વાર્તા વિશ્વ : ધ ઇમ્પોલાઇટ સેક્સ

- વિશ્વના શ્રેષ્ઠ સર્જકોની વાર્તાનો વૈભવ...

- મૂળ સર્જક - દ . મોપાસા      રજૂઆત-પરેશ વ્યાસ

- 'તમારે ભરપાઈ જ કરવું જોઈએત નહીં કે એનો હેવાલ આપવો.'

- દ . મોપાસા 

- હવે કોઈ બીજા સમાચાર નથી, માય ડીયર આન્ટ, અને મારે આ પત્ર ઝડપથી પૂરો કરવો જ રહ્યો કારણ કે ટપાલ નીકળવાનો સમય થઈ ગયો છે.  

- એ માણસ ખાત્રીપૂર્વકનો સંસ્કારી માણસ હતો પણ એની સંસ્કારિતા લગભગ વિષાદયુક્ત હતી. હું કોશિશ કરીશ કે આ શિયાળામાં હું એની સાથે ઓળખાણ કરું. 

ગુજરાતી ભાષામાં પ્રથમ વખત 'વાર્તા'નું સર્જન થયું તેને ગયા વર્ષે ૧૦૦ વર્ષ પૂરા થયા હતા. એ નિમિત્તે 'ગુજરાત સમાચાર'માં ગુજરાતના વિખ્યાત સર્જકોની ક્લાસિક વાર્તાઓ પ્રસિદ્ધ કરીને અનોખી ઉજવણી થઈ હતી. ગુજરાતી વાર્તાઓના એ ખજાનાને વાચકોનો હૂંફાળો પ્રતિસાદ મળ્યો હતો. તે પછી હવે 'ગુજરાત સમાચાર'ના વાચકો માટે પ્રસ્તુત છે-જગતના પહેલી હરોળના વાર્તાકારોની કૃતિઓનો વૈભવ...

('ઇમ્પોલાઇટ' એટલે અસભ્ય, ઉદ્ધત અને 'સેક્સ' એટલે લિંગ, જાતિ, એક જાતિ કે જૂથ તરીકે પુરુષો અથવા સ્ત્રીઓ. આ પત્ર વાર્તા છે. એક ભાણી  એની માસીને પત્ર લખે છે અને કહે છે કે પુરુષ જાત સ્વભાવગત ઉદ્ધત છે, બેદરકાર છે, એમની રીતભાત બરાબર હોતી નથી.)

(પૂર્વાર્ધ) 

મેડમ દ. એક્સ. ટૂ  મેડમ દ. એલ. 

શુક્રવાર, ઈટરીટેટા

માય ડીયર આન્ટ,

હું કોઈને પણ જણાવ્યા વગર તમને મળવા આવી રહી છું. હું રજી સપ્ટેમ્બરે લે ફ્રેેના હોઈશ, શિકાર કરવાની સીઝન શરૂ થાય એનાં  એક દિવસ પહેલાં, કારણ કે હું એને મિસ કરવા માંગતી નથી, એટલા માટે કે હું ત્યાં આવેલાં  એ બધા જેન્ટલમેનને ગમ્મત ખાતર ચીડવી શકું. તમે વધારે પડતાં સારા છો, આન્ટ , અને તમે જેમ સામાન્ય રીતે કરતા હો છો એમ, જ્યારે કોઈ મહેમાન સાવ અપરિચિત ન હોય તો તમે એમને ટેબલ પર લઘરવઘર હાલતમાં આવવા દો છો, એવી હાલતમાં જ્યારે તેઓએ પ્રસંગોચિત કપડાં પણ પહેર્યા હોતા નથી, દાઢી પણ કરી હોતી નથી અને ત્યારે તેઓ એવું બહાનું કાઢે છે કે તેઓ થાકેલા પાકેલાં છે એટલે આવા છે.  

તેઓને અલબત્ત મઝા પડે છે જ્યારે એવા સમયે હાજર નથી હોતી. પણ આ વખતે હું ત્યાં પહોંચી જઈશ અને એક આર્મી જનરલ જેમ એની બટાલિયનનું કરે એમ, ડીનર ટાઈમ ઉપર હું તેઓનું નિરીક્ષણ કરીશત અને તેઓ પૈકી  કોઈ એક સિંગલ જણ  પણ જો પહેરવેશ બાબતે બેદરકાર જણાશે, ભલે એ બેદરકારી મામૂલી હોય તો પણ હું એમને નોકરચાકરો સાથે કિચનમાં મોકલી દઇશ.

આજનાં પુરુષોને અન્ય લોકોની બહુ ઓછી દરકાર હોય છે અને એમની રીતભાત પણ સારી હોતી નથી અને એટલે જ એમની સાથે કડક હાથે કામ લેવું જરૂરી છે. આપણે અશિષ્ટાચારનાં  યુગમાં જીવી રહ્યા છીએ. જ્યારે તેઓ આપસમાં ઝઘડો કરે છે ત્યારે તેઓ એક્મેકનું એવું અપમાન કરે છે, જાણે કે તેઓ મચ્છીમાર્કેટમાં હોય, અને, આપણી હાજરીમાં પણ તેઓની વર્તણૂંક આપણાં નોકરચાકરો જેટલી ય સારી હોતી નથી. અને આ બધું  સ્પષ્ટ રીતે તમે ત્યારે જોઈ શકો જ્યારે તેઓ બધાં દરિયા કાંઠે ફરવા આવ્યા હોય. આ સમયે તેઓ દરિયાકાંઠે ધાડેધાડાંમાં ઉમટી પડયા હોય છે અને ત્યારે એક મોટા સમૂહમાં તમે એમને જજ કરી શકો. ઓહ! કેવાં અણઘડ લોકો હોય છે એ!

તમે વિચારો કે તમે ટ્રેેનમાં છો, સામે એક જેન્ટલમેન  બેઠો છે, જે દેખાય છે તો સારો પણ એનો એ દેખાવ એનાં દરજીને આભારી છે. અને પછી એ ધ્યાનપૂર્વક પોતાનાં  ગમબૂટ્સ  ઊતારે છે, શા  માટે? તો કે એનાં જૂના જૂતાં પહેરવા! બીજો એક પીઢ પુરુષ કે જે કદાચ પહેલેથી ધનવાન હશે (આ જાતનાં  પુરુષો જ સૌથી ખરાબ રીતે ઊછરેલાં  હોય છે) એ મારી સામેની સીટમાં બેઠો હતો. એની સંવેદના તો જુઓ. એણે  એના બે પગ સામેની સીટ ઉપર લંબાવ્યા, મારી એકદમ નજીક. આ ચોક્કસ હકીકત છે.   

દરિયા કાંઠાનાં રીસોર્ટસ ઉપર તો પુરુષોની અણઘડતા, એમનું ગામડિયાં  જેવું વર્તન માઝા મૂકે છે. અહીં હું એક વાતનો સ્વીકાર કરું છું- મારો રોષ, મારો તિરસ્કાર, મારો પુણ્યપ્રકોપ એ કારણે છે કે અહીં જે લોકો આવે છે, તેઓની સાથે જોડાવાનો મને કોઈ મહાવરો નથી કારણ કે એમ ન જ કરવું, એ મારો નિયમ છે. હું તેઓ સાથે કોઈ પણ રીતે જોડાયેલી હોત તો તેઓની વાણી વર્તણૂંકથી મને ઓછો આઘાત લાગતો હોત. જો મને તેઓનું નીરિક્ષણ કરવાની તક વારંવાર મળી હોત તો કદાચ એવું બન્યું પણ હોત. એક વાર હોટલનાં રીસેપ્શન ઉપર એક યુવાને ચાવી સ્ટેન્ડમાંથી એની ચાવી મારા માથા પરથી હાથ લંબાવીને એ રીતે ખેંચી કે હું લગભગ નીચે પડી જાત. કેસીનો પાર્ટીમાંથી પાછા ફરતા હતા ત્યારે એક યુવાને મને લગભગ ધક્કો માર્યો અને ઉપરથી મારી માફી ય ન માંગી, ન તો એની હેટ નમાવીને હાવભાવથી માફીનામું રજૂ કર્યું. મારી તો છાતીમાં દુઃખાવો થઈ આવ્યો. અને બધા પુરુષો આવા જ હોય છે. છત ઉપર ઊભા રહીને સ્ત્રીઓ સાથે વાત કરતાં હોય ત્યારે એમને તમે જોજો, તેઓ બિલકુલ નમીને વાત કરતા નથી. તેઓ ફક્ત એમને માથે પહેરેલી હેટને સહેજ ઊંચી કરે છે. પણ આ એમનો શ્રે પ્લાન છે કારણ કે તેઓ બધા ઓછે વત્તે અંશે ટાલિયાં  હોય છે! 

પણ મને સૌથી વધારે ગુસ્સો ત્યારે આવે છે, ખાસ કરીને સૌથી વધારે ચીડ ત્યારે ચઢે છે જ્યારે તેઓ કોઈ પણ જાતની કાળજી લીધાં વિના પોતાનાં સૌથી વધારે બંડખોર પરાક્રમો વિષે જાહેરમાં મોટે મોટે અવાજે વાતો કરે છે. જ્યારે બે પુરુષો ભેગા મળે એટલે તરત જ તેઓ મહેફિલ જમાવે છે. તેઓની ભાષા એકદમ બરછટ હોય છે. તેઓની કોમેન્ટ્સ તિરસ્કાર કરવા યોગ્ય હોય છે. તેઓની વાતો ત્રાસજનક હોય છે. તેઓ એ પણ જોતાં નથી કે નજીકમાં કોઈ સ્ત્રી છે કે જે તેઓની અંદરોઅંદરની વાતો સાંભળી શકે એટલા જ અંતરે છે. ગઇકાલે, દરિયાકાંઠે હું જ્યાં બેઠી હતી ત્યાંથી ફરજિયાતપણે ઊભા થઈને મારે ચાલી જવું પડયું. કારણ કે એક અશ્લીલ  રમૂજની  ફરજિયાત  સાક્ષી બની શકું, એમ હું નહોતી. એ અશ્લીલ રમૂજ, જે નિર્લજ્જપણે  કરાઇ રહી હતી, એ સાંભળીને મને શરમિંદગીની લાગણી થઈ હતી, તિરસ્કાર ઉપજી રહ્યો હતો. પ્રાથમિક રીતે ઠીકઠાક ઉછેર કરનારાઓ ય  પોતાનાં બાળકોને એવું નથી શીખવાડતા કે કોઈ અજાણી વ્યક્તિ સાંભળે તેમ હોય ત્યારે આપણે અંદરોઅંદર ધીમે અવાજે વાત કરવી જોઈએ?  અને આ ઈટરીટેટા છે ને, એ તો ગપસપ અને કુથલીનો દેશ છે. સાંજે પાંચથી સાત સુધી લોકો કોઈ હોલસેલ સ્કેન્ડલની શોધમાં આમતેમ ફરતા હોય છે અને પછી એ સ્કેન્ડલને તેઓ એક ટોળાંથી બીજા ટોળામાં રીટેલમાં ફેલાવતા રહે છે. તમે એકવાર કહ્યું હતું માય ડીયર આન્ટ, કે ગપસપ કે ખાલી વાતોનાં  તડાકા એ તુચ્છ માણસો અને હલકાં  મગજની નિશાની છે. આવી વાતો કદાચ એવી સ્ત્રીઓ માટે દિલાસા રૂપ છે કે જેઓને કોઈ પ્રેમ કરતું નથી અથવા તો જેમને પામવાની કોઈ પુરુષને ઈચ્છા હોતી નથી. 

એક દિવસે હું કેસીનોની મ્યૂઝિકલ ઈવનિંગમાં હાજર હતી. એક નોંધપાત્ર કલાકાર મેડમ મેસનનું સંગીત હતું અને તેઓએ ખૂબ સુંદર રીતે એમનું ગાયન રજૂ કર્યું હતું. આ પ્રસંગે કલાકાર કોકલીન તથા બીજા બે નાટયકલાકાર એમ.અને મેઇલેટની રજૂઆતની પ્રશંસા કરતી તાળી પાડવાની તક મેં ઝડપી લીધી હતી. આ પ્રસંગે હું એવા બધા પુરુષોને મળી હતી, જે દરિયાકાંઠે હતા. ગત વર્ષની સરખામણીમાં એમની રીતભાતમાં કોઈ ઝાઝો ફેર નહોતો. 

બીજા દિવસે હું લંચ માટે વાયપોર્ટ ગઈ. મેં જોયું કે એક દાઢીધારી ઊંચો માણસ એક મહેલ જેવા મોટા ઘરમાંથી બહાર નીકળી રહ્યો હતો. એ પેઇન્ટર જિન  પૉલ લોરેન્સ હતો. એને એ વાતથી દેખીતી રીતે સંતોષ નહોતો થતો કે એનાં  ચિત્રોનાં પાત્ર કોઈ બંધ ચાર દીવારીમાં જ રહે, એ પોતે જો કે કેદમાં રહેવાનો આગ્રહ કરતો રહ્યો હતો. 

પછી મને એક માણસ મળ્યો જે દરિયાકાંઠે પથ્થર પર બેઠો હતો. એ યુવાન હતો, સૌમ્ય અને સંસ્કારી હતો અને કવિતા વાંચી રહ્યો હતો. હું એની બાજુમાં જ બેઠી હતી. પણ એ એટલું તો ઓતપ્રોત થઈને વાંચતો હતો, એટલા તો ધ્યાનથી, એટલો તો તલ્લીન થઈને વાંચતો હતો કે એણે  મારી તરફ નજર ઊંચી કરીને પણ જોયું નહીં. હું  કઇંક  અંશે આશ્ચર્યચકિત થઈ ગઈ પણ મને આમ એની ખાસ પડી નથી, એવો દેખાવ કરીને સ્થાનિક બાથનાં માલિકને મેં આ માણસનું નામ પૂછી લીધું.  એની કવિતાનાં પઠન સાંભળીને હું મનમાં ને મનમાં હસી હતી, આ માણસ ગયા યુગનો માણસ હોય એવું મને લાગ્યું હતું. આ માણસ, મને લાગ્યું હતું કે સાવ ભોળો ભા છે. વેલ, આન્ટ  હવે હું એનાથી મોહિત થઈ ગઈ હતી. થોડું વિલક્ષણ લાગે પણ એનું નામ સૂલી  પ્રોધોમ્મા હતું! હું પાછી ગઈ અને ફરીથી એની બાજુમાં બેઠી, જેથી એને સારી રીતે જોઈ શકું. એના મોઢા ઉપર શાંતિનાં અને સામી વ્યક્તિનાં મનમાં સરળતાથી પ્રવેશી જાય, એવા હાવભાવ હતા. પછી કોઈક એને શોધતું ત્યાં આવ્યું અને ત્યારે મેં એમનો અવાજ સાંભળ્યો, જે મધુર હતો અને લગભગ ભીરુ હૃદયમાંથી આવતો હોય એવો. એ ચોક્કસ હતું કે આ માણસ જાહેરમાં મોટે મોટે અવાજે અશ્લીલ વાતો ન જ કરે. અથવા સંજોગવસાત કોઈ સન્નારી જો એની અડફટે ચઢી જાય તો તરત જ માફી માંગે.   

એ માણસ ખાત્રીપૂર્વકનો સંસ્કારી માણસ હતો પણ એની સંસ્કારિતા લગભગ વિષાદયુક્ત હતી, સંવેદનશીલ હતી. હું કોશિશ કરીશ કે આ શિયાળામાં હું એની સાથે ઓળખાણ કરું. 

હવે કોઈ બીજા સમાચાર નથી, માય ડીયર આન્ટ, અને મારે આ પત્ર ઝડપથી પૂરો કરવો જ રહ્યો કારણ કે ટપાલ નીકળવાનો સમય થઈ ગયો છે. તમારા હાથ ઉપર અને ગાલ ઉપર મારી ચૂમીઓ. 

તમારી સંનિ ભાણી બર્થા દ એક્સ. 

તા. ક. ફ્રેેંચ નમ્રતાને ઉચિત ઠરાવવા અંગે મારે એ વાત અહીં ઉમેરવી જોઈએ કે આપણાં દેશવાસીઓ જ્યારે બહાર પ્રવાસે જાય ત્યારે તો તેઓ સારી વર્તણૂંકનાં દ્રષ્ટાંતરૂપ માણસો હોય છે, ખાસ કરીને તિરસ્કારને લાયક અંગ્રેજોની સરખામણીમાં. અંગ્રેજો તો એવા જડ વાતાવરણમાં ઊછરેલાં  હોય છે કે તેઓ પોતે ક્યારેય અગવડતા ભોગવતા નથી પરંતુ  તેઓ તેમનાં પાડોશીઓને હંમેશા અગવડમાં મૂકી દેતા હોય છે. 

(અશિષ્ટાચારી પુરુષ જાત વિષેની ભાણીની આ ફરિયાદ છે. હવે એ પત્રનાં ઉત્તરમાં એની માસી શું જવાબ આપે છે?- એ વાર્તાનાં  ઉત્તરાર્ધમાં આવતા અંકે)

સર્જકનો પરિચય

દ. મોપાસા 

જન્મ : ૫ ઓગસ્ટ ૧૮૫૦

 મૃત્યુ ૬ જુલાઈ, ૧૮૯૩ 

ઓગસ્ટ મહિનો આવે એટલે દ. મોપાસા અને એની વાર્તા યાદ આવે જ. આજથી ૧૭૦ વર્ષ પહેલાં જન્મેલા ઘણાં જ લોકપ્રિય લેખક અને વિશ્વની ટૂંકી વાર્તાઓનાં દિગ્ગજ લેખકો પૈકીનાં એક, દ. મોપાસાનું આખું નામ હતું હેન્રી-રીને-આલ્બર્ટ- ગાય-દ-મોપાસા. મૂળ ફ્રેંચ ઉચ્ચાર 'ગી દ મોપ્પાસો'. 

દ. મોપાસાની વાર્તાઓ, એની શબ્દ મર્યાદા, સક્ષમ કથની અને સહજ નિષ્કર્ષ માટે જાણીતી છે. એમણે ત્રણસો ટૂંકી વાર્તાઓ, છ નવલકથાઓ, ત્રણ પ્રવાસ વર્ણનો અને એક કવિતાનું માતબર સાહિત્ય સર્જન કર્યુ હતું. વિખ્યાત લેખક લિયો ટોલ્સટોયે 'ધ વર્કસ ઓફ'. મોપાસા' નિબંધ લખીને મોપાસાની સાહિત્ય પ્રતિભાનું સન્માન કર્યુ હતું. જર્મન ફિલોસોફર નિત્સેએ એમને આ સદીનાં સૌથી નાજુક અને જિજ્ઞાાસુ માનોજ્ઞાાની તરીકે નવાજ્યા હતા. મોપાસાની અંગત જિંદગી રંગીન હતી. યુવાનીમાં અનેક સ્ત્રીઓ સાથે શારીરિક સંબંધોને કારણે તેઓ ગુપ્ત રોગ સીફીલીસનાં શિકાર બન્યા હતા અને એમની સર્જનશીલતા પર રોગનું ગ્રહણ લાગ્યું હતું. તેંતાલિસ વર્ષની વયે એમનું અવસાન થયું. એમની કબર પરનું લખાણ એમણે પહેલેથી જાતે જ લખી રાખ્યું હતું  ઃ'મેં દરેક વસ્તુને ચાહી છે. કોઈમાંથી પણ મેં ખોટી રીતે આનંદ મેળવ્યો નથી.'