કહાં પૂરી હોતી હૈ દિલ કી સભી ખ્વાહિશે કિ બારિશ ભી હો, મહેબૂબ ભી હો ઔર પાસ ભી હો!

- સ્પેક્ટ્રોમીટર-જય વસાવડા

- અનરાધાર વરસાદ બહાર ભલે મુસીબતો લાવે, ભીતર તો મહોબ્બતો જ ઉગાડે છે ! ગુજરાતમાં  યુરોપની જેમ ગમે ત્યારે વરસાદ પડતો થયો છે ત્યારે સ્વાગત છે પર્જન્યની સત્તાવાર સીઝનનું! 

- કોઈ વાર વરસાદ વાદળોમાંથી વરસે એના કરતા એના આગમનની આહટથી ભીતર ઘેરાતી યાદોમાંથી વધુ વરસી પડે છે

आज जो बाइक से घर लौटते वक्त, 

बारिश ने बीच रास्ते पकडा मुझे, 

तो हेलमेट का शीशा खोलना पडा ।

तेज थी बहुत बारिश ।

पीछे बैठे होती थी तुम तब

हाथ आगे लाकर

पोंछ देते थे बिच बिच में

हेलमेट के शीशे को ।

हवा के तेज झोंके और बूंदे

लगते रहे आंखो पर आज ।

मेरी आंखोसे इतिकाम लेने ही शायद ।

पहुंच नही पाती थी ना ।

मेरी आंखो तक वो ।

અ ર્પણ ક્રિસ્ટીની આ કવિતામાં કેવી સરસ રીતે વરસાદ અને વ્હાલને એકમેકમાં ગૂંથાઈને ઓગળી જતા પ્રેમી પંખીડાઓ માફક એક દ્રશ્ય ઊભું કરીને વણી લેવાયું છે ! લાજવાબ. વરસાદ આવા કેટકેટલા સીન આપણી આસપાસ ડિરેકટ કરે છે. કોઈ બાળકની માથે પાલવ કે ઓઢણી ઢાંકીને એને પલળવાથી બચવાનો વ્યર્થ પ્રયાસ કરતી મમ્મીનો પ્રેમ આભ કરતા વધુ વરસે છે. વરસાદનું જોરદાર ઝાપટું પૂરું થયા પછી ભરાયેલું પાણી ઓસરવા લાગે, ત્યારે કોઈ જગ્યાએ ખાડામાં રહી જાય છે, કોઈ ડાળીએ ઝૂલતા પાંદડા પર ટકી જાય છે. કહાની પૂરી થયા પછી મનમાં આમ જ યાદોનું પાણી પ્રવેશી જતું હોય છે ! 

કોઈ પ્લાસ્ટિકના રેઈનકોટ નીચે પણ ઘૂસી જતી ટાઢક અહેસાસ કરાવે છે કે પ્રકૃતિનો સ્પર્શ રોકી શકાતો નથી. સિટી ભલે સ્માર્ટ થયા કરે. વરસાદ ડેમોક્રેટિક હોય છે. એને આવડતું નથી ગરીબોને વચન દેતા ચૂંટણી જેવા અને એ એમના ઝૂંપડા તબાહ કરે છે. એણે આવડતું નથી અમીરોને લાડ કરીને આગલી હરોળની વીઆઇપી પ્રાયોરિટી આપતા અને એ ભરરસ્તે એમની કાર બગાડી નાખે છે ! લોકશાહીની માફક વરસાદનું એક સ્થિર રૂપ હોતું નથી. એ ક્યારેક જીવનદાતા બને તો ક્યારેક જીવનભક્ષક. એ પાંખાળા મંકોડા પણ લઈ આવે અને ગરમાગરમ ભજીયાં સમોસા પકોડા પણ. એ કેરીને ઝૂંટવી જાય હાથમાંથી, પણ મેઘધનુષને આંજી જાય આંખોમાં. ક્યારેક એ ગરજે વધુ ને વરસે ઓછો. ક્યારેક એ વાદળોનો પ્રચંડ પહાડનો આકાશમાં ખડકલો કરીને બીવડાવે તો ક્યારેક મહિનાઓથી બ્લ્યુ ટિક ના પામેલા કોઈ મેસેજનો મોક્ષ કરાવે ! 

કોઈ વાર એ વાદળોમાંથી વરસે એના કરતા એના આગમનની આહટથી ભીતર ઘેરાતી યાદોમાંથી વધુ વરસી પડે છે. આવે ત્યારે ભીની માટીનું અત્તર મહેકાવે પણ પછી રોકાઈ જાય તો ભેજનું ભીની ગંધ પુસ્તકોના પાનાથી દીવાલો સુધી ફેલાવે ! કેટલાક ઢેખાળા જેવા લોકો કકળાટ કરતા હોય છે કે વરસાદને લીધે કેટલા પાણી ભરાઈ ગયા, લાઇટ જતી રહી, જીવ ગુમાવ્યા ને તમને કવિતા સૂઝે છે ? અશિસ્ત અને અવ્યવસ્થાનો અવસાદ અને કામગીરીના અભાવનો વિષાદ વરસાદ માથે મઢી દેવાની જરૂર નથી. આપણે ત્યાં શહેરોમાં થોડાક વરસાદમાં જેટલા પાણી ભરાય છે, એ ગામડાઓમાં નથી ભરાતા ! સયાજીરાવના વડોદરા કે ભગાબાપુના ગોંડલમાં વરસાદને લીધે નદીઓ નથી બનતી. પણ આજના આધુનિક નગરોમાં બને છે. ખાડા મૂળ તો ભ્રષ્ટાચારીઓના ગજવામાં હોય છે, જે ભરવા માટે થતી ગોબાચારીને લીધે પછી સડક પર પડે છે !

પણ વરસાદ અંદર પડવા લાગે ત્યારે લાગણીઓ પણ મોરલાની જેમ ટહુકા કરીને નાચવા લાગે છે. જેમ પાણીમાં પલાળો તો નવા અંકુર યાને કોટા ફૂટતા કઠોળ ફણગાવેલા થઈ વધુ પૌષ્ટિક ને પાચ્ય બને એમ પછી સંવેદનાઓ કવિતા કે નિબંધ કે પોસ્ટ કે ગીત સ્વરૂપે બહાર આવે છે. છાપરેથી પડતી ધારની જેમ એક સંગીત સંભળાય છે વિચારોનું. વરસાદ  તોફાની હોઈ શકે છે. પણ વરસાદી વિચારો હિંસક બની શકતા નથી. એ મુલાયમ હોય છે. નારીની છાતી જેવા, બાળકના ગાલ જેવા, વૃધ્ધની હથેળી જેવા ! 

જુઓ, બે પ્રાથમિક શિક્ષિકાઓ જે મૂળ સૌરાષ્ટ્રના પણ કામ દાહોદ અને અમદાવાદ કરે છે એમણે એમના સોશ્યલ નેટવર્ક પર કેવું સુંદર લખ્યું છે. જાણે 'સુશીલ' નેટવર્ક લાગે એ ! ગુજરાતનું શિક્ષણ આવી નવી પેઢીના હાથમાં જેટલું સલામત છે એટલું એજ્યુકેશન પોલિસી ઘડતી કમિટીઓના હાથમાં નથી. ભીંજાવ જરાક આમાં ! 

***

ડિમ્પલ દલવારી લખે છે : ''દરેક મોસમને પોતાનો રુઆબ હોય છે, અલગ મિજાજ હોય છે, પણ આ ચોમાસાનો રુઆબ અને મિજાજ બંને રોજેરોજ બદલાતા રહે છે. ક્યારેક નાના બાળકની પાપા પગલી જેવો તો ક્યારેક પ્રિયજનની પીઠ પર ઉઝરડા પાડતા તીક્ષ્ણ નહોર જેવો. 

વૃક્ષના પાંદડાઓને સ્પર્શીને નીચે પડતો વરસાદ, કોઇના ઘરની છતને અતિશય પ્રેમ કરીને છલોછલ થઈ ઘરમાં ટીપા સ્વરુપે ટપટપ ટપકતો વરસાદ, નહેરોમાં વાંકાચુકા રસ્તાઓથી થઈ નદીને મળવા ઉતાવળો થતો વરસાદ, બે પ્રેમીઓ આજે સાથે ભીંજાશે એની ખુશીમાં પોતાનું અલગ સંગીત સર્જીને ગાજતો વરસાદ, ગરીબોના ઝુપડામાં ઘોડિયામાં સુતેલું બાળક ભીંજાઇ ન જાય એ માટે 'હવે જાય તો સારું' કહિ એક માને ચિંતા કરાવતો વરસાદ. ગમતા પાત્ર સાથે આ મોસમમાં એક વાર તો પલળવું જ જોઈએ, ધોધમાર ભીંજાવું જોઈએ, એની ચામડીની બહાર દેખાતી દરેક રગેરગને ચૂમીને નીચે પડતો વરસાદ પણ કદાચ નાચી ઉઠતો હોય છે.

જોકે દરેક મોસમ જ્યારે ગમતું પાત્ર નજીક હોય ત્યારે અલગ અલગ રીતે ખુશી વ્યક્ત કરતી હોય છે. દરેક સ્વરુપમાં આ વરસાદ ગમ્યો છે મને. આપણા પુર્વજો કહે છે કે લીલો દુકાળ સારો પણ સુકો દુકાળ સારો નહિ.'

કયા બાત. અને જનક પરમાર લખે છે : 'આ દુનિયામાં દરેકનો પોતાનો એક વરસાદ હોય છે જેને કોઈ ચોમાસાની જરુર નથી હોતી પણ હા એ પોતીકો વરસાદ માણી શકતી વ્યક્તિ ચોમાસાને બીજા કરતા કદાચ વધુ અનુભવી શકતી હશે.

વરસાદના આગમનથી ખુશખુશાલ થઈ ને કળા કરીને નાચતા અને ટહૂકાઓથી વગડા ભરી દેતા ખુશખુશાલ મોર ને કોણ જુવે છે એનાથી કંઈ ફર્ક પડે છે? નહીં ને? એને તો બસ વાદળાઓ બંધાય , આકાશ કાળું ડિબાંગ થાય અને વરસાદની આગાહી લઈને અષાઢી વાયરો વાય એટલે રાજીના રેડ થઈને કેવા ટહુકવા લાગે છે.

થોડોક વરસાદ પડતા બૂમો પાડીએ, ઠંડીનુ કે ગરમીનુ પ્રમાણ વધતા વાતાવરણ ને કોસવા લાગીએ સાચું ને? પણ એકવાર ચાહી ને જુઓ ને, એને વ્હાલથી ભેટી જુઓ ને, કુદરતને ચાહવા લાગશો તો કદાચ એટલી બધી ઠંડી કે તડકો નહીં લાગે. જેને પ્રેમ કરતા હો એનું તો બધું જ ગમે ને?

પ્રેમ કરવા માટે કુદરતથી ઉત્તમ પ્રેમી કોઈ નથી આ જગતમાં, કુદરત ક્યારેય દગો નથી દેતી કે ન કદી તમને એકલા પાડે છે, એ સતત તમારી સાથે વાતો કરે છે જો તમને સાંભળતા આવડે તો. પણ એને સાંભળવા કાનની જરૂર નથી બસ એક જીવંત હૃદય અને સંવેદના હોય એટલું કાફી છે.

તમે કદી વરસાદી વાયરાને અનુભવ્યા છે? ચહેરા ને અડીને ઉડતો પવન તમારા ગાલને સ્પર્શ કરતો હોય છે, ત્યારે કોઈ નશીલા પ્રેમી જેમ તમારા વાળ રમાડતો હોય છે, સહેલાવતો હોય છે. અને વરસાદી વાયરાની ઠંડક શરીરને અંદરથી રોમાંચિત કરી દે છે જેમ અધીરા પ્રિયતમનો સ્પર્શ રોમ રોમ જગાડી પુલકિત કરી દે બસ એમ જ અને પછી એ ધોધમાર ને અનરાધાર તૂટી પડે છે.

તમને ઝીલતા આવડે તો પ્રેમનો આ અદભુત પ્રકાર છે આ જ્યાં કોઈ સ્વાર્થ નથી, મતલબ નથી, દગો નથી, બનાવટ નથી, મજબૂરી અને સમાજના બંધનો નથી. એ તો બસ વરસે છે મન મૂકીને પણ શું આપણે એને જીરવી શકીએ છીએ? એટલે જ કુદરત કદી બીમાર નથી પાડતી અરે એ બીમાર પાડી જ ન શકે. આપણી એને સહન કરવાની ક્ષમતા નથી એટલે આપણે વરસાદ ને દોષ આપીએ છીએ કે એના કારણે શર્દી થઈ, તાવ આવ્યો કે ઠંડી ચડી. પણ કોઈનો અનરાધાર છલકતો પ્રેમ ઝીરવવા પણ કાળજું જોઈએ. 

સાચું કહેજો. વરસાદ પડે ત્યારે તમે પહેલી વાર જેની સાથે વરસાદમાં પલળેલા એ ક્ષણ એ સમય એ સ્થળની યાદ આવે કે નહીં? વરસતા વરસાદમાં કોઈની સાથે બાઈક પર રખડયા હો કે કોઈને પહેલી વાર મળેલા હો ને વરસાદ પડયો હોય કે પછી એવો કોઈ વરસાદ જે ફક્ત તમારો જ હતો એ બધું જ નજર સામે આવે કે નહીં?  એ પળ યાદ કરી બહાર નીકળી વરસાદ ને ભેટી આંખો બંધ કરી પાંચ મિનિટ જૂની ક્ષણોમાં જીવી લેવાનું યાર (કિસીકો પતા નહીં ચલેગા). ઘરના બારી બારણાં બંધ કરી અંદર પૂરાઈ રહીને જાત પર ત્રાસ શું કામ કરવાનો? એટલીસ્ટ બારી પાસે બેસીને હાથ લાંબો કરીને છાંટા ને તમારી હથેળી ઓ પર પડવા તો દો. પછી જુઓ કેવી મજા પડે છે. ક્યારેક મોબાઈલ, ટી.વી., વાતચીત બધું જ બંધ કરી, બાલ્કનીમાં બેસી બસ એને ફક્ત સાંભળો તો પણ મજા પડશે . ફક્ત શરીર બાલ્કનીમાં બેઠું હશે બાકી તમે તો ક્યાંક કોઈ સાથે વરસાદ માણતા હશો.'

છે ને મસાલેદાર મકાઈ કે આદૂવાળી ચા જેવા બે સરકારી શાળાઓની જીવંત પ્રાથિમક શિક્ષિકાઓના રેઇનથોટસ ! ગુજરાતી સર્જકતા એમ મરી નથી પરવારી. ખાલી ખાટલે પડેલા ખખડેલા લોકોનું નવી કૂંપળો તરફ ધ્યાન નથી જતું. વરસાદ એ પણ કરે છે. જૂનું ખેરવી, વહાવીને, ઉખાડીને ખતમ કરે જેથી તાજગી ને લીલીછમ પહેલ કરવાની જગ્યા મળે ! 

***

सहमी-सहमी सी आहट बनके 

जर्द खावाहिशों के पत्तो पे 

क्यों पांव रखती हो

हवा हो तुम

चलती ही अच्छी लगती हो

रुक-रुक कर यूं डर कर

हर पत्थर से आगे बढने की

क्यों इजाजत लेती हो

नदी हो तुम

बहती ही अच्छी लगती हो

हर मुस्कराहट का हिसाब

अपनी खुश्क आंखो को

खा-म-खा ही देती हो

हंसी हो तुम

गूंजती ही अच्छी लगती हो

अपने शरारों को

फूंक-फूंक के खुद ही

क्यों बुझाती हो

आग हो तुम

जलती ही अच्छी लगती हों

दबीं-दबीं सी आरजुओं को

जहन की घटओ में लिए

क्यों फिरती हो

बारिश हो तुम 

बरसती ही अच्छी लगती हो

सूखे होढों की

जरा सी जुम्बिश पे

क्यों डरती हो

प्यास हो तुम

तरसती ही अच्छी लगती हो 

ગુલઝારના લેવલની લાગે એવી આ કવિતા લખી છે વિવેક વોરાએ. વર્ષા આમ તો પાણી છે, જોઈ ન શકાય એવો પવન છે, દૂર ચમકતી વીજળી છે ને અડી પણ ન શકાય એવું પોલુંપોચું વાદળ છે. પણ તમને અંદાજ પણ આવે કે આ બધા તત્વોની અંદર કેવું તોફાન સમાયેલું હોય છે ? 

વરસાદ પડે ત્યારે હૈયું જેનું માટીની માફક પીગળી જાય એ હોય છે આપણી ફેમિનાઇન સેલ્ફ. સ્ત્રીની તો કાયામાં જ વિવિધ આકારના જલબિંદુઓ જેવા વમળવર્તુળોનું તોફાન હોય છે. મેહુલિયો એને સ્પર્શે ત્યારે શિલ્પીની માફક તરાશે છે. કહો કે પરમાત્માએ જે આકૃતિ ઘડી છે ને જે નજરોથી બચવા વસ્ત્રોમાં છુપાઈ જાય છે લજ્જાથી, મેઘ એનું અનાવરણ કરે છે. સ્નાન એ શરીરનું શુધ્ધિકરણ છે. પણ આકર્ષણનું આમંત્રણ છે ! માદકતાની ચરમસીમા એટલે પ્રેયસીના ભીના થઈ ચપોચપ ચોંટેલા કેશમાંથી  લલાટ, પાંપણ, હોંઠ, ગાલ, ચિબૂક અને ગ્રીવાથી પસાર થઈને ઉપસતી હાંફતી છાતીના ગિરિશિખરો વચ્ચેની દરારમાં દ્વાર શોધતું ઝરણું બનીને નાભિકુંડમાં 

સ્નાન કરે ! કે પછી પીઠની ઢોળાઇ પર લપસણી ખાઈને કરોડરજજૂના અંતે શરૂ થતા પરવલયોના ઉભાર પર હીંચકો ખાઈને મલપતી ચાલના આંદોલનમાં ફેંકાઈ જાય !

વરસાદ મિલનની મોસમ છે એટલે જ વિરહની ઋતુ છે. કોઈને આ સુખ સન્મુખ મળે તો કોઈ ને સ્વપ્નમાં જડે. પણ બે તત્વોના સંયોજનમાં ઉદ્દીપક બનવાનું રસાયણશાસ્ત્ર રચે છે રંગરંગીલું ચોમાસું. ટિકિટ વિમાનમાં બેસવાની ના લીધી હોય તો પણ ટિકિટ ફાટે ત્યારે મોત આપણી જગ્યાએ ભોજનની થાળી પર બેઠા હો ત્યારે કોળિયો કરી જાય છે. હિંસા અને હત્યા, યુદ્ધ અને યુક્તિઓના યુગમાં રસિકરોમેન્ટિક બનવંા ને સંહારને બદલે શૃંગારની પ્રેમપસંદગી કરવી એ પણ એક મૌન ક્રાંતિ છે ! ગિરીશ ત્રાડા લખે છે :

સોચા થા અબ ના યાદ કરેંગે જો હમસે દૂર હો ગયે,

દો બૂંદ બારિશ કે ગિરે ઔર હમ મજબૂર હો ગયે !

મોન્સુન મુબારક ! 

ફાસ્ટ ફોરવર્ડ

તીર, મુશળધાર નામે વાદળો તાક્યા કરે

શુષ્ક નાભિ પર ધરાની, છેક ટકરાયા કરે

કસ્તુરી વિંધાઈ જાણે તીરના એ વારથી

એમ ભીની ને મદીલી ખુશબુઓ આવ્યા કરે ! 

(ડૉ. જગદીપ નાણાવટી )