'ગમેતેમ' નહીં ગમે તેમ જીવવાની સ્વતંત્રતા

- રિલેશનના રિ-લેસન- રવિ ઇલા ભટ્ટ

- નવી પેઢીના લોકો તમારી જેમ એડજસ્ટ થવાનું નથી સાંભળતા, તેમને તમારી જેમ ગુલામી કરવી પસંદ નથી, તેમને સ્વીકારી લેવું પસંદ નથી. નવી પેઢીને તર્ક ગમે છે. તર્કના આધારે થતા અનુભવ ગમે છે. તેમને સંઘર્ષ ગમે છે. આધેડ થયેલી પેઢી માને છે કે, આજની આધુનિક પેઢી 'ગમે તેમ' જીવતી થઈ ગઈ છે, જ્યારે વાસ્તવિકતા એ છે કે, આજની પેઢીને તો પોતાને 'ગમે' 'તેમ' જીવવું છે. 

થોડા સમય પહેલાં જેઈઈ અને બીજી ઘણી પરીક્ષાઓના પરિણામો આવ્યા. તેમાં ઘણા યુવાનો સફળ રહ્યા હશે અને ઘણાને નિષ્ફળતા મળી હશે. આવી તો બીજી ઘણી કોમ્પિટિટિવ પરીક્ષાઓ યોજાય છે અને તેના પરિણામો આવે છે. આવી જ એક નીટની પરીક્ષા મારા એક મિત્રની દીકરીએ આપી હતી. તેની પહેલેથી જ ડર્મેટોલોજિસ્ટ થવાની ઈચ્છા હતી. દીકરી તેના માટે જાતે જ સખત મહેનત કરતી હતી. નવાઈની વાત એ હતી કે, તેણે ૧૨ સાયન્સમાં આવ્યા પછી લાઈફમાં પહેલી વખત ટયૂશન રખાવ્યું હતું. ૧૦મા ધોરણમાં ૯૩ ટકા લાવી પણ ટયૂશનમાં ક્યારેય ગઈ નહોતી. ૧૨ સાયન્સમાં પણ સરસ જ પરિણામ આવશે તેવી પરિવારને અને મિત્રોને પણ આશા હતા. બાર સાયન્સનું પરિણામ આવ્યું તેના આગલા દિવસે નીટની પરીક્ષા હતી. આ પરીક્ષા આ વર્ષે અઘરી હતી. ફિઝિક્સમાં પેપર ઘણું ટફ હતું અને બાયોલોજીનું પેપર લેન્ધી હતું. દરેક વિદ્યાર્થીઓની આ ફરિયાદ હતી. તેનો અર્થ એ થાય કે આ વખતે પરિણામ ઉંચું નહીં પણ નીચું આવશે અને કદાચ મેરિટ પણ નીચું જશે. આ સ્વાભાવિક અને સમજી શકાય તેવી બાબત હતી. આ ભાઈ જે પોતે સોફ્ટવેર એન્જિનિયર છે તે સમજી શકતો નહોતો. 

અમારા આ એન્જિનિયર મિત્રની દીકરીના ૧૨મા ધોરણમાં ૯૬ ટકા આવ્યા. પેલી ૯૬ પર્સેન્ટાઈલ લઈને આંટાફેરા કરતી વેજા જેવા નહીં પણ ૯૬ ટકા આવ્યા. તેના પર્સેન્ટાઈલ તો ૯૯ ઉપર જતા હતા. હવે આ દીકરાનું પણ ફિઝિક્સનું પેપર અન્ય લોકોની જેમ સારું નહોતું ગયું. તેના કારણે આ ભાઈના ઘરમાં શોગીયું વાતાવરણ હતું. આ જોઈને સ્વાભાવિક વિચાર આવ્યો કે, આ માણસોનું શું કરવું જોઈએ. પેલી દીકરી કહે છે કે, બધાનું પેપર ખરાબ ગયું છે તો મેરિટ નીચે આવશે તો આપણને તે રીતે એડમિશન મળશે અને હું મારી રીતે એડમિશન મેળવી લઈશ તમે ચિંતા ના કરશો પણ એના ભણેલા ગણેલા મુર્ખ બાપને એ સમજાતું નથી. 

આવું જ એક બીજું ઉદાહરણ આપું. એક દીકરાનું જે હાલમાં અમદાવાદ, વડોદરા અને સુરતમાં આઠ જેટલા હેર સલોન અને બે નેઈલ આર્ટના સ્ટુડિયો ધરાવે છે. તેના પિતા એક સમયે ક્લાસ વન અધિકારી હતા. તેમના છોકરાએ એમબીએ કર્યા પછી સલોન ખોલવાનો નિર્ણય કર્યો હતો ત્યારે તેમના ઘરમાં કાગારોળ મચી ગઈ હતી. આ યુવાનનો કિસ્સો તો ઘણા માધ્યમોમાં આવ્યો હતો અને અખબારોમાં પણ ચર્ચાયો હતો. તેના પિતા તો તેની સાથે સંબંધ કાપવા સુધી આવી ગયા હતા. વાત એવી છે કે, આ યુવાને દિલ્હીની એક સારી બિઝનેસ સ્કૂલમાંથી એમબીએ કર્યા બાદ પોતાના મિત્રોની જેમ ઈન્ડસ્ટ્રી કે બેન્કિંગમાં જવાના બદલે પોતાનો અલગ જ બિઝનેસ શરૂ કરવાનું વિચાર્યું. તેનો સ્ટડી અને એનાલિસિસ કહેતા હતા કે, સલોન ઈન્ડસ્ટ્રી ફાસ્ટ ગ્રોઈંગ છે. લોકોને ગ્રૂમિંગમાં વધારે રસ છે અને સારી ફેસિલિટી આપો તો લોકો લાખો રૂપિયા ખર્ચ કરવા તૈયાર છે. તેણે આ જ બાબતને બિઝનેસ મોડલ બનાવવાના પાયામાં રાખી. તેના પિતાને આ વિચાર ગમતો નહોતો. તેમનું એક જ રટણ હતું કે, હું સરકારી ઓફિસર અને મારો દીકરો સલોન ખોલશે. લોકોના વાળ-દાઢી કરશે. તેણે નાત-જાત, અમારું સ્ટેટસ વગેરે વિશે વિચાર તો કરવો જોઈએને. મેં તેને એમબીએ કરવા મોકલ્યો હતો જેથી તે પોતાનું સ્ટાર્ટઅપ શરૂ કરી શકે. તેણે લોકોના વાળ કાપવાનું અને દાઢી છોલવાનું સ્ટાર્ટઅપ વિચાર્યું છે. 

મૂળ વાત એવી છે કે, આજે જિંદગીના ૫૦ કે ૬૦ વર્ષ વિતાવી ચૂકેલી પેઢીને આજની પેઢી નકામી અને આળસુ લાગે છે. તેમને જિંદગીમાં કોઈ લક્ષ્ય, ધ્યેય, આયોજન છે જ નહીં તેવું સતત લાગ્યા કરે છે. તેમણે સમજવું પડશે કે આ પેઢી જરા જુદી છે. તેને સમાજની સેન્સ કરતા તેના સેન્સરમાં વધારે રસ છે. સતત સેલ્ફિ લેનારી આ પેઢીને કહેવાતા વડીલો અને આદરણિય વ્યક્તિઓની ઈમેજમાં વધારે રસ છે. પ્રસંગોએ પરાણે ટ્રેડિશનલ પહેરતી આ પેઢી રસ્તા ઉપરથી પણ ખરીદી કરે છે અને જરૂર પડયે ઓનલાઈન શોપિંગ પણ કરી લેતી હોય છે. 

તેમને બચત કરવા કરતા જીવી જાણવામાં વધારે રસ છે. તેઓ ભવિષ્યના ભય કરતા વર્તમાનની ઈચ્છાઓને વધારે મહત્વ આપે છે. એક સમય હતો જ્યારે વિદેશ ભણવા જતી એક આખી પેઢીએ મેકડોનાલ્ડ, પિઝા હટ, યુએસ પીઝા કે તે જે દેશની હોટેલ, મોટેલ અને ગેસ સ્ટેશન ઉપર કામ કર્યું હતું. હવેની પેઢીને માતા-પિતાની ભલામણથી ઓશિયાળી નોકરી લેવા કરતાં પોતાનો બિઝનેસ શરૂ કરવામાં વધારે રસ છે. તેનો પિતાના વ્યવસાયમાં જોડાવા કે દુકાને બેસવા કરતા તેનું પોતાનું સાહસ કરીને કંઈક અલગ કરવામાં વધારે રસ છે. તે કેબ કંપનીઓ સાથે ટાઈઅપ કરીને આરામથી મહિને પચ્ચીસ-ત્રીસ હજાર કમાઈ શકે છે. ધારે ત્યારે ગાડી ઘરે રાખીને પોતાના ફેમિલિ સાથે સમય પસાર કરી શકે છે. તેને સાહેબોની, અધિકારીઓની ગુલામી કરવી પસંદ નથી. રજા માટે કાલાવાલ કરવા તેમને ફાવતા નથી. 

જીવનના મધ્યાને પહોંચેલી પેઢીને, આર્ટ્સ, કોમર્સ, સાયન્સ, શિક્ષક, એન્જિનિયર, ડોક્ટર અને સીએ જેવી બે-ચાર ડિગ્રી કે નોકરીમાં રસ હતો. વધારેમાં વધારે સરકારી નોકરી કરવી અને કરાવવી હતી. હવેની પેઢીને તેમ નથી કરવું. મા-બાપ કહે છે કે, અમારું તો સાંભળતા જ નથી કે, સાંભળતી જ નથી તો એ વાત ખોટી છે. આપણે નથી કહેતા કે તેઓ શું નથી સાંભળતા. નવી પેઢીના લોકો તમારી જેમ એડજસ્ટ થવાનું નથી સાંભળતા, તેમને તમારી જેમ ગુલામી કરવી પસંદ નથી, તેમને સ્વીકારી લેવું પસંદ નથી. નવી પેઢીને તર્ક ગમે છે. તર્કના આધારે થતા અનુભવ ગમે છે. તેમને સંઘર્ષ ગમે છે. તેમને તમારી ભલામણ કરતાં બે ધક્કા વધારે ખાવામાં રસ છે. આધેડ થયેલી પેઢી માને છે કે, આજની આધુનિક પેઢી 'ગમે તેમ' જીવતી થઈ ગઈ છે, જ્યારે વાસ્તવિકતા એ છે કે, આજની પેઢીને તો પોતાને 'ગમે' 'તેમ' જીવવું છે. સંતાનોને કંઈ સુઝ નથી પડતી, પોતાનો રૂમ ગંદો રાખે છે, કપડાં ગોઠવેલા નથી, વસ્તુઓ આડી અવળી પડી છે જેવી ઘણી ફરિયાદો આજના માતા-પિતાને છે. બીજી તરફ સંતાનો માટે આ તેમની પોતાની સ્પેસ છે. તે પોતાના રૂમમાં ગયા પછી આ અવ્યવસ્થા વચ્ચે પણ આનંદથી ઉંઘી શકે છે, ટીવી જોઈ શકે છે, મોબાઈલ મચેડી શકે છે. દુનિયાના તમામ સવાલોના જવાબ અને માહિતીને આંગળીના ટેરવે લઈને ફરતી આ પેઢી પાસે ગુગલ જેવો જીની છે. ફોનમાં અંગુઠો દબાવતાની સાથે હાજર થઈ જાય છે.

તમે પાંચ-સાત કિ.મી ચાલીને જતા હતા તેવું સહન કરવાની તેને જરૂર જણાતી નથી. તેની પાસે કેબની વ્યવસ્થા છે. તે કેબ બોલાવી શકે છે. વ્યવસ્થા હોવા છતાં ચલાવી લેવાની ભાવના તેને નથી. તે માત્ર એટલું જ માને છે કે, ભોગવે એ ભાગ્યશાળી. તેમાંય અત્યારની દસથી વીસ વર્ષની પ્રજાને તો બધું જ ક્રિસ્ટલ ક્લિયર જોઈએ છે. તમારા તમામ આદેશોનું સચોટ કારણ જોઈએ છે. મારો આદેશ છે એટલે માનવું પડશે તેમ આ પેઢી ચલાવી લેતી નથી. તેની પાસે તર્ક અને સત્યનું હથિયાર છે. તેને પ્રામાણિકતામાં વધારે રસ છે. તેઓ એ વાત સ્વીકારવા તૈયાર જ નથી કે, શિક્ષકના સંતાનોએ શિક્ષક થવું અને ડોક્ટરના સંતાનોએ ડોક્ટર. બિઝનેસમેનના સંતાનો બિઝનેસ કરે તે ક્યાંય લખેલું નથી તેવો તર્ક તેમની પાસે છે. તેઓ સ્પોર્ટ્સમેન બનવા માગે છે તો ક્યારેક સિંગર થવા માગે છે, કોઈકને શેફ થવું છે તો કોઈને પોતાનું સલોન ખોલવું છે. ડ્રામા અથવા તો ફિલ્મમાં કરિયર બનાવવી છે, રાઈટર થવું છે, કવિ થવું છે. તેમને એવી કારકિર્દી પસંદ છે જેમાં પોતાની રીતે ઉડી શકાય, પછડાઈ શકાય અને છતાં સફળ થઈ શકાય. આ સંઘર્ષ દરેક તબક્કે અને દરેક પેઢી વચ્ચે ચાલતો જ રહેવાનો છે. એક સમય હતો જ્યારે એક અથવા તો દોઢ દાયકા બાદ નવી પેઢી આવતી હતી. હવે સમય બદલાઈ ગયો છે. દર મહિને એક જ મોબાઈલ ફોનના અપગ્રેડ વર્ઝન આવતા હોય તેવા જમાનામાં પેઢી પણ દર બે-પાંચ વર્ષે બદલાઈ રહી છે. નવી પેઢીને નવા વિચારો સાથે જીવવા દેવી જોઈએ. આપણે જો આપણી પેઢીના વિચારો તેમના ઉપર થોપવા જઈશું તો આપણે દુ:ખી થઈશું અને તેમને પણ કરીશું. આ પેઢી થોડી વધારે જિદ્દી છે એટલે વાત માનશે નહીં અને પરાણે આંધળૂકિયા કરવા જશે તો આપણને પણ દુ:ખી કરશે. તેના કરતા તેમને ઉડવાની સ્વતંત્રતા આપીને માત્ર લાગણીની લગામથી બાંધી રાખો તો તેઓ મુક્ત પણ રહેશે અને માળામાં પરત પણ ફરશે.