સોલર સિસ્ટમનો પરિચય, ઇન્ટરએક્ટિવ રીતે !

હવે શાળાઓ ફરી ખુલી ગઈ છે, પણ જરા જુદી રીતે. તો આપણી શિક્ષણ પદ્ધતિને પણ જરા ખોલીએ તો કેવું - જરા જુદી રીતે?! જેમ કે સૂર્યમંડળ - સોલર સિસ્ટમનો આપણે સૌએ પુસ્તકનાં પાનાં પરનાં સ્થિર ચિત્રોની મદદથી જ પરિચય મેળવ્યો છે, તેને બદલે આપણી આંખો સામે, સ્થિર સૂર્યની આસપાસ પૃથ્વી સહિત વિવિધ ગ્રહોને નજરોનજર ફરતા જોઈએ, તો પૃથ્વી પર દિવસ-રાત કેમ થાય છે એ અને એના જેવા બીજા અનેક સવાલ સમજવા સહેલા થાય કે નહીં?

વાત સૂર્યમંડળની હોય તો સવાલો તો અનેક હોય. શરૂઆત થાય સાદા સવાલોથી... ‘પૃથ્વીથી સૂર્યનું અંતર કેટલું?’, ‘શનિ ગ્રહ પૃથ્વી કરતાં કેટલો મોટો?’, ‘પૃથ્વીની ત્રિજ્યા કેટલી?’ આપણા સૂર્ય મંડળ અને તેમાંના વિવિધ ગ્રહો વિશે તમારા મનમાં આવા સવાલો ઊઠતા હોય કે તમને કોઈ આવા સવાલો પૂછી તકલીફમાં મૂકતું હોય તો હવે જવાબ મેળવવા થોડા સરળ છે.

સર્ચ એન્જિનમાં સીધા જ આ સવાલો વિશે સર્ચ કરીએ તોય પાર વગરના જવાબો મળે, પણ તેને બદલે કંઈક જુદું કરીએ.

માઇક્રોસોફ્ટ કંપનીના સર્ચ એન્જિન બિંગ (www.bing.com)માં તમે ‘સોલર સિસ્ટમ’ (Solar System) સર્ચ કરશો, તો ગૂગલની જેમ જમણી તરફ સૂર્યમંડળ વિશે વિકિપીડિયામાંથી તારવેલી વિવિધ માહિતી અને તસવીરો તો જોવા મળશે, સાથોસાથ, બિંગની ટીમે પોતે વિક્સાવેલ એક ઇન્ટરએક્ટિવ ઇમેજ પણ જોવા મળશે.

આ ઇમેજ સાથે તેના ઉપયોગ વિશે કોઈ માહિતી આપવામાં આવી નથી, એટલે પહેલી નજરે આપણે તેને સાદી ઇમેજ સમજીને આગળ વધી જઈએ એવું પણ બની શકે.

પણ વાત એટલી સાદી નથી. ઇમેજ સાથે કોઈ વિગતો આપી નથી, છતાં તેનો ઉપયોગ સહેલાઈથી સમજાય એવો  છે.

આપણે જ્યારે આ ઇમેજ પર પહોંચીએ ત્યારે તે, સૂર્ય અને તેની આસપાસના ગ્રહોની જે તે દિવસની સ્થિતિ દર્શાવે છે. જોકે પછી તરત જ એ ઇમેજમાં ‘જીવ’ આવે છે અને ગ્રહો ગતિ કરવાનું શરૂ કરે છે. દિવસો બદલાય તેમ તેમ ગ્રહો સ્થિતિ પણ બદલાય છે. અવિચળ સૂર્યની આસપાસ બધા ગૃહ તેમની નિશ્ચિત ભ્રમણકક્ષામાં પરિભ્રમણ કરતા રહે છે. આ બદલાતો સમય, ઇમેજના નીચલા જમણા ખૂણે તારીખ, મહિના, વર્ષ વગેરે સ્વરૂપે જોઈ શકાય છે. તેમાં એક સેકન્ડ કરતાં પણ વધુ ઝડપે એક દિવસ બદલાય છે!

ઇમેજમાં છેક નીચે આપેલા સ્લાઇડરની મદદથી આપણે ટાઇમ ટ્રાવેલ કરી શકીએ છીએ! એટલે કે સ્લાઇડરને જમણી તરફ ખસેડીને કે પ્લસ પર ક્લિક કરીને ગ્રહોની પરિભ્રમણની ઝડપ વધારી શકીએ છીએ. સ્લાઇડરને ડાબી તરફ ખસેડીએ તો વિતેલા સમયમાં ગ્રહોની સ્થિતિ જોવા મળે છે અને ગ્રહો ઊંધી દિશામાં ગતિ કરે છે!

ફરી આજની સ્થિતિમાં આવવા માટે સ્લાઇડરની બરાબર વચ્ચેના બટન પર ડબલ ક્લિક કરો. હવે ગ્રહો જે તે દિવસની સ્થિતિ અનુસાર સ્થિર થશે અને પછી ફરી ગ્રહોની સાચી ગતિ શરૂ થશે.

ઇમેજમાં નીચેની તરફ ડાબી બાજુ જુદા જુદા વ્યૂના કંટ્રોલ આપ્યા છે. સૌથી ડાબી તરફના વર્તુળ પર ક્લિક કરતાં, ડિફોલ્ટ વ્યૂ જોવા મળશે. ઇમેજમાં ગમે ત્યાં ક્લિક કરી, માઉસથી ઉપર કે નીચેની તરફ ડ્રેગ કરશો તો સમગ્ર સૂર્ય મંડળને જોવાનો એંગલ બદલી શકાશે. આ જ કામ, જમણી તરફ ઉપર આપેલા તારા પર ક્લિક કરીને પણ કરી શકાશે.

ફરી નીચે, ડાબી તરફ જોઈએ તો ‘પરેડ’ વ્યૂનો એક વિકલ્પ મળશે. તેના પર ક્લિક કરતાં, સૂર્ય અને પ્લુટો વચ્ચેના બધા ગ્રહ તેમના ક્રમ અનુસાર હરોળબંધ દેખાશે. કોઈ પણ ગ્રહ પર ક્લિક કરતાં, તેના વિશેની પ્રાથમિક માહિતી મળશે (ઇમેજના કોઈ પણ વ્યૂમાં હોઈએ ત્યારે આ રીતે ક્લિક કરીને વધુ માહિતી મેળવી શકાય છે, ગ્રહ પર ડબલ ક્લિક કરતાં, બિંગમાં તેને વિશે નવેસરથી સર્ચ થશે).

વ્યૂનો બીજો એક વિકલ્પ, દરેક ગ્રહના કદની સરખામણી દર્શાવતી ઇમેજ જોવાનો છે. પીસીમાં માઉસના સ્ક્રોલ બટનની મદદથી ઇમેજને ઝૂમ ઇન કે ઝૂમ કરવાનો  વિકલ્પ પણ છે.

સર્ચ એન્જિન તરીકે સમગ્ર ઇન્ટરનેટમાં જબરી ધાક જમાવી દેનારા ગૂગલનો સામનો કરવા માટે માઇક્રોસોફ્ટ કંપની અવારનવાર જુદા જુદા પ્રયાસો કરતી રહે છે. આ ઇન્ટરએક્ટિવ ઇમેજ આવો જ એક પ્રયાસ છે. બંને મહારથી કંપનીની હરીફાઇ આપણા માટે ‘દેખીતી રીતે’ લાભદાયી છે!