તાલીમ - કેન્દ્ર .

- ચંડીદાન ગઢવી

- 'ભાઈ!' મોટી બહેને તેના હાથમાં કવર થમાવ્યું. ચહેરા પર ખુશી દોડી રહી. મનોજ અચરજ અનુભવી રહ્યો..... શું વાત હશે!

- 'હું એનો સખ્ત વિરોધી છું. આપણા અમૂલ્ય વોટની કિમત માત્ર થોડા રૂપિયા?' મનોજના ચહેરા પર ગુસ્સો ફરી વળ્યો, 'એ પૈસા ક્યાંથી આવવાના? મારા-તમારા જેવા નાગરિકોના ટેક્સના જ ને? તેમના ખિસ્સામાંથી થોડા આવશે? પછી પાયાની સુવિધાઓ માટે પૈસા ક્યાંથી બચશે?'

- 'ના, ના.. એવું નથી. ઝાઝું ભણેલા કરતાં સામાન્ય લખતાં વાંચતા આવડતું હોય તેની માગ વધુ હોય છે. તેથી.. વાંધો નહિ... એ તો એડજસ્ટ કરી લઈશું.' તે માથું ધુણાવી રહ્યા

હું તો અરજીઓ કરી કરી થાક્યો જોબ ક્યાંય મળતી નથી. હવે આવું હરિ તારે શરણે, ઉપાય કોઈ જડતો નથી.

'કેમ ભાઈ આવાં દર્દભર્યાં ગીતોમાં ડૂબી ગયો છે ?' મનોહર હસતાં હસતાં મનોજનો ખભો હલાવી રહ્યો. 'દરેક વાતનો રસ્તો હોય છે.'

'તારે ઠીક છે યાર! નોકરી મળી છે એટલે બોલે છે.' મનોજ ઢીલા સ્વરે ઉદાસ  નજરે તેની તરફ તાકી રહ્યો. બાપુજીનું સામાન્ય પેન્શન, માતાની નરમ ગરમ રહેતી તબિયત , બે બહેનોના લગ્નની ચિંતા...!'

'તારી વાત સાચી છે દોસ્ત!' મનોહર ગંભીર બની ગયો.

'પરંતુ હાલ એ બધી ચિંતાની ક્યાં જરૂર છે ?' મનોહર મનનક્રિયા સ્વરમાં વાતાવરણને હળવું બનાવવા મથી રહ્યો. મનોજ પ્રશ્નસૂચક દ્રષ્ટિથી તેને જોઈ રહ્યો. 'કેમ ?'

'જો મહિલા સન્માન યોજના, રાશન કીટ, વીજળી બીલ નહિ, માંદગીમાં સારવારનો ખર્ચ નહિ, છોગામાં લેપટોપ, મોબાઈલ... કમાવા. ની જરૂર ક્યાં છે ? જલસા કરને !' મનોજ પાછળ હાથ ટેકવી આરામથી લંબાવી રહ્યો. 'આપણી સરકાર જનતાની સુખાકારી માટે આટલુ બધુ તો કરે છે ?'

'હવે, બંધ કર તારી લ્હાણી... ક્યાંક હું વધું પડતું બોલી જઈશતો.... આપ અહીંયા કેમ પધાર્યા છો તે કહો !' મનોજ રોષભર્યા સ્વરે સરખો ગઈ બેઠો.

'હા, યાર! આ વાતોમાં એ ભુલાઈ ગયું. - આપણા વિસ્તારમાં એક કોચીંગ સેન્ટર, નેતા બનાવવાનું ખૂલ્યું છે. તું તેમાં જોઈન કરી દે. લાખ દુ:ખો કી એક દવા. કોઈ ફી નહિ, નેતા બન્યા પછી ટયુશન - ફી ચૂકવવાની.... બોલ!'

'નેતા થવાનું ? !!' મનોજ વિસ્ફારિત નેત્રે આશ્ચર્યથી જોઈ રહ્યો. 'આવું સેન્ટર!!.. પહેલી વાર સાંભળ્યું'

'હા ભાઈ! એકવાર નેતા થઈ જા. પછી નકરા જલસા... તગડો પગાર. આલીશાન રહેઠાણ... બધી આધુનિક સુવિધાઓ - બધું મફત... ખાવું....પીવું...હરવું...ફરવુ... અને મોટી વાત.... પાંચ વરસ પછી પેન્સન...! બોલ! છે આવી કોઈ જોબ ?' મનોહર તેનો હાથ લઈ ઉષ્માથી દબાવી રહ્યો.

'એમને એમ કંઈ થોડું મળી જાય ?... રાત-દિવસ જનતાની સમસ્યાઓ જાણવા અને ઉકેલવા તો લોકો તમને મોકલે છે ! તેમની સેવા માટે...'

'એ બધુ તો ઉપરના લેવલે થાય.' તમારે તો બસ ગૃહમાં હાજર રહેવાનું. સરકાર કહે ત્યારે ટેકો અને વિરોધ કરવાનો ઊંઘવાનું... મોબાઈલમાં જે ગમે તે જોવામાં ડૂબી જવાનું... કંઈ મનોહર નિશ્ચિંત ભાવ વ્યક્ત કરી રહ્યો.

'તું કહે છે એવું સાવ નથી. ઘણા સભ્યો કામ કરતા હોય છે.' મનોજ માથુ ધુણાવી રહ્યો.

'પણ એ કેટલા ?' મનોહર હસી રહ્યો. 'ચાલ! ઝાઝી વાતે ગાડાં ન ભરાય.' મનોહર મનોજનો હાથ પકડી ઊભો કરી રહ્યો. 'ત્યાં યે લાઈન હશે.'

'ખાસ્સી વારે પટાવાળાએ તેનું નામ પોકારી, અંદર મોકલ્યો. આલીશાન ટેબલ પર સ્હેજ ગરદન મુકાવી એક સુટેડ-બુટેડ, અપ - ટુ - ડેટ યુવાને મનોજ તરફ અછડતી દ્રષ્ટિ ફેંકી સામેની ખુરશી પર બેસવા ઈશારો કર્યો.'

'તમારું નામ ?' 'મનોજ હસમુખરાય' 'જનરલ કે અનામત કેટેગરી ?' પ્રશ્નકર્તાએ સ્હેજ ઊંચે જોયું. 'શું છે કે બંનેની ટ્રેનીંગમાં થોડો ફેર છે. એટલે...!'

'જનરલ' 'અગાઉ નોકરી માટે ક્યાંય મથ્યા છો?'

'હા, ઘણું -બધું પણ પરિણામ શૂન્ય.' 'સારુ સારુ. હવે તમે યોગ્ય જગ્યાએ આવ્યા છો. ખોટો સમય વેડફ્યો ને ?' પ્રશ્નકર્તા પ્રશંસા ભરી દ્રષ્ટિથી નિહાળી રહ્યો. 'કેટલું ભણ્યા છો ?' 'સ્નાતક વીથ ડિસ્ટીંક્શન' 'સ્નાત... ક... પ્રશ્નકર્તાના મોં પર ગૂંચવણ વર્તાતી હતી. 'એટલે કે ગ્રેજ્યુએટ... બી.એ.' મનોજ સહજ આશ્ચર્ય અનુભવી રહ્યો.

'ઓ.કે.' પ્રશ્ન કર્તા સ્હેજ મૂંઝવણમાં ડૂબ્યા. મનોજના ચહેરા પર ચિંતા છવાઈ. 'શું લાયકાત ઓછી છે ?'

'ના, ના.. એવું નથી. ઝાઝું ભણેલા કરતાં સામાન્ય લખતાં વાંચતા આવડતું હોય તેની માગ વધુ હોય છે. તેથી.. વાંધો નહિ... એતો એડજસ્ટ કરી લઈશું. તે માથું ધુણાવી રહ્યા.'

'હવે તો વેલ લર્ન્ડ લોકો પણ આમાં આવવા નથી માંડયા ? મનોજ પૃચ્છક દ્રષ્ટિથી જોઈ રહ્યો. 'હા, તમારી વાત સાચી છે.. પણ' તે ટેબલ પર મુકેલ ફાઈલ સ્હેજ ખસેડી રહ્યા. 'કોઈ જાહેર સંસ્થા કે સંગઠનના વહીવટનો અનુભવ ખરો ?'

'હા, અમારી સોસાયટીના નવરાત્રી અને ગણેશ ઉત્સવ મંડળનો વહીવટ હું જ સંભાળું છું.' મનોજના ચહેરા પર ચમક વરતાતી હતી. 'તેના કોન્ટ્રાક્ટ કે મંડપના ઓર્ડરોમાં કટકી...બટકી...' પ્રશ્નકર્તાની આંખોમાં લુચ્ચુ સ્મિત ફરકી રહ્યું. 'ના,ના, ચોખ્ખો વહીવટ... પાઈ એ પાઈનો હિસાબ.... એટલે તો દર વરસે મને જ...!' તેના સ્વરમાં સચ્ચાઈનો રણકો હતો.  બરાબર...!' પ્રશ્નકર્તા થોડા ગૂંચવાયા. 'કોલેજ કાળમાં કોઈ ચૂંટણી લડેલા ?' મિત્રોના આગ્રહથી છેલ્લા વરસમાં જી.એસ.માં ઝંપલાવેલું... પણ હારી ગયેલો. સામે એક શ્રીમંતનો નબીરો હતો. તેણે એન્યુઅલ પેપર ફોડવાની લોલીપોપ આપી.

'તમે યુવાન છો. સ્માર્ટ પણ... કોઈ ગર્લફ્રેન્ડ... સ્કેન્ડલ જેવું.. પ્રશ્નકર્તા ખંધુ-હસી-ઝીણી આંખ કરી તેની તરફ વધુ ઝૂક્યો.'

'હા... પણ શુધ્ધ મિત્રતા આગળ કશું નહિ' મનોજ સ્વસ્થ હતો. 'કોઈ ક્રાઈમ- આઈમીન - પોલીસ ચોપડે - ' પ્રશ્નકર્તા વેધક નજરે તાકી રહ્યો.

'ના એવું કશું નહિ.' મનોજ નવાઈમાં ડૂબતો હતો.

'હવે છેલ્લો પ્રશ્ન...હાલ જે મફતની લ્હાણીનો ટ્રેન્ડ ચાલે છે તે અંગે શું કહેવું છે ? પ્રશ્નકર્તા બોલ પેન આંગળીમાં રમાડી રહ્યા.'

'હું એનો સખ્ત વિરોધી છું. આપણા અમૂલ્ય વોટની કિમત માત્ર થોડા રૂપિયા ?' મનોજના ચહેરા પર ગુસ્સો ફરી વળ્યો, 'એ પૈસા ક્યાંથી આવવાના ? મારા-તમારા જેવા નાગરિકોના ટેક્સના જ ને ? તેમના ખિસ્સામાંથી થોડા આવશે ? પછી પાયાની સુવિધાઓ માટે પૈસા ક્યાંથી બચશે ? પાછા આપણે જ તે માટે બૂમો પાડીશું ? અને ખરૃં કહું ? આતો માણસના સ્વમાન અને આત્મસમ્માન, ખુમારીને ભાંગીને ભૂક્કો કરી નાંખે છે. મફતનું લેવા આપણે ટળવળીએ છીએ. હરામ ચસકો તમને નિષ્ક્રિય બનાવી દે છે. એક ભિખારીમાં ઢળી જઈએ છીએ. અને ભીખનાં હાંલ્લાં કદી છીંકે વઢ્યાં છે ?' માટે જ પન્નાલાલે ભૂખ કરતાં ભીખ ભૂંડી છે, કહ્યું છે.'

પ્રશ્નકર્તા મનોજના આક્રોશને ડઘાઈ ગયેલી નજરે નિહાળી રહ્યો.... આ પન્નાલાલ વળી કોણ છે ? લોકોને ભડકાવી રહ્યો છે...?

'જુઓ મિત્ર, આ ચર્ચાને અંતે હું એવા નિષ્કર્ષ પર આવ્યો છું...' મનોજ આશાભરી નજરે તેને તાકી રહ્યો.

'તમારા માં નેતા બનવાનું એક પણ લક્ષણ નથી... તમે બહુ બહુ તો સારા માણસ બની શકો.' પ્રશ્નકર્તા નિરાશામાં ડોક હલાવી રહ્યો. 'કેમ?' મનોજ આઘાત અને આશ્ચર્ય અનુભવી રહ્યો. 'એક માણસ નેતા ન બની શકે ?'

'ચોક્કસ બની શકે. પરંતુ પછી તે ધીમે ધીમે માણસમાંથી ક્રમશ: બાદ થતો જાય છે. પ્રશ્નકર્તા તેના મુખ પર ફિક્કી દ્રષ્ટિકોણ કરી રહ્યો. 'એટલે બેય બગડે છે. તે એકેમાં સેટ નથી થતો.' એવું નથી. આપણાં મહાન નેતાઓ મહા-માનવો નહોતા ?'

મનોજ ગર્વથી ડોક ટટ્ટાર કરી રહ્યો.  'આજે જરૂર છે સજ્જન વ્યક્તિઓ આમાં ઝંપલાવે. તેથી સંસ્થા શરૂ કરો.'

'અમારે તો માર્કેટ ડિમાન્ડ જોવી પડે ને ? મિત્ર, ચાલો આવ જો. પ્રશ્નકર્તા ઉભા થઈ મનોજ સાથે હસ્તધૂનન કરી રહ્યા.'

'જો સમય હોય તો, સુપ્રસિધ્ધ હાસ્ય-લેખક જ્યોતીન્દ્ર દવેએ કરેલી એક વાત કહું ? મનોજ ઊભો રહી ગયો.' 'હા, હા જરૂર.'

'તે સુરતના. ત્યાં પ્રથમ બરફની ફેક્ટરી ખૂલી. ત્રણ દિવસ મફત બરફ આપવાની જાહેરાત કરી. દવે સાહેબે, પ્રથમ દિવસે પ્રચંડ ભીડમાં છત્રી ખોઈ, બીજામાં ચપ્પલ, અને છેલ્લે ચશ્મા,... પણ બે પૈસાનો બરફ લેવાનો અદ્ભુત આનંદ એ કેટલું ગુમાવી મેળવ્યો તે ભૂલી ઘેર પહોંચી પાણી થઈ ગયેલા બરફને ગર્વભરી દ્રષ્ટિથી નિહાળી રહ્યા. એમ, આપણે થોડા પૈસાની લાલચમાં શું ગુમાવી રહ્યા છીએ તે ભૂલી રહ્યા છીએ.'

'શું ?' પ્રશ્નકર્તા દિગ્મૂઢ બની ગયો.

'તમે ડાહ્યા છો. રાત્રે શાંતિથી વિચારજો. સમજાઈ જશે.' મનોજ વ્યંગભર્યું હસી ઝડપથી બહાર નીકળી ગયો.

નિરાશ વદને તે થાકેલા પગે ઘરમાં પ્રવેશ્યો. પરિવાર આનંદથી થનગની રહ્યો હતો... એમને ક્યાં કશી ખબર છે ? મનોજ ઉનો નિ:શ્વાસ છોડી રહ્યો.

'ભાઈ!' મોટી બહેને તેના હાથમાં કવર થમાવ્યું. ચહેરા પર ખુશી દોડી રહી. મનોજ અચરજ અનુભવી રહ્યો..... શું વાત હશે !

તેણે કવર ખોલ્યુ... નોકરીનો ઓર્ડર!!.... તે આશ્ચર્યથી સહુ તરફ નિ:શબ્દ બની ગયો. સર્વની આંખોમાં હર્ષના આંસુ તગતગી રહ્યાં હતાં.