વી ધ 'મસાલાહંગ્રી' પીપલ...!

- ખુદ કા કામ છોડ, દુસરોં કે નામ પે વાદવિવાદ કરને વાલોકો સુબહ સે સમજાયા, તબ જા કે કહીં શામ તક મામલા હમારે લૂત્ફ કે લિએ હાથાપાઈ તક આયા!

''ભા રતના માણસને એન્ટરટેઈનમેન્ટ જોઈએ છે. એને ડેવલપમેન્ટથી મતલબ નથી. ચાહે બાહરનું ડેવલપમેન્ટ હોય કે ભીતરનું. એની ઈન્દ્રિયોને બસ રસની ઝંખના છે. ઉત્તેજક, રોમાંચક રસ. ખાસ કરીને માનસિક રસ !

જેમ કૂતરો આખો દહાડો હાડકાં ચાવ્યા કરે, એમ જ આપણે ભારતીયો કલાકો સુધી એન્ટરટેઈનમેન્ટ ચાવ્યા કરીએ છીએ !

એ ન્યુઝ ચાવે છે. ટીવી સિરિયલ ચાવે છે. વેબ સીરિઝ ચાવે છે. વર્ચ્યુઅલ ગેઈમ્સ અને પોર્ન ચાવે છે. કશું નહિ તો ગુટકા, પાન, સોપારી ચાવે છે.

સ્વાભાવિક છે: જે ચાવે છે, એ થૂંકે પણ છે. તો જેમ ઠેકઠેકાણે એ પોતાના ચાવેલા પાન-ગુટકા થૂંકે છે, એમ બધી જગ્યાએ એ પોતાના ચાવેલા વિચારો થૂંકે છે ! ધર્મ ચાવે તો ધર્મ થૂંકે છે. રાજકારણ ચાવે, તો રાજકારણ થૂંકે છે. જ્ઞાાન ચાવે તો જ્ઞાાન થૂંકે છે. વિચારધારા ચાવે તો વિચારધારા થૂંકે છે. ઓશો ચાવે તો ઓશો થૂંકે છે. ગુરૂ ચાવે તો ગુરૂ થૂંકે છે. રામાયણ ચાવે, તો ચોપાઈ થૂંકે છે. તબ્લીગી ચાવે તો કોરોના થૂંકે છે.

ધ્યાન રહે થૂંકાય એ જ, જે ગળી ન શકાય ! આપણે ભોજન નથી થૂંકતા કારણ કે ભોજન ગળી શકાય છે, પચાવી શકાય છે. જે પચે એમાંથી જ પોષણ મળે, જે દેહનો વિકાસ કરે, ટકાવે.

આપણે ધર્મ કે જ્ઞાાન ગળી નથી શકતા. ગળી શકતા હોત તો એનું પાચન થાત. પાચે તો તો અંગમાં દેખાત. અર્થાત ચેતનાનો અનુભવ થાત. પણ ચેતનાનું પોષણ તો ક્યાંય દેખાતું નથી. નહિ તો આટલી હિંસા, મારકાટ, પ્રતિશોધ કટ્ટરતા, હૂંસાતૂંસી, ટાંટિયાખેંચ, અહંકાર આપણા સમાજમાં હોત જ નહિ. બધાના મગજમાં આટલું ઝેર હોત જ નહિ. આપણે ધર્મ અને જ્ઞાાન ('કિક' માટે) ચાવ્યા કરીએ છીએ. ગળી શકતા નથી, એટલે ચેતનાનું કોઈ પોષણ દેખાતું નથી.

આપણને મતલબ 'સ્વાદ'થી છે. પોષણથી નહીં. મઝાથી છે, 'ગિઝા' (રસકસ)થી નહીં. આપણી આ આદતથી તમામ 'ઉચ્ચ ધૂર્તો' બરાબર પરીચિત છે. નાડ પારખી ગયા છે. પછી ધર્મગુરૂ હોય, નેતા હોય કે ન્યુઝ ચેનલ.

એટલે ન્યુઝ ચેનલો પણ ન્યુઝ નથી દેખાડતા, એન્ટરટેઈનમેન્ટ દેખાડે છે. આપણે તેજીથી એ બટન દબાવીએ છીએ જ્યાં ઉત્તેજક બહસ ચાલી રહી હોય કે પછી સનસનીખેજ ન્યુઝ 'ચિલ્લાઈ'ને કહેવાતી હોય. તમામ મીડિયા હાઉસ ને એન્કર્સને આ પરખ છે. બાજારૂ થાળીમાં એ જ ડિશ પીરસાય છે, જે વધુ ખવાય છે.

ભારતમાં એ જ માણસ સફળ છે, જે ભારતીયોની આ 'ચબાને કી' (ચાવવાની) આદત જાણતો હોય. એ નેતા સફળ છે, જે ચાવવા માટે એન્ટરટેઈનમેન્ટ આપે. એ ધર્મગુરૂ સફળ છે, જેના મઠમાં એન્ટરટેઈનમેન્ટ મોજૂદ હોય. એ ફિલ્મ સફળ છે, જેમાં એન્ટરટેઈનમેન્ટ હોય. ફેસબૂકમાં ય એ પોસ્ટ જ સફળ છે, જેમાં એન્ટરટેઈનમે હોય.

સોશ્યલ નેટવર્ક પર પોસ્ટ મેકિંગ પણ ફિલ્મ મેકિંગ જેવું છે. કોમર્શિયલ મસાલા મૂવીની અદામાં વાત હશે તો સફળ થશે. અધિક લાઈક-કોમેન્ટસ પ્રાપ્ત કરશે. ડોક્યુમેન્ટ્રી કે આર્ટ મૂવી જેવી (દિમાગનો વધુ ઉપયોગ કરવો પડે એવી) સ્લો પોસ્ટ હશે, તો એને વધુ વ્યૂઅર્સ નહિ મળે. જે કોઈ રાજકપૂરની જેમ 'શો મેન' છે, એ જ સફળ છે.

એક ફિલ્મ પૈસા કમાવા માટે બનાવાય, એક આત્મસંતોષ માટે. ઘણી સુપરહિટ ફિલ્મોમાંથી કલાકારને - કમાણી તો થાય, આત્મસંતોષ નથી થતો. એટલે પછી એકાદ મનમરજીથી ફિલ્મ વચ્ચે બનાવી લે, એ જોખમ જાણીને કે આ બહુ ચાલશે નહીં !''

રીડરબિરાદર, આ સલીલ સમાધિયાની ફેસબૂક પોસ્ટનો ઓલમોસ્ટ વર્ડ ટુ વર્ડ અનુવાદ છે. જેમાં છેલ્લે એમણે લખ્યું જ છે કે મારી પાછલી પોસ્ટ લાંબી, ચિંતનશીલ પણ 'મેરા નામ જોકર' જેવી ફલોપ હતી. એટલે જુઓ તમારું ધ્યાન તરત ખેંચાય એવી 'બોબી' જેવી બ્લોકબસ્ટર પોસ્ટ ચીપકાવી દીધી !

એમણે હમણાં આ લખ્યું, એના દસકા પહેલા આ જ કટારમાં જુદી રીતે આ જ પરમ સત્ય - શેર કરી દીધેલું કે આપણે ત્યાં બધાને ડ્રામા જોઈએ છે. સીધીસાદી સાચી વાતો નથી ખપતી. ડ્રામેટિક નાટયાત્મકતાની 'ઉંડો કૂવો ને ફાટી બોખ (આજના જમાનામાં ફાટી ડોલ)' જેવી એક નિરંતર ભૂખ છે !

હોય, માનવસ્વભાવ છે. જગતમાં ઘણે ઠેકાણે એ માટે 'ટેબ્લોઈડસ' બહાર પડે છે. ચટાકેદાર ખબર પીરસવા. ફરક એટલો છે કે એ મેઈનસ્ટ્રીમ નથી. સાઈડ ડિશ છે. ચટણી અથાણું પાપડ છે. રોજીંદા રોટલી શાક દાળભાત નથી. આપણે ત્યાં આ ચટાકાનો ચસકો મેઈનસ્ટ્રીમ છે. ભોજનનો મેઈન કોર્સ છે. આમ પણ પરંપરાગત રીતે આપણી થાળીમાં મસાલાનું મહત્વ છે. ઉત્સવોમાં તડકભડક રંગોનું મહાત્મય છે. પણ રંગ ઉપસાવવા માટે ય સિમ્પલ ક્લીન બેકગ્રાઉન્ડ જોઈએ. મસાલા એટલા ન હોય, જેને કારણે જીભ તતડે ને આંતરડું ચચરે ને મૂળ વાનગીનો સ્વાદ જ ભૂલાઈ જાય.

પણ આપણે ઓકેઝનલ યાને પ્રસંગોપાત એ જલસો કરવાને બદલે રોજેરોજ, ચોવીસે કલાક રાઉન્ડ ધ કલોક એમાં ગુલતાન રહીએ છીએ. સ્વાદ કોઈ ગુનો નથી. બધાને ગમે. પણ સતત પાણીપુરી જ ખાવ ને ખીચડી રોટલા અડો જ નહિ તો તબિયત કેવી થઈ જાય ? બસ, એવી આપણી માનસિક તબિયત લથડી પડી છે. મસાલાનું બધી બાબતમાં હરડે બંધાણ - ડીપ એડિકશન થઈ ગયું છે. રગો તૂટવા લાગે છે જરાક લાઈફમાં ડ્રામા ઘટી જાય તો !

મનમાં ભાવે ને મૂંડી હલાવે વાળું દંભીસ્તાન પાછું એવું કે આ લાક્ષણિકતા કબૂલ નથી કરવી. કામ કાળાં કરવા હોય તો ય લૂગડાં ધોળા જ પહેરવા છે ! છાપ બગડવા નથી દેવી, ઈમેજ ખરડાવા નથી દેવી. હોય એવા દેખાવામાં શરમ આવે છે. ધાર્મિક મેળાવડાઓ અત્યારે તો કોરોનાને લીધે સંયમતિ છે. બાકી ગણપતિ ઉત્સવ હોય કે ઉર્સ, ટોળું, ધમાલ ને ઘોંઘાટ સાથે ડીજે મિક્સ જેવા નાચગાન ને ભપકાદાર ડેકોરેશન સાથે એકબીજાની હરીફાઈ કરતા સરઘસ-પ્રદર્શન-સભા હોય તો જ ઉજવણીના ઓડકાર આવે છે. નવરાત્રિ કે ક્રિસ્મસ. માતાજી કે જીસસ. થોડી પરંપરા પૂરતી પૂજા-પ્રાર્થના કરી પછી તો મોજથી નાચવું ને ખાવું છે. પણ પછી 'પાપીયા' વેસ્ટર્નવર્લ્ડમાં તો બધા કેવા પાગલ મસ્તીપ્રેમીઓ છે, કહીને ભાંડવું ય છે !

જેમ લાડવાભજીયાં ખાઇને ઉપર હિંગાષ્ટક ચૂર્ણની ચપટી ભરી સ્વાસ્થ્યનો સંતોષ લઇએ, સંસ્કૃતિને થોડી ભભરાવી છાંટી બાકી હાઇ કેલેરી પ્રોસેસ્ડ ફૂડ ઝાપટી જવાથી અપરાધબોધ (ગિલ્ટ) ઓછો કરીએ. સી ધ વેડિંગ્સ. વિધિવિધાનો કલાકેક. ઠાઠઠઠારા દિવસો સુધી. ખાણીપીણી ને સંગીતનાચગાન વિના ફિક્કું લાગે બધું. જરાય ખોટું નથી ખુશ થવું એ. કરો જલસા ખુદના કાંડાની કમાણીએ. પણ પછી નાટયાત્મકતા ગમાડતા પેલા સાંસ્કૃતિક અહોભાવના નાટક તો ન કરો. એટલો અહોભાવ હોત ત્યાં સંસ્કૃતથી ગુજરાતી સુધીની ભાષાઓ પરીક્ષામાં કાયમ બિચારીબાપડી ન હોત. માટે કબૂલ કરો કે ઇટ્સ પાર્ટી.

એવી પારદર્શકતા તો નથી. પણ પેલી જીવતરના મૂળ અંધારા ખાલીપાને પૂરવા વ્યસન બની ગયેલી મસાલાની કિક એવી લાગે છે, કે હવે જે દેશને પ્રેમ કરીએ, એના પાયામાં જ લૂણો લાગી ગયો છે. પરીક્ષા પાસ કરવી એ ય ડ્રામા છે. મોટા હોર્ડિંગ ને જાહેરાતો આવે. સડક પર અકસ્માત થયો હોય ત્યાં ય તરત તમાશબીનોનું ટોળું 'જોણું' જોવા (ને મોબાઇલે કંડારવા) ઠેકડા મારશે. કોઇ પણ ખૂણે. ઘરમાં મા-બાપ સંતાનો કે પતિ-પત્ની વચ્ચેના સંઘર્ષમાં ય અન્ય લોકો સળગતું જ રહે એ માટે તાપણામાં લાકડાં ખોસીને - ઘી હોમ્યા જ કરે ગોસિપ-કૂથલીનું.

પાડોશણો વચ્ચે બોલાચાલી થાય તો ય મસાલાભૂખ્યા લોકો બારીએ ટીંગાઈ જાય મફત મનોરંજન માણવા. કલાકના દસ એપિસોડ લેખે દસ કલાકની વેબ સીરિઝમાં ગણીને દસ ગાળો આવે કે દસ મિનિટ વાર્તારસ મુજબ શ્રૂંગારપ્રચૂર સીન્સ આવે ત્યાં ડ્રામેટિક કકળાટ કરનારા એવી રીતે વર્તે જાણે જાહેરમાં આપણે ત્યાં ગાળો કદી બોલાતી જ ન હોય, ને કોઇએ સાંભળી જ ન હોય ! સેક્સનો સ્પેલિંગ પણ કદી વાંચ્યો ન હોય. આ વસતિ ફાટફાટ દોઢ અબજે એમ જ પહોંચી ગઈ હરિનામની માળા જપતા ? પણ પેલા લાગણીદૂભાઉ કકળાટમાં ય કજીયાકંકાસનો અને ખુદનો ઈગો મોટો દેખાડવાનો નશો મળે છે. એટલે એનો ઉન્માદ છે. દર ચોમાસે જીવલેણ ખાડા સડક પર પડે એ મુદ્દે સંગઠ્ઠિત નારાજગી ભાળી ? એમાં મસાલેદાર વઘાર નથી. એ શુષ્ક જનઆંદોલન છે. પણ હાય રે આપણા ભગવાન કે પયંગબર વિશે આવું કેમ કહ્યું કે આવી ફિલ્મી અશ્લીલતા કેમ દેખાડી - એની બૂમાબૂમ કરી ટોળાની ધોંસ જમાવવામાં પેલો મસાલો છે. જેનો કોઈ રોકડો ફાયદો નથી. ઉલટું નુકસાન છે. પણ એ બહાને બુદ્ધિમાનોની સળી કરવાની થ્રિલ બુદ્ધુઓ લીધા કરે છે. ને ખુદની કેરીકટ જીંદગીમાં પારકી પંચાતની રંગપૂરણી કર્યા કરે છે.

સાસુ-વહુ કે નણંદ-ભોજાઈ કે દેરાણી-જેઠાણીને અમુક સમયે પોતાનો કક્કો ખરો કરાવવાના આવા જ સણકા ઘણી વાર ઉપડે છે. લફરાં કરીને બોરિંગ લાઇફ સ્પાઇસ અપ કરવાના એટેક આવે છે. ઠીક છે, પોતપોતાના જીવનમાં પોતપોતાની મરજી. પણ આપણે તો હબલ ટેલીસ્કોપ આકાશી ગ્રહો પર નથી તાકવું. કોઈ બાજુવાળા કે વાળીના બેડરૂમમાં કે કોઈ સેલિબ્રિટીના મોબાઇલમાં તાકવું છે. પછી ટેલીસ્કોપ ગનની જેમ ભોંકવું છે એમને. જાણીતી થયેલી હસ્તીઓ કોઇક ટેલન્ટના જોરે ઉપર હોય. એટલે એમનું નિશાન નીચે બેઠેલ કોઇ પણ ઘોરખોદિયું લઈ શકે. મોટું પિક્ચર એન્લાર્જડ હોય, એટલે બાકોરાં શોધવા આસાન રહે. એ નિહાળતા ટોળાઓએ કદી મુખડા દેખો દર્પણમેંની એક્સરસાઇઝ ખુદ પર કરી નથી. એટલે પથ્થર ફેંકવામાં પાપીઓ ય જોડાઇ જાય છે.

લશ્કર માટેના અહોભાવની દેશભક્તોમાં ઉઠેલી ભરતી ય આવો 'યુદ્ધસ્ય કથા રમ્યા'નો મસાલો છે. પાકિસ્તાન કે અમુક આફ્રિકન દેશોમાં આર્મી રાજ આજે ય કરે છે. એથી દેશ મહાન નથી થઇ ગયો કારણ કે ખેડૂતથી શિક્ષક, કલાકારથી મજૂર સુધીના દરેકનું પ્રામાણિક યોગદાન જોઇએ દેશ ચલાવવામાં. આપણને આવી કશી વૈચારિક વાત તો પિંજણ લાગે ેએટલે રસ પડતો નથી. સ્વાદ તો ઝંડા ફરકાવી, ગળું ઘોંટાય એમ નારા લગાવવામાં છે. પણ અગાઉ અનેકવાર પૂછ્યું છે - એમ કીપેડબહાદૂરો ખુદ કોઈ મોરચે કામ કરવા કેમ નથી જતા. લશ્કર માટે આટલો પ્રેમ છલકછલક થાય છે, સારી વાત છે. 

તો એ આદરનું રૂપાંતર રોજીંદા જીવનમાં જાહેર શિસ્ત ને ફરજ કે સમયપાલનમાં કેમ નથી થતું ? પવિત્રતા અને શુદ્ધિ બાબતે કોઈ માદક કાવ્ય કે ચિત્ર જોઇને ય ખરડાવાની બીકે છીંકોટા નાખતો દેશ સ્વચ્છ ભારતના અભિયાનો પછી પ્રજાએ જ કરેલા કચરાથી ગોબરો કેમ છે ? કોઇકના શરાબ કે ડ્રગ્સની ખબરો કિક આવે એમ ચાટી જતી મોરાલિસ્ટિક સોસાયટીમાં લૉકડાઉન પછી માવાફાકી ને દારૂની દુકાનો પર આટલી ભીડ કોરોનાની ઐસીતૈસી કરીને પણ કેમ થઈ જાય છે ?

કોકેઇન કરતા વધુ એડિક્શન આપણને મસાલેદાર ઇવેન્ટ્સ કે ન્યુઝ કે નેરેટિવનું થઈ ગયું છે. દુષ્ટ લોકોનું કાવત્રું છે, આટલું બોલો ત્યાં તો કરોડો કાન કૂતરાની જેમ ટટ્ટાર થઈ જાય છે. ઉસ્તાદ પીરસણીયાઓ વર્ષો સુધી ખુદ એનો હિસ્સો થઈ ચૂપ કેમ હતા, એ જવાબ ગુપચાવીને પબ્લિકને એવી રસોઈ જમાડે છે, જેમાં પોતાનો પ્રાઇવેટ સ્કોર લોકોને ઉશ્કેરીને સેટ થઈ જાય ! મીડિયાની ચીડિયાઓ વધુ ને વધુ ઘેનમાં ડૂબાડતી ને તીખી તમતમતી લાળ ટપકાવતી ખબરો માટે ભાલાની જેમ માઇક અને કેમેરા ઝૂંડ બનાવીને ખોસી દે છે. હોરર શૉ આ છે પેલા સફેદ મેક અપ કે લાલચોળ દાંતવાળી ભૂતાવળ તો બચ્ચું છે, આ ભયાનક બિભત્સરસ પાછળ. બાલકી ખાલ વાઇરસનું સાયન્સ સમજવામાં નથી આપવી, પણ ખુદને એંગેજ રાખતી પોટ જેવી 'હાઇ' મળે છે, એટલે ગીધની જેમ મડદા ચૂંથવામાં રાખવી છે. અદાલતો ટી.વી. સ્ટુડિયો અને ટ્વીટર- વોટસએપ પર મંડાય છે. સબૂતો ચકાસી જજમેન્ટ નથી લેવાના. જજમેન્ટ ડિકલેર કરી એને માફક આવે એવા સબૂતો શોધવાના છે. પબ્જી જેવો ધાંયધાંય ઢિશૂમ ઢિશૂમનો રોમાંચ છે આ !

રિયાલિટીમાં જે ઘેરું અંધારું છે, એ ભૂલાવી દેવાની કોશિશમાં છે બધાં બેકારી છે. મંદી છે. કોરોનાની લાત ખાઈને ય કોઈ સુધરતું નથી. કામઢા માણસો હેરાન થાય છે, ને કાબા માણસો આમાંથી ય પોતાના ફાયદાનો ભ્રષ્ટ આચાર શોધી લે છે. એપ પછાડીને પાછલા બારણેથી સોદા કરવા સિવાય ચીન જેવા શત્રુઓને જવાબ આપી નથી શકાતો. મઝહબી ઝનૂન ને ધાર્મિક કટ્ટરતાવાદના વિભાજન રોકી નથી શકાતા. મોહનદાસ ગાંધી જેવો અસલી ત્યાગ કે મુરલીધર મોહન જેવો અસલી છપ્પનભોગ બે ય શક્ય નથી. તો વચ્ચે લટકતા લોકોને હેડલાઇન ચૂસવી છે. કોઈવાર ખાડામાં પ્રિન્સ પડે કે કોઈવાર નિર્ભયા પર બળાત્કાર થાય. નથી બોરવેલ પૂરાતા નથી રેપ ઘટતા. આગ જ્ઞાતિવાદની લાગે છે, એ ગમે છે પણ ઇમારતોમાં લાગે છે, એ વિડિયો ફોરવર્ડ બાદ વીસરાઈ જાય છે કારણ કે નવા મસાલાઓ પોપકોર્નની પેઠે જથ્થાબંધ ફૂટે છે. જૂના હડસેલાઈ જાય છે. દેશ ગુલામ રહ્યો એના વિભાજન જોડે આ નિંદારસનું ય કારણ છે. ધક્કામુક્કી એવી છે કે બચવું હોય તો સ્થિર ઉભા ય ન રહી શકાય, હડસેલામાં ફંગોળાવું પડે !

દાયકાઓ પહેલાં હિન્દી વ્યંગકાર હરિશંકર પરસાઈએ કટાક્ષમય નિદાન કરેલું, 'નિંદા મેં વિટામીન ઔર પ્રોટીન હોતે હૈ. નિંદા ખૂન સાફ કરતી હૈ, પાચનક્રિયા ઠીક કરતી હૈ, બલ ઔર સ્ફૂર્તિ દેતી હૈ. નિંદા સે માંસપેશિયા પુષ્ટ હોતી હૈ !' રોગ જૂનો છે, રાગ નવા છે. ગંદા હૈ, પર ધંધા હૈ ! હમ નહીં સુધરેંગે

ફાસ્ટ ફોરવર્ડ

કોર્ટ કેસ લંબાતા એક ઉસ્તાદ અસીલે વકીલને કહ્યું: 'જજને જરા ભેટ સોગાદ આપી મનાવીએ.' 'હોય કંઈ ?' વકીલ સાહેબ ખીજાયા. જજ એકદમ ઓનેસ્ટ છે એનું એમને બહુ ગર્વ છે. પછીની મુદતે કેસનો ચુકાદો ઉસ્તાદની ફેવરમાં આવ્યો. વકીલને નવાઈ લાગી ! 'મેં સામેવાળાના નામથી સાહેબને ભેટ મોકલી હતી !' લુચ્ચું હસીને ઉસ્તાદે કહ્યું.