આવી ગઈ છે વજન ઘટાડવાની જાદૂઈ દવા! .

- સ્પેક્ટ્રોમીટર-જય વસાવડા

- મેડિકલ સાયન્સે એક મોટો ઈડરિયો ગઢ જીત્યો હોવાના વાવડ છે. શું સાચે જ કસરત અને ડાયેટ વિના પણ વેઇટ કંટ્રોલ કરતી દવા બની છે? 

સો વર્ષ પહેલાં એવું બન્યું કે ઓગસ્ટ કોર્ગ નામનો એક ડેનિશ વિજ્ઞાની ભૌતિકશાસ્ત્ર માટે નોબલ પ્રાઈઝ જીતીને અમેરિકા લેક્ચરની ટુર કરવા માટે નીકળ્યો. એના અભ્યાસનો વિષય હતો : 'રક્તવાહિનીઓનું નેટવર્ક આપણા સ્નાયુઓને કેવી રીતે મજબૂત બનાવે છે ?' પણ અમેરિકા જતી વખતે એ ખાસ કેનેડા પણ જવાનો હતો. કારણ કે, ત્યાં ટોરંટો નગરમાં એક વ્યક્તિને મળવાનું એની ડોકટર પત્ની મેરીએ કહેલું. નોબલ પ્રાઈસ વિનર વિજ્ઞાનીની પત્ની ડાયાબિટીસથી પીડાતી હતી અને ટોરંટોમાં 'પેન્ક્રિઆસના અર્ક' જેવું કશુંક એક સર્જન અને એના વિદ્યાર્થીઓએ શોધેલું, જે લોહીમાં ભળીને શુગર કંટ્રોલ કરી શકે એમ હતું એવું એની ડોક્ટર પત્નીએ જણાવ્યું હતું. ઓગસ્ટભાઈ એ જાદુઈ દવા જોઈ આવ્યા અને પોતાના વતન ડેન્માર્કમાં એ વેંચવાની મંજૂરી પણ લઈ આવ્યા.

પોતાના સાથીઓ સાથે એને નોર્ડિસ્ક નામની કંપની શરૂ કરી. ૧૯૨૩માં એનું પહેલું ઇન્જેક્શન પણ અપાયું. બીજા વર્ષે એની કંપનીમાંથી બે ભાઈઓએ છૂટા થઈ એ દવાના જથ્થાબંધ ઉત્પાદનની પોતાની કંપની નોવો શરૂ કરી. બંને કંપનીઓ ડાયાબિટીસના દર્દીઓ માટે દુનિયાભરમાં જબરદસ્ત ક્રાંતિ કરવાની હતી. કારણ કે એમના હાથમાં આવેલી ક્રાંતિકારી અને નાણાંની ટંકશાળ જેવી શોધનું નામ હતું  : ઇન્સ્યુલિન.

૧૯૮૯માં આ બંને કંપની એક થઈ ગઈ. એ ફાર્મા જાયન્ટનું નામ પડયું : નોવો નોર્ડિસ્ક. એણે તોતિંગ બજેટ સાથે ડાયાબિટીસના અન્ય ઉકેલો શોધવાની શરૂઆત કરી. જેમાંનો એક ઉકેલ હતો કુદરતે જ બનાવેલો માનવ શરીરમાં પેદા થતો હોર્મોન જીએલપી વન. બ્લડ સુગર અને કંટ્રોલ કરતો આ હોર્મોન દવા તરીકે બહુ અસરકારક નહોતો લાગતો. કારણ કે, લોહીમાં બહુ ઝડપથી ભળી જતો હતો. પણ ૨૦મી સદીના અંત ભાગમાં અમેરિકામાં જોવા મળતી ગીલા મોન્સ્ટર નામની મોટા કદની ગરોળીમાં જેવો જ પેપ્ટાઈડ જોવા મળ્યો. જે લોહીમાં કલાકો સુધી રહીને લાંબી અસર બતાવતો હતો. એના આધારે માણસના શરીરમાં દાખલ થઈ શકે એવો જીએલપી વન કંપનીના વિજ્ઞાનીઓએ ૨૦૧૦ની સાલમાં તૈયાર કર્યો. મૂળ એનું કામ હતું ડાયાબિટીસનું નિયંત્રણ. પણ એની સાથે એક જોખમીને બદલે ગમી જાય એવી સાઈડ ઈફેક્ટ જોવા મળી. જે લોકો આ લેતા એમનું વજન નિશ્ચિતપણે ઘટી જતું હતું!

આ આધારે રિસર્ચ આગળ ચાલ્યો. 'સેમાગ્લુટાઇડ' નામનું એક સંયોજન તૈયાર કરવામાં આવ્યું અને એના આધારે ઇન્જેક્શનથી લઈ શકાય રોજ અથવા દર અઠવાડિયે એ પ્રકારના ડોઝવાળી દવાઓ બનાવવામાં આવી. દવાઓની મંજૂરી માટે અત્યંત કડક એવા અમેરિકન ફૂડ એન્ડ ડ્રગ એડમિનિસ્ટ્રેશનમાં એ પાસ પણ થઈ ગઈ અને અનેક ક્લિનિકલ ટ્રાયલ પછી સફળતાપૂર્વક લોન્ચ પણ થઈ ગઈ. એનું સૌથી પોપ્યુલર બ્રાન્ડ નેમ છે : ઓઝેમ્પિક બીજું બ્રાન્ડ નેમ છે વીગોવી.

ગયા વર્ષે એનો એવો ધૂમ ઉપયોગ થયો કે મહિને હજાર ડોલરની અમેરિકામાં પડે છે એવી એક દવાનો સ્ટોક પૂરો થઈ ગયો.  ઇન્સ્યોરન્સમાં કવર ન થાય એવી મોંઘી દવા છતાં એના કાળા બજાર થાય એવી પરિસ્થિતિ થઈ ગઈ. આ લેખની શરૂઆત જેમાંથી મળી, એ અમેરિકામાં રહેલા ભારતીય મૂળના ડોક્ટર ધ્રુવ ખુલ્લરનો 'ન્યૂયોર્કર' જેવા સિરિયસ મેગેઝીનમાં આ બાબતે લાંબોલચક લેખ આવ્યો છે. એના સમાપનમાં એમણે એક્સપર્ટ તરીકે એવું લખ્યું કે 'મેડિકલ જગતમાં આ ઐતિહાસિક સમાચાર છે. પહેલી વખત ઘણા સમયથી ચાલતા ક્રોનિક ડીસીઝની એકચ્યુઅલી સફળ થાય એવી સરળ દવા ઉપલબ્ધ થઈ છે. પેનિસિલિન કે વાયગ્રા શોધાય એ પ્રકારનો આ લેન્ડમાર્ક છે એક તબક્કો એવો આવી શકશે કે ઓઝેમ્પિક પહેલાની દુનિયાના પછીની દુનિયા એવા બે ભાગ પડશે !'

વોશિંગ્ટન પોસ્ટ, ન્યૂયોર્ક ટાઈમ્સ, ધ ટાઈમ, સાયન્ટિફિક અમેરિકન, ન્યુ સાયન્ટિસ્ટ, ડિસ્કવર જેવા તમામ ધુરંધર મીડિયાએ ગયા વર્ષની શ્રેષ્ઠ શોધ તરીકે આ વેઇટ લોસ ડ્રગની નોંધ લીધી છે. કારણ કે આ છાપામાં સંશોધનના સમાચાર તરીકે ચમકે પણ કદી આપણને જોવા ન મળે એ પ્રકારની કોઈ દવા નથી. કેન્સરની માફક સમયાંતરે વજન ઉતારવાના ઉપચારોના સમાચારો આવ્યા જ કરે છે. નાની મોટી અસર કરતી દવાઓ એલોપથીમાં પણ છે અને આયુર્વેદ સહિત બીજી બધી પથીઓમાં પણ છે. પણ વૈજ્ઞાનિક કસોટીમાં સાંગોપાંગ પાર ઉતરી રિઝલ્ટનો રેશિયો ઊંચો રાખે એવી વેઇટલોસ વન્ડર મેડિસન હવે આવી છે.

એના કામ કરવાની પદ્ધતિ આમ તો સરળ છે. જીએલપી વન એવો એંઝાઇમ છે. જે મૂળભૂત રીતે પેટ ભરાઈ ગયું  એવો સંકેત મગજને મોકલે છે. ઉપરાંત આંતરડામાં ચયાપચયની જે ક્રિયાઓ થાય તેમાં પણ ભાગ ભજવે છે. અત્યારે ઇન્જેક્શનથી લઈ શકાય એવી આ દવાઓમાં એની નકલ કરવામાં આવે છે. એટલે વારંવાર ભૂખ ન લાગે અને કારણ વગરનું ઓવરિટિંગ થાય નહીં. મૂળભૂત રીતે મોટાભાગનો ખોરાક અંતે તો શરીરને શક્તિ આપવા માટે ગ્લુકોઝમાં જ રૂપાંતરિત થતો હોય ત્યારે એનું પણ ઝડપી મેનેજમેન્ટ થઈ જાય તો કેલરી કે ફેટનું સ્ટોરેજ વધારે થાય નહીં. વાત સિમ્પલ છે, પણ એનો આવો રામબાણ ઈલાજ હાથમાં આવ્યો નહોતો.

હાથમાં આવ્યો એવું તો હજુ પણ ન કહી શકાય, કારણ કે દવા ખૂબ મોંઘી છે. વળી એટલી હદે જથ્થાબંધ ઉત્પાદન પણ એનું થતું નથી/ પરદેશમાં મેડિકલ ઇન્સ્યોરન્સ કવરેજ મોટું. પણ જો આને સામેલ કરો અને બધાએ લેવા લાગે તો બાકીની બધી દવાઓના ખર્ચની સામે માત્ર આને જ કવર કરવામાં ઇન્સ્યોરન્સ કંપની માર્કેટમાંથી ઉઠી જાય એવા અંદાજો નિષ્ણાતોએ માર્યા છે. એટલે હાલ પૂરતી તો એ જેમના મેઈન્ટેઈન્ડ  ફિગરના પૈસા પણ જોરદાર હોય છે એવી સેલિબ્રિટીઓની જાદુઈ થેરાપી ગણાય છે.

પણ આ વર્ષમાં જ એનું મલ્ટીવિટામિનની કેપ્સુલની જેમ મોઢેથી લઈ શકાય એવું સ્વરૂપ આવી જશે એમ લાગે છે. ઇલી લીલી જેવી બીજી ધરખમ ફાર્મા કંપનીએ પણ ઝંપલાવ્યું છે. સેમાગ્લુટાઇડ કોઈ કોસ્મેટિક ડ્રગ નથી. એક્ચ્યુઅલ દવા છે. એટલે વજન ઘટાડતા ચમત્કાર તરીકે એનું 'વજન' વધુ છે. થોડાક વધારે વર્ષોમાં બીજી દરેક શોધખોળમાં થયું એમ ઉત્પાદન અને ખરીદી વધતા જથ્થાબંધ ભાવ ઘટાડો પણ થશે, અને વધુ સહેલા અને અસરકારક વર્ઝન્સ પણ આવશે એટલે આશાવાદ તગડો છે સમસ્યા પણ એવી જ તગડી છે ને.

કાયા ને જાડીપાડી બનાવતી ચરબી યાને ફેટ વધી જાય એને અંગ્રેજીમાં ઓબેસિટી કહેવાય. અમેરિકામાં તો ૭૦% પ્રજા એક યા બીજી રીતે ઓબેસિટીથી પીડાય છે. ૩૦% બાળકો ટીનએજર્સ પણ એમાં આવી ગયા. ઘણા બધા દેશોમાં આજ હાલત છે. એક સદી પહેલા વસતિના પ્રમાણમાં જેટલા જાડા લોકો હતા એ આજે ડબલ થઇ ગયા છે. ભારતીયોની કદ કાઠી યુરોપિયાનો કરતા થોડી નીચા બાંધાની. એટલે આપણે ત્યાં ચરબી આમ પણ માણસને વધારે ગોળમટોળ બનાવતી હોય એવું લાગે. એક સમયે બધાને આરામદાયક સુવિધાઓ વાળું જીવન નહોતું મળતું, એટલે આપણા સંસ્કૃત સાહિત્યની નાયિકાઓ હોય કે રોમન શિલ્પોની સૌંદર્યમૂર્તિઓ હોય બધી હરીભરી રહેતી હેષ્ટપુષ્ટ કાયા સ્ત્રી માટે તંદુરસ્તીનો માપદંડ ગણાતી. હવે પ્લસ સાઈઝ ફિમેલને પણ બ્યુટી ગણવા માટે આંદોલન કરવા પડે છે. પુરુષો પાસે ફંડ વધે એમ ફાંદ વધે છે. એડીપોઝ કહેવા ટીસ્યુમાં સંગ્રહિત ના થાય એ ચરબી બધે ફેલાય ખાસ તો ફેટ ઉપર. 

એમાં પછી બીએમઆઈ નામે ઓળખાતો ઊંચાઈ અને વજનનો રેશિયો કાઢતો આંક આવ્યો અને જેને લીધે ઓબેસિટી એક કાયમી રોગચાળો ગણાઈ જાય એવી હાલત થઈ ગઈ. પબ્લિકનું પણ એક ફિલ્મી વિઝન હોય છે એમને એવું જ હોય છે કે બધા પુરુષો રિતિક રોશન જેવા કે બધી સ્ત્રી નોરા ફતેહી જેવી દેખાતી હોય, જે પ્રેક્ટીકલી પોસિબલ જ નથી. ઇન્ફેક્ટ સાયન્ટિફિક રિસર્ચ તો એવું પણ કહે છે કે બીજી કોઈ વધારાની તકલીફ ન હોય અને શરીર ફિઝિકલી એક્ટિવ હોય એવા જાડા માણસો સારું આયુષ્ય ભોગવે છે અને ક્યારેક દુબળા પાતળા દેખાતા લોકો અણધાર્યા જ કોઈ ગંભીર રોગ કે શારીરિક તકલીફમાં ફસાઈ જાય છે ફેટ એટલે બધું ખરાબ જ એવું નથી પણ જો ફેટ અને હેલ્ધી થવા લાગે તો ગરબડ શરૂ થાય.

આ ગરબડો વળી તમામ પ્રકારના રોગને નોતરી આવે એવી હોય છે. ડાયાબિટીસ, બીપી, હાર્ટડિઝીઝ, કિડની ડિઝીઝ, ફેટી લીવર, નપુંસકતા, સંધિવા, સ્ટ્રોક કિસમ કિસમની બીમારીઓ ગંદકી જોઈને ભૂંડ આવી ચડે, એમ ચરબીના થર જોઈને માનવશરીરમાં ઘૂસી શકે છે. સ્ટાન્ડર્ડ સોલ્યુશન એક જ છે : ડાયેટ એન્ડ એક્સરસાઇઝ. વર્ષોથી એકબીજાથી વિરોધાભાસી એવા અનેક પ્રકારના ડાયટ પ્લાન ચાલે છે. જુના યોગથી માંડી નવા જીમ સુધીના વિવિધ પ્રકારના કસરતી દાવપેચ ચાલે છે. પણ કોઈ રીતે ઉકેલ આવતો નથી. મોટેભાગે આવી રીતે નેચરલ સ્થૂળકાય શરીર ઘટાડેલું હોય, એ નોર્મલ રૂટિનમાં આવો એટલે તરત જ તેના જેવું અથવા તો એનાથી વધારે ચરબીદાર થઈ જાય છે. એટલે એક થિયરી એ પણ છે કે ઉત્ક્રાંતિના આડઅસર રૂપે ઓબેસિટી જીન અમુક લોકોમાં એક્ટિવ થાય છે જેને લીધે એ ગમે તેટલી મહેનત કરે એમનું વજન ખાસ ઘટતું નથી.

પછીનો આશરો બેરિયાટ્રીક જેવી કોસ્મેટિક સર્જરી રહે છે. જેમાં સાદી ભાષામાં કહીએ તો જઠરને જ પીન મારી દેવાય છે એટલે વધુ ખોરાક તમે લઇ ન શકો. પણ અનિવાર્ય વિના લોકોને જ આ સારવાર પસંદ નથી. લાઈપોસેક્શન જેવા કોસ્મેટિક ઈલાજો થોડા સમય માટે દેહને સુડોળ બનાવે તો પણ આંતરિક બીમારીઓમાં કોઈ ફાયદો કરતા નથી એટલે ઠેરનાં ઠેર જેવો ઘાટ થાય છે. આવામાં દુનિયાના સવા અબજ લોકોનું માર્કેટ ઓઝેમ્પિક જેવી દવાઓનું છે. વળી આ દવા કાયમી ધોરણે લેવી ફરજીયાત છે. એટલે એમાં કમાણીનું મધ આકડે છે. એ ચાલુ રાખો ત્યાં સુધી જ વજન ઘટેલું રહે. છોડી દો તો ફરી વધી જાય. એટલે એના ગ્રાહકો કાયમી બને. બધા પ્રોટીનના એમિનો એસિડની ચેઈન જેવા પેપ્ટાઈડ બનાવવા પાછળ પડયા છે. ૨૦૩૦ સુધીમાં તો એનું માર્કેટ ૭૭ અબજ ડોલરનું થઇ જાય એવા અંદાજ છે !

અલબત્ત, જેની ઈફેક્ટ હોય એની સાઈડ ઈફેક્ટ તો હોય જ. આમાં પણ અમુક ભયસ્થાનો છે. જેમ કે અમુકને નોશિયા યાને ઉલટી જેવું થાય છે. બેચેની લાગે છે. માથું દુખે, પેટમાં વીંટ યાને ક્રેમ્પ આવે, થાક લાગે... બધાને સરખી પોઝિટીવ અસર પણ ના થાય. અને બધાને નેગેટીવ સાઈડ ઈફેક્ટ પણ ના આવે. હા, એને લીધે હાર્ટ એટેક ને સ્ટ્રોકનું જોખમ ૨૦% જેટલું ઘટી જાય. પણ આજીવન એ લીધા જ કરવી પડે. નાની ઉંમરે એ લો તો મોટી ઉંમરે શું થાય એ તો હજુ આપણે જાણતા નથી. અલ્ટીમેટલી, એને લીધે અમુક પોષકદ્રવ્યોનું પાચન ઘટે એ પણ ભયસ્થાન ખરું. પણ માણસો ચિક્કાર કસરત કરી કંટાળ્યા હોય ને ભાવતાં ભોજનથી દૂર ના રહી શકતા હોય ત્યારે બેઠા 

બેઠા કશું જ કર્યા વિના એટલીસ્ટ ૧૫% વજન ઘટે એ આરામ કા મામલા હોઈને અપન ક ચોઈસ કા મામલા થઇ જ જાય !

ડોકટરો એટલે જ એવું કહે છે કે સેમાગ્લુટાઈડને બસ શોખથી વજન ઘટાડવાની દવા ન માનવી. પણ વધેલા વજનને લીધે કોઈ તકલીફ મોટી શરુ થઇ હોય જેમ કે સ્યુગર કે બીપી કે હૃદયરોગ ત્યારે અને કસરત ડાયેટથી ખાસ કાયમી ફર્ક ના પડે ત્યારે એના પર ધ્યાન દેવું. બાકી મસ્ત મોજમાં રહેવું જો શરીર થાકતું ના હોય ને સ્ફૂર્તિ સારી હોય, રિપોર્ટ્સ એક ઉંમર પછી નોર્મલ હોય તો. વેઇટ લોસ ઇન્ડસ્ટ્રીના ખિસ્સા કેવા વજનદાર થાય છે લોકોની ચરબી તરફની ચીડને લીધે, એના પરથી ફેટ ટોક નામનું આખું પુસ્તક લખનાર વર્જીનિયા સોલ સ્મિથ કહે છે કે 'મોટી કાયા હોવી કોઈ બીમારી નથી. આ તો ફેટોફોબિયા છે!'

પણ રોમાન્સના ચાન્સથી લઈને ઇમ્પ્રેશનની ફેશન સુધી જગત આ ઉપદેશ માનવાનું નથી. મૂળ વાત મેટાબોલિઝ્મ પરફેક્ટ હોય એ છે. બાકી બેલ્જીયન ગણિતશાસ્ત્રીએ ૧૮૩૦માં શોધેલો બીએમઆઈ કોઈ ગોલ્ડ સ્ટાન્ડર્ડ નથી. પણ ઓઝેમ્પિક ને એના કૂળની દવાઓ બનાવતી કંપનીના શેર લેવા હોય તો લઇ લેજો. એની ચરબી વધવાના ચાન્સ ચોક્કસ છે !

ફાસ્ટ ફોરવર્ડ

'ગ્રીન ટી પીવાથી વજન ઘટે?'

'હા, રોજ એની પત્તી તોડવા પહાડ પર જવાનું જાતે હોય તો !'