મલ્હારરાવે ફોજને હાંકી અયોધ્યાના મારગે

ધરતીનો ધબકાર - દોલત ભટ્ટ

જેનાં બુદ્ધિ અને બાવડાંના બળનો બેવડો કીર્તિકળશ મધ્ય હિન્દમાં ઝળહળી રહ્યો હતો. એવા મલ્હારરાવે અયોધ્યાના નવાબ વજીર સફદરજંગને મદદ કરવા હુકમ ફરમાવ્યો. 

રડીબમ રડીબમ નગારે ધોંસ પડી. રણશિંગાં ફુંકાણાં, ઘોડાની સરકુ છૂટી, બજારો ભીડાણાં.

પા કેલા બીંબ જેવા અધરવાળી યૌવનાના અંગ જેવો અરૂણ ઉગમણા આભમાં ઊઘડું ઊઘડું થઇ રહ્યો છે. મેઘધનુષ્યના કટકા જેવી કામિનીના કર્ણફૂલ જેમ ઉપવનનાં પુષ્પો ડોલી રહ્યાં છે.

વિંધ્યાદ્રી પરથી ઊતરેલો પવન હિલોળા લઇ રહ્યો છે.

એવે ટાણે બાહુબળે માળવાની કડે કરનાર મહારાજા મલ્હારરાવ હોલકર રાજધાની ઇન્દોરમાં સુભટ્ટો અને સામંતોથી વિંટળાઇને બેઠો છે. ગળામાં હીરાજડાવ હાર ઝગારા દઇ રહ્યો છે. માથે માણેકની શોભાતી પેચદાર પાઘ અરઘી રહી છે. મોેમાથે ભરાવદાર મૂછોના કાતરા કરડાકીને છતી કરી રહ્યા છે. રેશમી અંગરખે ઢબુરાયેલ ઢાલવા છાતી શૂરાતનની સાક્ષી પૂરી રહી છે.

ભર્યા ડાયરામાં કહુંબાના કટોરા ફરી રહ્યા છે. ઠુંગાની ત્રાસકું પડી છે. દક્ષિણમાં મોગલ  સરદારનું  રણસંગ્રામમાં માથું વાઢી લઇ મામાને વિજય  અપાવનાર મલ્હારરાવની વાહ વાહ બોલાઇ રહી છે.

આવા હોલ્કરની હકડેઠઠ કચેરીમાં અયોધ્યાના કાસદોએ આવીને સલામ કરી. નવાબે લખેલો રૂકો દીધો. રૂકાના વેણ ઉકેલાણાં - લખ્યું હતું કે, 'રોહિલા ફોજ અયોધ્યાને ઓહ્યાં કરી જવા આવી રહી છે, મારી ભેર કરો.'

જેનાં બુદ્ધિ અને બાવડાંના બળનો બેવડો કીર્તિકળશ મધ્ય હિન્દમાં ઝળહળી રહ્યો હતો. એવા મલ્હારરાવે અયોધ્યાના નવાબ વજીર સફદરજંગને મદદ કરવા હુકમ ફરમાવ્યો. રડીબમ રડીબમ નગારે ધોંસ પડી. રણશિંગાં ફુંકાણાં, ઘોડાની સરકુ છૂટી, બજારો ભીડાણાં.

મલ્હારરાવે ફોજને હાંકી અયોધ્યાના મારગે.

રાત દિવસનો પંથકાપી મલ્હારરાવે અયોધ્યા નજીક પોતાના લશ્કર સાથે પડાવ નાંખ્યો. વજીર સફદરજંગ સાથે મસલતું માંડી, મલ્હારરાવે રોહિલા લશ્કરનો તાળો મેળવ્યો. સાગર જેવડી સેના સામે જીત મેળવવાનું કામ મુશ્કેલ જણાયું. મલ્હારરાવના જીવતરમાં પારોઠનાં પગલાં ભરવાનું લખાયું નહોતું. દુશ્મનનાં દળ કટકનો કડુરલો બોલાવી વજીર સફદરજંગને જીત અપાવવાના ઉપાય વિચારવા લાગ્યો.

મલ્હારરાવ પોતાના તંબુની બહાર ટહેલી રહ્યા છે. કુરુક્ષેત્રના મેદાનમાં પવનકુમારને નકુલે રૂધિરસ્નાન કરાવીને પૃથ્વીના પેટાળમાં ઉતારી દીધો હતો. એવો સાંજનો સૂર્ય ક્ષિતિજમાં ઊતરી રહ્યો છે.

ઉગમણી દિશામાંથી અંધકારના ડુંગરા ચડી રહ્યાં છે. રોહિલાઓની સજ્જ સેના અયોધ્યાનો ભરડો લેવા નજીકને નજીક આવી રહી છે.

શાહી તખ્તની નજરમાં આંખના કણાની જેમ ખટકતા અયોધ્યાના વજીર સફદરજંગને ચપટીમાં ચોળી નાખવા સૈન્ય તલપાપડ થઇ રહ્યું છે, શાહી નેજો ફડાકા દઇ રહ્યો છે. ઘોડાની હાવલ્યે વગડો ગાજી રહ્યો છે. સાગર જાણે હેલ્યે ચઢ્યો હોય એમ લશ્કર આવી રહ્યું છે.

મલ્હારરાવ હોલ્કરે લડાઇના વ્યૂહને પોતાની જીતમાં પલટાવવા આખરી ઓપ આપ્યો. તાબડતોબ તેણે વજીર સફરજંગને કહેણ મોકલ્યું. મારે હમણાંને હમણાં જેટલાં ઢોર હોય તેટલાંમારા પડાવમાં જોઇએ.

સફદરજંગે મલ્હારરાવની માગણીનો અમલ કર્યો. અવની પર અંધારૃં પૂરું ઘુંટાય એ પહેલાં હજારો પશુઓ સફદરજંગના સિપાઇઓએ ખડાં કરી દીધાં.

મલ્હારરાવે પોતાની કાબેલિયત કામે લગાડી. દરેક ઢોરનાં શીંગડાં પર તેલમાં બોળેલી નાની મશાલો બંધાવી એક દિશામાં રાખ્યાં, બીજી દિશાના દરેક ઝાડ પર દીવા મુકાવ્યાં. ઢોરને શીંગડે બંધાવેલી મશાલો સળગાવી તેને રોહિલાના લશ્કર તરફ હાંક્યાં. બીજી દિશાનાં વૃક્ષો પર દીવાઓ પ્રગટાવ્યા. પોતે હાકલા પડકારા કરતી પોતાની ફોજને દુશ્મનો સામે હાંકી. દુશ્મન છાવણીએ જેનો પાર ન પામી શકાય એવું રૂપ જોયું. ત્યાં તો મલ્હારરાવ ખડગ ખણખણાવતો પૂગ્યો. રોહિલાઓએ જાણ્યું કે હવે ઊગરવાનો આરો નથી. હોલાના ટોળા ઉપર બાઝ ઝપટ મારે એમ મલ્હારરાવે ઝપટ કરી. રોહિલાઓ છાવણી પડતી મૂકી ભાગ્યા, દુશ્મનની છાવણી લૂંટી મલ્હારરાવ અને સફદરજંગનું સૈન્ય વિજયનોબત વગાડતું પાછું વળ્યું ત્યારે પ્રભાતના પડઘમ વાગી રહ્યાં હતાં.

નોંધ : આ વિજય બદલ મલ્હારરાવને ચંદુરની ઊપજમાંથી સાડા બાર ટકા ભાગ આપવામાં આવ્યો અને માન-સન્માન કરવામાં આવ્યું હતું. 

મહારાજા મલ્હારરાવ હોલ્કર, ઇ.સ. ૧૭૨૪માં પેશ્વા સરકારના ૫૦૦ ઘોડેસ્વારના સેનાપતિ તરીકે દાખલ થયા હતા.

ઇ.સ. ૧૭૩૮માં નિઝામ ઉલ મુલ્કની સરદારી નીચેની ફોજને હરાવી હતી. ૭૬ વર્ષની વયે ઇ.સ. ૧૭૬૬ની ૨૦મી મેના રોજ આલમપુરમાં તેનો દેહાન્ત થયો હતો.

ત્યાં તેનું સ્મારક બનાવ્યું છે. તેના ખર્ચ માટે ૨૦ ગામ અપાયાં હતાં.