વાર્તા : જીવન પરિવર્તન

- નેહાના પતિના વ્યવહારમાં ફેરફાર થવા લાગ્યો હતો હવે  એ ભાગ્યે જ મેચ કે કોઈ ફિલ્મ જોવા જતો. પત્ની સાથે ઓછું બોલતો. પહેલાં તો હસમુખો હતો. હવે તેનો સ્વભાવ ચીડિયો થઈ ગયો હતો. તેની પત્ની સાથે કોઈ બોલેચાલે તે પણ તેને ગમતું નહોતું. જ્યારે પત્ની ઓફિસે જતી ત્યારે તેની નજરમાં શંકા ઉભરાતી હતી.

ઓફિસથી પાછા ફરી ત્યાં સાંજ થવા આવી હતી. માર્ગ પરની લાઈટો ચાલુ થઈ ગઈ હતી જે સ્ટ્રીટમાંથી બસ પસાર થતી હતી તેની બાજુમાં રોજની જેમ સળગવા મૂકેલી સગડીમાંથી નીકળતો ધૂમાડો એ દિવસે ગાયબ હતો.

લોકાના ઘરની લાઈટો પ્રકાશ ફેંકતી હતી. અડધી બારીમાં પડેલા પડદામાંથી નેહા અંદરનું બધું જોઈ શકતી હતી. નીચલા લોકો અને એવી જ એમની રુચિ પીળી પડેલી દીવાલોે પર ઝૂલતાં સસ્તા કેલેન્ડર, આઉટડેટેડ ફર્નિચર તથા મેલા, ધૂળવાળા પ્લાસ્ટિકનાં ફૂલો એ આખી લાઈન સરકારી ક્વાટર્સની હતી.  નેહાને ક્યારે પણ આ ક્વાટર્સ ગમતાં નહોતાં. તેને બેહદ નફરત હતી. નસીબ સારું કે તેને આમાં રહેવાનો સમય આવ્યો નહોતો.  આનાથી વધુ સંતોષ આપનારી વાત  કદાચ બીજી કોઈ હતી નહીં. એ જ ઘરમાં રહેતી હતી તેમાં બે રૂમ, લોન, કિચન, બાથરૂમ, ટોઈલેટ હતો. પંદર-સોળ વર્ષથી તેમાં રહેતી હતી. કારણ કે મકાનમાલિક ખાલી કરાવી શકે તેમ નહોતો એટલા માટે કે એક રાતી પાઈનો ખર્ચ કરતો નહોતો. દસ વર્ષથી તો તેણે ચૂનો પણ નહોતો કરાવ્યો ત્યાં રંગરોગાન કરવાની તો વાત જ ક્યાં હતી?

સ્ટ્રીટ વટાવી તેની બસ મોટા રસ્તા પર આવી ગઈ. જેની બંને તરફ મોટી મોટી હવેલી જેવાં મકાનો  હતા, લોન હતી. હવેલી સામે કતારબધ્ધ ઊભી રહેલી નવીનકોર કારનો ચળકાટ આંખોને આંજી દેતો હતો. ઘણીવાર નેહા વિચારતી કે શા માટે બસમાંથી નીચે ઉતરીને અંદર જઈ જોઈ ન લેવું   અંદરનું જગત કેવું છે અને તે એ જગતનો એક ભાગ બની શકે તેમ છે કે નહીં? તે વિચારતી કે આ હવેલીમાં  તે રહેતી હોત તો ઘણાં બધાં કામમાંથી છૂટકારો મેળવી શકત કે જેના તરફ  તેને બેહદ નફરત હતી. તેને ઘંટી પર ઘઉં દળાવવા જવું પડતું હતું કે જ્યાં ઘંટીવાળો પોતાની મેલી ધોતીને જરૂર કરતાં વધુ ઉપર ચઢાવીને બેસતો હતો. કેરોસીન માટે કલાકો સુધી લાઈનમાં ઊભા રહેવું પડતું હતું.

એ દિવસે ઓફિસેથી ઘરે પાછા ફરતી વખતે અચાનક નેહાને યાદ આવ્યું કે ઘરે પહોંચતા જ તેને તરત કેરોસીન લેવા ભાગવું પડશે નહીં તો દુકાન બંધ થઈ જશે. ઘર પાસે આવતાં જ તેની ચાલ હમેશાં ધીમી પડી જતી હતી. ઘરમાંથી નીરવતા અને અંધકાર તેને ખાવા ધાતો હતો. ક્યારેક ક્યારેક તે ઘણાં બધાં ફૂલો ખરીદીને ત્રણચાર જગ્યા પર લગાવી દેતી પરંતુ કશું જ બદલાતું નહોતું. એ જ   ઉદાસીનતા છવાયેલી રહેતી જ્યારે નવી નવી નોકરી પર જવા લાગી હતી ત્યારે ઓફિસેથી પાછી ફરી તે હાથ,મોં ધોઈ, પ્રેસ કરેલી ધોયેલી સાડી પહેરી લેતી. બીજીવાર મેકઅપ કરતી પરંતુ હવે આ  બધું છૂટવા લાગ્યું હતું.

ઑફિસેથી આવી નેહા સોફા પર નિર્જીવ રીતે પડી રહેતી. મન થાય તો ચા બનાવતી. એક કપ અંદર પણ આપી આવતી. એ જાણતી હતી કે પતિ પલંગ પર લાંબો થઈને પડયો હશે. તેનો ચહેરોે ઓશીકામાં દબાયેલો  હશે. કેટલીકવાર પછી તે ચાનો સડાકો લઈ પ્યાલો ખાલી કરી પલંગ નીચે મૂકી ફરી સૂઈ જશે.

પહેલાં પહેલાં નેહા ઓફિસેથી આવીને પતિ પાસે બેસતી હતી ઓફિસની વાતો કરતી હતી. એક દિવસ તેણે કહ્યું, ''પડોશણ કવિતા કહેતી હતી કે ભૂરો રંગ મારા પર સૂટ થાય છે.''

ત્યારે પતિ કશું બોલ્યો નહોતો. નેહાએ છતાં કહેલું, ''તમારા વિશે પણ પૂછતી હતી.''

આ સાંભળી પતિ ચમકેલો અને બોલ્યો હતો, ''મારા વિશે શું પૂછતી હતી?''

''એ કે તમે કેમ દેખાતા નથી?' નેહાએ એ સમજાવવાનો પ્રયાસ કર્યો કે આજુબાજુ  રહેતા લોકોે સમજવા લાગ્યા હતા કે તે ઓફિસ નથી જતા એમાં જરૂર કોઈ રહસ્યભરી વાત છે.

નેહા સૌને કહેતી કે આજકાલ તેઓ એક અહેવાલ તૈયાર કરી રહ્યા છે. એટલે બધું કામ ઘર પર જ કરે છે. વળી આજકાલ તેમની તબિયત પણ બરાબર રહેતી નથી એટલે રજા પર છે. દર અઠવાડિયે ચેકઅપ માટે જવું પડે છે. તેમનો અમેરિકા જવાનો ઈરાદો છે એટલા માટે કેટલાક પેપર્સ  તૈયાર કરે છે. પરંતુ એ પછી એને લાગ્યું કે તેની વાત કોઈ ગંભીરતાપૂર્વક લેતું નહોેતું. કદાચ સૌને  ખ્યાલ આવી ગયો હતો કે તેના પતિની નોકરી છૂટી ગઈ છે.

નેહાની નોકરીની શરૂઆત એ દિવસે થઈ જ્યારે તેના કાકાજીએ ઘરે આવીને કહેલું, ''નેહા, મારા એક મિત્ર ફેક્ટરી શરૂ કરે છે. તેને એક સ્ટેનોની જરૂર છે. ઘર જેવું છે તુ ઈચ્છે તો નોેકરી કર.  મન પણ લાગશે આમ પણ આખો દિવસ ઘર બેઠાં તો કંટાળતી હોઈશ.

નેહાને નોેકરી પસંદ નહોતી. એમ.એ. કરી લગ્ન કરવાની રાહ જોતી રહી, આ દરમિયાન સેક્રેટેરિયલ કોર્સ કર્યો. કોર્સ કર્યા પછી પણ એ ઘેર બેસી રહી. એ સમયે કોણ જાણે તેણે કેવાં કેવા સપના જોયા હતાં.  વિચારતી હતી કે લગ્ન પછી તે કેવી રીતે ઘર સજાવશે, પતિ ઓફિસેથી પાછો ફરશે ત્યારે શણગાર સજીને તેનું સ્વાગત કરશે. એકાદ-બે વર્ષમાં બાળકો થશે તેને આધુનિક રીતે મોટાં કરશે. સારી સ્કૂલમાં ભણવા મોકલશે. સપનાનો કોઈ અંત નહોતો.

લગ્ન પછી નેહા અને તેના પતિએ નક્કી કર્યું કે તે કોઈ સારી કોલોનીમાં મકાન લેશે.  ભલે પછી તે નાનું હોય. મકાન તો મનગમતું મળી ગયું. પરંતુ બાળકોની ઈચ્છા સાકાર ન બની શકી. માતા બનવાના સપના સાકાર ન થયાં. હોસ્પિટલ અને ડોક્ટરો પાસે ચક્કર કાપી થાકી ગયાં. હવે તેને પૂરો વિશ્વાસ બેસી ગયો હતો કે 'મા' કહીને બોલાવનારું ક્યારે પણ નહીં મળી શકે. ે પછી તે ગૂમસૂમ અને બેફિકર રહેવા લાગી. પરંતુ તેનો પતિ શોખીન હતો.  આજે  સિનેમા, કાલે આરામ, પરમ દિવસે મેચ, સાંજે બંને ફરવા જતાં. બહાર હોટેલમાં જ જમી લેતા. ધીરે ધીરે નેહાને જીવન નિરર્થક લાગવા લાગ્યું તેનો રસ ઘટવા લાગ્યો હતો. મેચ વખતે તો તેને બગાસાં જ આવતાં.

દિવસ પર દિવસ વીતતા હતા. જીવન નીરસ બની ન જાય તે માટે નેહાએ નોકરીનો પ્રસ્તાવ તરત સ્વીકારી લીધો. પતિને પૂછવા પણ ન રોકાઈ. પહેલા દિવસે જ્યારે સવારે તૈયાર થવા લાગી ત્યારે પતિએ પૂછ્યું, ''ક્યાં જઈ રહી છે?''

''મેં નોકરી સ્વીકારી લીધી છે.'' નેહાએ બીજી તરફ જોઈ કહ્યું. પતિ પર આ જવાબની અસર કેવી થાય છે તે જોવાનો પ્રયાસ કરવાનું તેણે ટાળ્યું.

પતિએ કશો આગળ સવાલ કર્યા નહીં. નેહા દરવાજો ખોલી બહાર નીકળી ગઈ.  પહેલો દિવસ જરા વિચિત્ર વીત્યો. સ્ટાફમાં ઘણાં  લોકો હતા. સૌ ટાઈપરાઈટર અને ફાઈલો સાથે ચોટેલા બેઠા હતા. ઓરડો ખાસ્સો વિશાળ હતો એટલે બધું છૂટુછવાયું લાગતું હતું.  તેણે કોઈને ખાસ કશું પૂછ્યું નહીં, તેણે તેના વિશે પણ કશું કહેવાનો પ્રયાસ કર્યો નહીં.

બપોરે સૌ લંચ બોક્સ ખોલવા લાગ્યાં નેહાના મનમાં ઉથલપાથલ થઈ કારણ કે એ ઘરે તો રોજ લંચ માટે ટેબલ સજાવતી હતી. ધોયેલું ટેબલ ક્લોથ, વચ્ચે ફ્લાવરવાઝ, ચમકતી પ્લેટ, નેપ્કિન અનેક પ્રકારનાં અથાણાં ... અને ક્યાં આ એલ્યુમિનિયમના ડબ્બા તે જોતાં જ તેને લાગ્યું કે તેનું સ્તર ધબાક લઈ નીચે ઉતરી આવ્યું છે. તેણે માત્ર કોલ્ડ્રિન્ક લીધું અને રિસેસનો સમય એક જૂનું  મેગેઝિન વાંચવામાં પસાર કર્યો.

બીજા દિવસે તેણે વિચાર્યું કે તે કાકાજીને કહેશે કે તેનાથી આ નોકરી નહીં થાય પરંતુ તે કશું બોલી નહીં. ઓફિસે જવા નીકળી ગઈ.

નેહાની નોકરીને બે એક મહિના થયા હશે ને તેના પતિ વિરુધ્ધ તપાસ શરૂ  થઈ. પૈસા હડપ કરવાનો આરોપ હતો. શરૂઆતમાં તો આ તપાસ વિશે તેને કશી જાણ થઈ નહીં. તેના પતિએ માત્ર એટલું કહેલું કે તેણે પંદર દિવસની રજા લીધી છે.  શા કારણે લીધી છે તે કહ્યું નહોતું. તે ઓફિસ ચાલી જતી અને પતિ આખો દિવસ પોતાના ઓરડામાં પલંગ પર પડયો રહેતો બપોેરે ઉઠતો ભોેજન કરી, એઠાં વાસણ ડાઈનિંગ ટેબલ પર રાકી ફરી સૂઈ જતો. ઓફિસેથી આવી નેહા પહેલું કામ એઠાં વાસણ એકઠા કરી રસોડામાં મૂકી આવતી એકાદબેવાર તેણે ટકોર પણ કરેલી, ''તમે હાથ ધોેવા રસોડામાં જાવ ત્યારે વાસણ પણ મૂકી દેતા હો તો સારું.'' ટેબલ પર એઠાં વાસણ પડયા રહે એ સારું નથી લાગતું કોઈ આવે તો કેવું લાગે?''

''વાસણ લેવાં એ કામ મારું નથી તારું છે.'' પતિએ કહ્યું. 

નેહાના પતિના વ્યવહારમાં ફેરફાર થવા લાગ્યો હતો હવે  એ ભાગ્યે જ મેચ કે કોઈ ફિલ્મ જોવા જતો. પત્ની સાથે ઓછું બોલતો. પહેલાં તો હસમુખો હતો. હવે તેનો સ્વભાવ ચીડિયો થઈ ગયો હતો. તેની પત્ની સાથે કોઈ બોલેચાલે તે પણ તેને ગમતું નહોતું. જ્યારે પત્ની ઓફિસે જતી ત્યારે તેની નજરમાં શંકા ઉભરાતી હતી.

પત્નીના નામ પર કશો પત્ર  આવતો ત્યારે ચોરી છૂપીથી તે વાંચી લેતો. ક્યારેક તે જાણી જોઈને એવું કામ કરતો કે પત્ની ગુસ્સો કરે. પત્ની પાંચેક મિનિટ મોડી ઘરે આવતી તો તે ગુસ્સે થઈ બહારથી ચા મંગાવી પી લેતો. પોતાના મેલાં કપડાંનો મોટોે ઢગલો એક ખૂણામાં રાખતો અને પત્નીને કહેતો, ''કપડાં કાઢી રાખ્યા છે. રાત્રે ધોઈ રાખજે. સવારે પહેરવા માટે કોઈ કપડું નથી.''

ખાવાપીવા માટેની માગણી પણ વધી ગઈ હતી. ''રોજ રોજ એક જ શાક બનાવે છે નજીકની દુકાનમાં મળે છે તે ઉઠાવી લાવે છે. એવું નહીં કે બજારમાંથી કોઈ નવું શાક લઈ આવે.''

નેહા ઓફિસેથી થાકીને આવતી. તેને હવે લાગવા લાગ્યું હતું કે તેના પતિ વિરુધ્ધ તપાસ થઈ રહી છે. તેને ડર હતો કે નોકરીમાંથી બરતરફ તો નહીં કરે ને? એ જાણતી હતી કે પતિને આ વિશે પૂછવામાં કશો ફાયદો હતો નહીં એ જરૂર ઓફિસે જ જવાનું જૂઠું બહાનું આગળ ધરશે. ક્યારેક તેને લાગતું હતું કે તપાસમાંથી એ હેમખેમ બહાર આવશે અને પહેલાંની જેમ ઓફિસે જવા લાગશે.

એકાદ બે વાર તે એવી આશા સાથે ઓફિસથી જલદી પાછી આવી કે તે સ્કૂટરને તેના રોજના સ્થાને ઊભું રહેલું નહીં જુએ અને પતિ પાછો આવીને કહેશે કે જોયું, મારા સામે કશું સાબિત થઈ શક્યું નહીં. હવે કાલથી મારે ઓફિસે જવાનું છે. પરંતુ ઘરના દરવાજા પાસે પહોેંચી તો તેની આ આશા પર પાણી ફરી વળ્યું. દરવાજો ખોલ્યો તો દીવાલ પાસે સ્કૂટર પડેલું હતું.

પતિની નોકરી છૂટી ગયાને એક વર્ષ વીતી ગયું હતું. એક દિવસ નેહાએ કહ્યું, ''ક્યાંક બીજે અરજી કરો. તમે ડિગ્રીવાળા છો. ક્યાંકને ક્યાંક નોકરી મળી જશે. આમ ક્યાં સુધી ખાલી બેસી રહેશો. એવું પણ બને કે બીજા કોેઈ શહેરમાં સારી નોકરી મળી પણ જાય.''

આ વાતની પતિ પર કશી અસર થઈ નહીં. દિવસે દિવસે તે અંદર ને અંદર સંકોચાતો જતો હતો.

એક દિવસ નેહાએ દબાતા અવાજે કહ્યું,

''તમારી પાસે સમય હોય છે. કેરોસીન અને રેશન લઈ આવતા હો તે...''

આ વાત સાંભળતાં જ એ વિફરી બેઠો. તે બોલ્યો, ''તું ન જઈ શકતી હોય તો નોકર રાખી લે. હું શું કેરોસીન અને રેશન લાવવા માટે છું.''

ઓફિસની ફરજ અને ઘરનાં કામોથી નેહાની તબિયત બગડવા લાગી હતી. નેહા હતી તો માત્ર ૩૧ વર્ષની પરંતુ પચાસની દેખાતી હતી.  જ્યારે ફળ વેચનારા, શાકભાજી વેચનારા  તેને 'માજી' કહીને બોલાવતા ત્યારે તેને ખરાબ નહોતું લાગતું. હવે તેણે  એલ્યુમિનિયમ લંચબોક્સ ખરીદી લીધું હતું.

સાત-આઠ મહિનાથી નેહા કોઈ ફિલ્મ જોવા કે ફરવા ગઈ નહોતી. તેણે તેના ઘરના  લોકો સાથે પણ હળવા મળવાનું ઓછું કરી દીધું હતું. તેના પતિનો કેસ છાપાઓ સુધી પહોંચી ગયો હતો. એવા સમયે ઘરનાને હવે કેવી રીતે મોઢું બતાવી શકે?

નેહાનું ઉતરવાનું સ્થળ આવી ગયું હતું. બસમાંથી ઉતરી થોડીવાર તે માર્ગને તાકતી રહી. ધીરે ધીરે દરવાજો ખોલી અંદર આવી પરંતુ અંદરનો દરવાજો ખોલે તે પહેલાં તેને લાગ્યું કે કશુંક બદલાઈ ગયું છે.

રોજની જેમ ૨૫ વૉલ્ટના બલ્બની જગાએ ડ્રોઈંગ રૂમમાં બંને લેમ્પ પ્રકાશ ફેલાવતા હતા જે ઘણા મહિનાથી જેમના તેમ પડેલા હતા. ઓરડો સાફ કરેલો હતો. ફૂલદાનીમાં તાજા ફૂલોની સુવાસ આવી રહી હતી. તેને વિશ્વાસ નહોતો બેસતો કે તેનું પોતાનું ઘર છે કે કોઈ બીજાનું? બેડરૂમ પણ સજાવેલો હતો.

બહાર ટેબલ પર પરદેશથી આવેલો પત્ર ખુલ્લો પડયો હતો. નેહાએ ધીરેથી એ ખોલ્યો. પરદેશની એક સંસ્થાનો પત્ર હતો. જેમાં પતિએ શોેધ કરેલા કાર્ય માટેની ભારોભાર પ્રશંસા હતી. સાથે એક ચેક હતો. ખૂબ જ જાણીતી યુનિવર્સિટીમાં નિમણૂંકનો ઓર્ડર પણ હતો.

પત્ર વાંચતા જ નેહા ચકિત થઈ ગઈ કારણ કે આવી તો તેણે કલ્પના પણ કરી નહોતી. તેનું જીવન આ રીતે બદલાઈ જશે એવું સપને પણ વિચાર્યું નહોતું. થોડા સમય પછી તેને જીવન પ્રત્યેની જે કડવાશ હતી તે દૂર થઈ ગઈ. આંખોમાંથી આંસુ સરવા લાગ્યાં. ફૂલદાનીમાં રાખેલા ગુલાબનો લાલ રંગ તેને વધુ લાલચટક દેખાવા લાગ્યો.