતમાં હવે પિનકોડ ઉપરાંત ‘ડિજિપિન’ આવી ગયા છે - દરેક જગ્યા માટે ફક્ત ૧૦ કેરેક્ટરનું એક એડ્રેસ!

આ નવી લાગતી સગવડ ખરેખર નવી નથી. ચાર-પાંચ વર્ષ પહેલાં આપણે ‘ટેકનોવર્લ્ડ’માં જ્યોગ્રાફિક કોઓર્ડિનેટ્સને ડિક્શનરી વર્ડ્સમાં ફેરવી, દુનિયાના દરેક સ્થળ માટે, સહેલાઈથી યાદ રહે તેવા ફક્ત ૩ શબ્દનું સરનામું બનાવી આપતી એક સર્વિસ ‘વ્હોટ૩વર્ડ્સ’ (https://what3words.com/) (જેના પાયામાં એક ભારતીય જ છે!) તથા તેના જેવી જ ગૂગલની ‘પ્લસ કોડ્સ’ (https://maps.google.com/pluscodes/) સર્વિસ વિશે વિગતવાર વાત કરી ગયા છીએ. હવે ભારત સરકારના ઇન્ડિયા પોસ્ટ વિભાગે પોતે, એ રસ્તે આગળ વધીને બરાબર એ જ પ્રકારની સર્વિસ લોન્ચ કરી છે!

yuf fkh Mk{kÞ yux÷e søÞkLkwt Ãký ykøkðwt MkhLkk{wt

માની લો કે તમે જોધપુરથી જેસલમેરના રસ્તે પોતાની કારમાં જઈ રહ્યા છો. કાર અધવચ્ચે અટકી. તમારા ફોનમાં ઇન્ટરનેટ સિગ્નલ મળતાં નથી. નસીબજોગે કાર એક ઝૂંપડી જેવી ચાની દુકાન પાસે અટકી છે. કાર સર્વિસની મદદ કેવી રીતે મેળવશો? અથવા માની લો કે તમે ગોઆના પણજીમાં મિરામાર બીચ પર બેઠા છો. તમને કંઈક ચટપટું ખાવાનું મન થયું. ફોનમાં ફૂડ ડિલીવરી એપ તો છે પરંતુ તેને તમે બીચ પર ક્યાં બેઠા છો તે સરનામું કેવી રીતે આપશો?  

આવાં તો બીજા અનેક ઉદાહરણ હોઈ શકે જેમાં ડિજિટલ મેપ પર આપણું લોકેશન પિન પોઇન્ટ કરી શકાય, પરંતુ એ જગ્યાનું સ્પષ્ટ સરનામું ન હોય. એક અંદાજ અનુસાર દુનિયાની અડધાથી વધુ વસતી સ્પષ્ટ, સત્તાવાર સરનામું ધરાવતી નથી. આપણે માટે આ વાત માનવી મુશ્કેલ છે. પરંતુ આવા લોકોને સાદી ટપાલ મેળવવાથી માંડીને ચૂંટણીમાં મત આપવામાં કે આફતના સંજોગમાં મદદ મેળવવામાં પણ મુશ્કેલી પડતી હોય છે.

આ તકલીફોના અંત માટે ‘વ્હોટ૩વર્ડ્સ’, ગૂગલ પ્લસ કોડ કે ડિજિપિન જેવી વ્ય્વસ્થા વિકસી છે. હવે આપણે જેસલમેરના રોડ પર કાર જ્યાં અટકી છે તેની નજીકની ચાની દુકાનના ટેકસેવી માલિક પાસેથી એ જગ્યાનો, ઓફલાઇન સેવ કરેલો ૧૦ કેરેકટરનો આલ્ફાન્યૂમરિક ડિજિપિન મેળવીને કાર સર્વિસને એસએમએસ કરી શકીએ. સર્વિસ ટીમને અફાટ થાર રણમાં, કાર ક્યાં ઊભી છે એ એક્ઝેક્ટ લોકેશન તેમના ફોનમાં મળી જશે.

ભારતના પોસ્ટ ડિપાર્ટમેન્ટે આઇઆઇટી હૈદ્રાબાદ, નેશનલ રિમોટ સેન્સિંગ સેન્ટર તથા ઇસરોના સાથમાં ડિજિપિન વ્યવસ્થા વિકસાવી છે. આ વ્યવસ્થા સમગ્ર ભારતના ખૂણેખૂણા માટે અક્ષાંશ-રેખાંશ આધારિત ડિજિટલ એડ્રેસ તૈયાર કરે છે. તેમાં સમગ્ર ભારતનાં બરાબર કાર પાર્કિંગ જેટલાં ચોકઠાં કરીને દરેક ચોકઠાં માટે એક ડિજિટલ એડ્રેસ નક્કી કરી શકાય છે. આ પદ્ધતિમાં ભારતના ભૂમિગત વિસ્તારો ઉપરાંત જળ સીમામાં આવતા ટાપુ, તેલકૂવા માટે પણ ડિજિપિન બની શકે છે. સમગ્ર વ્યવસ્થા ભારતે વિકસાવેલી ગ્લોબલ નેવિગેશન સેટેલાઇટ સિસ્ટમ આધારિત છે.

ઓગસ્ટ ૧૫, ૧૯૭૨ના દિવસે ભારતે અપનાવેલ પોસ્ટલ ઇન્ડેક્સ નંબર (પિનકોડ)ની વ્યવસ્થામાં ભારતમાં કુલ ૧૯,૧૦૧ વિસ્તારોને પિનકોડ ફાળવવામાં આવ્યા છે. દરેક પિનકોડ ખાસ્સો મોટો વિસ્તાર દર્શાવે છે. જેમ કે મુંબઈના આખા બોરીવલી માટે ફક્ત બે પિનકોડ છે. આ પિનકોડની સરખામણીમાં ડિજિપિન દર ચાર બાય ચાર મીટરના ચોકઠાએ બદલાય છે!

rzrsrÃkLkLke ÔÞðMÚkk fuðe heíku íkiÞkh fhkE?

‘વ્હોટ૩વર્ડ્સ’ સર્વિસમાં સમગ્ર દુનિયાને લગભગ ૩ બાય ૩ મીટરનાં ખાનામાં વહેંચીને તેને ડિક્શનરીના શબ્દોથી નામ આપવામાં આવ્યાં. ડિજિપિનમાં જરા સુધી પદ્ધતિ અપનાવાઈ.

સમગ્ર ભારત દેશના ખૂણેખૂણા, જળસીમામાંની બાબતો સહિત, દરેક જગ્યાનું એકદમ ટૂકું, ડિજિટલ એડ્રેસ તૈયાર કરવા માટે ભારતના સમગ્ર વિસ્તારને આવરી લેતા એક વિશાળ બોક્સની કલ્પના કરી, તેને ૧૬ ચોકઠાંમાં વહેંચીને દરેક ચોરસ ખાનાને એક નામ આપવામાં આવ્યું.

આ રીતે બનેલાં ૧૬ ખાનાંથી ડિજિટલ એડ્રેસનું પહેલું લેવલ તૈયાર થયું. એ દરેક ખાનામાં બીજાં ૧૬ ખાનાં તૈયાર કરવામાં આવ્યાં. તેને ફરી, આગળના ચોક્કસ લોજિક મુજબ અલગ અલગ નામ આપવામાં આવ્યાં. એ ડિજિટલ એડ્રેસનું બીજું લેવલ બન્યું.

આ રીતે ૧૬ ખાનાંમાં બીજાં ૧૬ ખાનાં, એમાં બીજાં ૧૬ ખાનાં, એમ આગળ વધતાં વધતાં ડિજિટલ એડ્રેસનાં ૧૦ લેવલ સુધી પહોંચતાં, છેલ્લા લેવલનું એક ખાનું ચાર બાય ચાર મીટર જેવડું બને એટલે કે એક કારના પાર્કિંગ જેટલી જગ્યાનું પણ આગવું ડિજિટલ એડ્રેસ મળી શકે!

fkuE ÷kufuþLkLkku rzrsrÃkLk fE heíku òýðku?

આપણે પોતાના લોકેશનનો ડિજિપિન મેળવી તેને ગમે તેની સાથે શેર કરી શકીએ, એ વ્યક્તિ કે કંપની આપણા ડિજિપિનની મદદથી નક્શા પર આપણું ચોક્કસ લોકેશન જાણી શકે.

આપણે ‘નો યોર ડિજિપિન’ પર ક્લિક કરીએ એટલે સૌથી પહેલાં, આપણું જે તે સમયનું લોકેશન જાણવાની મંજૂરી માગવામાં આવે છે. આપણે મંજૂરી આપી આગળ વધીએ એટલે...

વેબસાઇટની સિસ્ટમ શરૂઆતમાં નવી દિલ્હીના કર્તવ્યપથનો ભાગ બતાવે છે અને સાથોસાથ આપણું લોકેશન જાણવાની મથામણ શરૂ કરે છે. ઼િડજિપિન માટે ગૂગલ મેપ્સનો ઉપયોગ કરાયો નથી.

આપણું લોકેશન મળતાં, સિસ્ટમ આપણે જ્યાં હોઈએ તેની આસપાસના ખાનાનો, દસ લેટર-ડિજિટનો બનેલો ‘ડિજિપિન’ બતાવે છે. આપણે તેને ફેવરિટ તરીકે સેવ કરી શકીએ કે કોઈ સાથે શેર કરી શકીએ.

આપણે ઇચ્છીએ ત્યારે, એ જ પેજ પર પોતાનો કે અન્ય જગ્યાનો ડિજિપિન આપી, નક્શા પર તેનું લોકેશન જાણી શકીએ છીએ. ભવિષ્યમાં રાજ્ય, વિસ્તાર કે બિલ્ડિંગનું નામ બદલાય તોય ‘ડિજિપિન’ બદલાશે નહીં.

પોતાના લોકેશનનો ડિજિપિન જનરેટ કરી જુઓ અને તેને, ઉપર આપેલાં આખા ભારતને આવરી લેતાં ખાાં સાથે સરખાવી જુઓ. જેમ કે અમદાવાદ માટે શરૂઆત 3Kથી થશે, પણ સૌરાષ્ટ્ર-કચ્છમાં તે બદલાશે. 

બાજુમાં કચ્છના કંડલા બંદરનો ડિજિપિન બતાવ્યો છે, તો ઉપર સ્ટેચ્યુ ઓફ યુનિટીમાં સરદારની પ્રતિમાના છેક પગ પાસેના ખાનાનો ડિજિપિન બતાવ્યો છે. એ ડિજિપનને પણ જરા ઊંડાણથી તપાસી જુઓ.

ડિજિપિનનું રસપ્રદ કલર કનેક્શન

તમે કમ્પ્યૂટર સાયન્સના વિદ્યાર્થી હો કે જિજ્ઞાસુ હો તો તમારે ડિજિપિનનું ટેકનિકલ પેપર જોવું જોઇએ. તેમાં આ વ્યવસ્થા માટે ડેવલપ થયેલો કોડ પણ મળશે.

બીજી એક વાત - તમે કદાચ જાણતા હશો કે ‘RGB’ કલર વેલ્યૂઝને ‘હેક્સ કલર કોડ’ તરીકે ઓળખાતા છ ડિજિટના આલ્ફાન્યૂમરિક કોડથી દર્શાવી શકાય છે. આ સિસ્ટમ 1,67,77,216 જેટલા કલર દર્શાવી શકે છે! આ હેક્સ કલર કોડ સિસ્ટમ અને ડિજિપિન બંનેમાં આલ્ફાન્યૂમરિક કોડથી કલર કે એડ્રેસ દર્શાવવા માટે લગભગ એક સરખી ટ્રિકનો ઉપયોગ થાય છે. એ ટ્રિક કઈ, એ વિશે થોડી ખણખોદ કરી જુઓ!