સાડલાવાળી બા જ સાચી ને સ્કર્ટવાળી મમ્મી કાચી?

- સ્પેક્ટ્રોમીટર-જય વસાવડા

- એવું ન હોય કે સંસ્કારનો માપદંડ માત્ર વસ્ત્રો કે હેરસ્ટાઈલ જ હોય. મોડર્ન ફેશનેબલ વુમન પણ મીઠડી મમ્મીઓ બની જ શકે!

''મે રે પાસ માં (હિન્દીમાં મા પર બિન્દી આવે, એટલે લખી. બાકી ગુજરાતીમાં ના આવે 'મા' જ લખાય. આવું પણ સમજાવવું પડે છે, નેવું પંચાણુ નવ્વાણુ ટકાની મોસમમાં!) હેં!''

આ આઈકોનિક ડાયલોગ જાવેદ અખ્તરે લખેલો. સલીમ જાવેદ આમ તો જોડીમાં લખે. પણ પિતા જાંનિસાર અખ્તર સાથે મતભેદ ને બળવાખોર સ્વભાવના જાવેદ માતાથી વધુ નજીક એટલે બચ્ચનની 'દીવાર' ફિલ્મનો આ પર્ટિક્યુલર સંવાદ એમની દેન મનાય છે.

તો આ સંવાદ લખનારા જાવેદસા'બને એક લિટરેચર ફેસ્ટિવલમાં હમણા આ વિશે પૂછાયું. ને જવાબમાં એમણે રિન્કુ સિંહ કે સૂર્યકુમાર કે ધોનીને શરમાવે એવી ફટકાબાજી કરી. સીધી સિક્સરો બધી!

જાવેદસાહેબે કહ્યું કે ''આપણો સમાજ હાડોહાડ પુરૂષપ્રધાન છે. સ્ત્રીને બુરખા કે ઘૂંઘટમાં માત્ર પોતે જ જોઈ શકે. એમ છૂપાવીને રખાતી મિલકત માને છે. પતિ, પિતા કે પુત્ર આધારિત નારીએ એમના રિમોટ કંટ્રોલમાં રહેવું પડે છે. પણ છતાં કલેકટિવલી, આપણે બધા માતૃમહિમાના ગીત ગાતા ધરાતા નથી. આપણે સ્ત્રીને મા તરીકે દેવી બનાવી કોઈ મૂર્તિની જેમ પીઠિકા (પેડસ્ટલ) પર બેસાડીને પૂજા કરવાના નામે ફિક્સ ફ્રેમમાં કેદ કરીએ છીએ, પણ નોર્મલ ઈન્સાન માની એને વિહરવા દેતા નથી ! (સેમ્પલ : એક છોકરો ઘેરથી નાઇટ શોમાં એકલો પિક્ચર જોવા જાય ને એક છોકરી એકલી નાઇટ શોમાં પિક્ચર જોવા જાય. એમાં પહેલી ઘટના નોર્મલ ને બીજી એબ્નોર્મલ છે.)

અખ્તરજીએ તેજસ્વી તેજાબી વાણીમાં આગળ ફરમાવ્યું. ''મારો જન્મ ૧૬ જાન્યુઆરીએ થયો... અને મારી માતાનું પછી માતૃત્વને ખાતર જો સન્માન થયું હોય તો એ ખરેખર મારું યાને સંતાનનું સન્માન થયું. જાણે ૧૭ જાન્યુઆરીથી એ સંપૂર્ણ સ્ત્રી બની, એ અગાઉ તો અપૂર્ણ હતી ! આમાં બાળક પેદા કરવાનું મહત્વ છે, એને આદર છે. પણ સ્ત્રીના વ્યક્તિત્વ કે ચરિત્રને મધરહૂડ ફ્રેમની બહાર તો આપણે જોઈ નથી શકતા. અગાઉ એ અધૂરી કે સંતાન હતી કે બસ મા બને તો જ પૂરી ને ભગવાન ગણાય ?

જે સમાજમાં હદબહાર માની પૂજા થતી હોય, ગુણગાન ઇમોશનલ થઈને ગવાતા હોય, માતા સામે કોઈ દલીલ પણ ન થાય ને માને ચોક્કસ ગરિમામય સાદગી સ્વરૂપથી આગળ વિચારાય પણ નહિ, એ સમાજ ખરેખર તો સ્ત્રી પ્રત્યેનો પોતાનો અહંકારી અત્યાચારી અભિગમ છુપાવે છે. (એટલે મમ્મીને નોર્મલ પ્રેમ કરવાને બદલે એની અસામાન્ય આરાધના કરે છે !) મૂળ વૈજ્ઞાનિક વાત તો એ છે કે બાળક નવ મહિના માના પેટમાં રહ્યું છે. ત્યારે એ અને માતા જુદા નથી. એકમેકમાં જોડાયેલા સમાયેલા એક અસ્તિત્વરૂપ છે.

પણ જન્મ બાદ ધીરે ધીરે હજુ બોલતા પણ ના શીખેલાં ભૂલકાંને અહેસાસ થાય છે કે મા તો - અલગ છે ! એને એ સમજાતું કે ગમતું નથી, માથી અલગ થવું એટલે મા માટે વિશેષ પ્રેમ જન્મે છે. માની સાથે એ પેટ ભરવા જેવી ક્રિયા કે રમવામાં એક સુરક્ષિત શાંતિમય જોડાણ અનુભવે છે. એટલે નાના બચ્ચાંઓ ઘણીવાર પડખામાં મા જેવી તૃપ્તિ મેળવવા ટેડી બેર, બ્લેન્કેટ, પોચું ઓશિકું, ઢીંગલી કે બિલાડી-ગલુડિયાં જેવા પ્રાણીને લઈ સૂઈ જાય છે. આ બધી ચીજો સુંવાળી, નરમ, મુલાયમ, હૂંફાળી, રૃંવાટીવાળી હોય છે. આ માને વળગવાની સાયકોલોજીકલ વૃત્તિ છે !

પણ મોટા થયા પછી પુરૂષ કે સ્ત્રીમાં બીજા બધા એડલ્ટ હોર્મોન સક્રિય થાય છે. જાતીય આકર્ષણ- અનુભવે છે. એમાં પુરૂષ ડાહીડાહી વાતો કરે પણ દરેક સ્ત્રીમાં મા જોઈ નથી શકતો. એને એ ભોગવવી પણ છે. (એમાંથી જ અમુક વિકૃત બની પ્રજવલ્લ રેવન્ના જેવા હેબિચ્યુઅલ એક્સપ્લોઇટર થાય છે.) પોતાની આ પ્રાકૃતિક પરિવર્તનને પાપ સમજી એ ગિલ્ટ, અપરાધબોધ છુપાવવા બમણા જોરશોરથી માના ગુણગાન શરૂ કરી દે છે. એની પૂજા શરૂ કરે છે. વાત સન્માનની જ હોય તો મા-બાપ બંને આદરણીય પૂજનીય છે. પિતા પણ હકદાર છે એટલા જ પ્રેમના. પણ આપણે ત્યાં મા ને જ મહત્વ વધુ મળે છે. કારણ કે, એ બહાને પુરૂષ તરીકેની પોતાની પક્કડ છુપાવવાનો દીકરાઓને દંભ કરવો હોય છે. એમની દીકરી પણ ભાવિ માતા છે. એમની પ્રેયસી કે પત્ની પણ એના ભાવિ સંતાનો માટે મધર છે. પણ મા સહજ સ્વાભાવિક ઔરત હોય એવું ગળે ઉતરતું નથી.'' (જીસસને જન્મ આપ્યા બાદ પણ 'વર્જીન મેરી'ની પૂજા થાય છે ! જૈન સહિત ઘણા સંતો પતિ-પત્નીને આજીવન બ્રહ્મચર્ય પાળવાનું વ્રત રાખવાનું કહે છે. ગાંધીજી જેવા સુધારાવાદી પણ આવું માનતા કે પ્રજાતંતુ મતલબ સંતાન ઉત્પન્ન કરવા સિવાય પતિએ પત્નીને મા માનવી જોઈએ ને પત્નીએ પતિને દીકરો, જેથી 'વિકાર' ના રહે !)

તો જાવેદ અખ્તર આ વાતમાં સાચું એ કહેવા માંગે છે કે માતાનું અતિશય ગ્લોરિફિકેશન કરી આપણે એમને સહજ જિંદગી જીવવા નથી દેતા. એની એક ઇમેજને આપણે પ્રેમ કરીએ છીએ. જેમાં એ જાણે એક એક્સલેસ ત્યાગમૂર્તિ જ હોય. એને કોઈ આગવી ઓળખ કે અરમાન ના હોય. એ બહુ શોખીન હોય, બિન્દાસ હોય, મનપસંદ સ્વાદ કે ગમતા વસ્ત્રો માણે તો એનું મહાન માતૃત્વ જાણે જોખમાઈ જાય ! ઝાંખુ પડી જાય. કરિઅર બનાવે તો ય માતૃત્વથી જ એની સફળતા અંકાય. જાવેદ અખ્તરે હસતા હસતા કહેલું કે હજારો વર્ષોથી વહુ તો મા જેવી રસોઈ બનાવી જ ના શકે. ભલે એ મા થવાની હોય ખુદ. સાસુઓ કે બા, માજીઓ મોટી ઉંમરે જાતે જ આ 'છબીકરણ' સ્વીકારી લેતા હોય છે. જેમાં એમને માન મળે, એમની ઈચ્છા પર પડયો બોલ ઝીલાય... જાણે મર્યાદા એટલે જ મા.

આવા મતલબનો લેખ વર્ષો પહેલા લખેલો મોડર્ન મમ્મી પર, એમાં લખેલું ''આપણે માતાના નામે વૃદ્ધત્વને આપીએ છીએ!''

જી હા, મમ્મી સિનિયર સિટીઝન થાય કે હોય તો જ સન્માનનીય. પણ ગર્લફ્રેન્ડ કે બહેન કે દીકરી કે વાઈફ યુવાન હોય, શોર્ટસ પહેરીને ફરે. સ્વીમિંગ કોસ્ચ્યુમ્સ પહેરીને ધુબાકા મારે, ફિગર હગિંગ ક્લીવેજ શોઇંગ આઉટફિટ્સ પહેરે તો જાણે ડાકણ ! સ્ત્રીને સ્ત્રી તો ઠીક, માણસ તરીકે પણ આઝાદી ના હોય પુખ્ત વયે ભણ્યા કમાયા પછી પણ - એટલે એ બસ સહનશીલતા ને સમર્પણની બલિદાની બા બને તો જ વખાણવાલાયક બાકી તો સ્કર્ટથી લઈને પાણીપૂરી સુધી, લિપસ્ટિકથી લઈ ડાન્સ સુધી વખોડવાલાયક ! ઉપદેશક વડીલો નફ્ફટ થઈને ફેશન યાને શણગાર કે જેની તો આગવી ભારતીય પરંપરા રહી છે - એને વ્યસન સાથે સરખાવી છોડી દેવાની પ્રતિજ્ઞા લેવડાવે છે ! કારણ કે મોટા ભડભાદર પુરૂષ તરીકે એને ફેશનેબલ - આધુનિકાનો ડર લાગે છે ! પોતાની જાત પર કંટ્રોલ નથી રહેતો એ કબૂલ નથી થતું ! ફેશન કરતી સ્ત્રી જાણે ચેલેન્જ કરે છે. આમે સંસ્કાર ને સંસ્કૃતિ જાળવવાના બોજનો ટોપલો બેશરમ થઇ પુરૂષો સ્ત્રીના નાજુક ખભે જ નાખે છે !

જી હા, સ્ત્રીઓએ ટૂંકા તંગ વસ્ત્રો નહિ પહેરવાના, ધમાલમસ્તી પાર્ટી નાચગાના નહિ કરવાના, ઈન્ડિપેન્ડન્ટ ભણી લીધા પછી પણ નહિ થવાનું ને પૈસા કમાવા બહાર જવાનું પણ ઘરનું બધું કામ રોજ એકલા હાથે કરવાનું - આવા કંઈ કેટલાય બંધનો લાદી આપણે વળી એમ કહીએ છીએ કે પશ્ચિમના એક દિવસના આયાતી માતૃદિનથી શું વળે - અમારે તો રોજેરોજ મધર્સ ડે !

રિયલી ? એક કુસ્તીબાજ દબંગ બાહુબલી બૃજભૂષણ સામે ફરિયાદ થાય તો એ કરનારા સસ્પેન્ડ થઈ જાય રમતમાંથી પણ એના દીકરાને ટિકિટ મળી જાય. મણિપુર હોય કે પશ્ચિમ બંગાળ કોની હિંસાના દાવાનળમાં સ્ત્રીઓ હોમાય, ઈગો ક્લેશ થાય તો પ્રેમના ઈન્કાર બદલ સ્ત્રીઓ પ્રેમીના હાથે દિલ પર ચાકૂ ખાય, બાળકીઓ પર શિશુઓ પર પણ બળાત્કારો થાય, આર્ટિસ્ટિક સિનેમા સેન્સર થઈ જાય ને ચીપ પોર્ન કન્ટેન્ટ નેતાઓના મોબાઈલમાં પણ ડાઉનલોડ થાય, સ્ત્રીસન્માનને સંસ્કૃતિની ગુલબંગો ઠોકનારા જરાક આઝાદ મિજાજ હોય તો પોતાની દીકરી પર હાથ ઉપાડે ને મા-બહેનની ગંદી ગાળો બોલી લુખ્ખાગીરી કરે. સ્ત્રીઓને ઓનલાઈન એમના વિડિયો કે ફોટોગ્રાફસ નીચે ગંદી કોમેન્ટસ કરી, અવેલેબલ માની ઈશારાબાજ મેસેજ કરી ટ્રોલ કરે, બહેનદીકરીઓની ઇજ્જતની વાતો કરે પણ એને પોતાની મરજીથી બંધારણીય હક અને સ્વયંવરની પરંપરા છતાં પરણવા ના દે, હિન્દુ હોય , મુસ્લિમ હોય, શીખ હોય, જૈન હોય, બૌદ્ધ હોય - માથે ઓઢી શરીર ઢાંકી ફરે એને જ સંસ્કારી ગણે.

આ છે આપણો રોજેરોજ ચોવીસે કલાક ઉજવાતો મધર્સ ડે ? આપણે તો મમ્મી કે મોમ બોલનારને પણ ઉતારી પાડીએ છીએ, જાણે બા, આઈ, મા બોલો તો જ માતૃત્વની સરવાણી ફૂટતી હોય ને બાકીના તો છોકરાંછૈયાં પેદા કરી કચરાટોપલીમાં ફેંકી દેતી હોય ! બેશક, અમુક માતાઓ સાવ નાદાન હોય છે બાળઉછેર બાબતે, અમુક બેદરકાર હોય છે, અમુક ક્રિમિનલ હોય છે. પણ એ તો શહેરોમાં ને ગામડામાં બધે એવા હોય. આખી દુનિયામાં ઈન્ટેલીજન્ટ ને સ્ટુપિડ, કેરિંગ ને કેરલેસ, સેલ્ફલેસ ને સેલ્ફસેન્ટર્ડ સ્વભાવના લોકો મળે. સાડીવાળી માતા કામચોર હોય ને જીન્સવાળી ઉજાગરા કરતી હોય બાળક માટે એવું ય બને. ડ્રેસ પરથી કંઈ માતૃત્વની કક્ષા નક્કી ન થાય. જેમ માણસનો સ્વભાવ ને પ્રામાણિકતા જોવાની હોય, ફાટેલા વસ્ત્રો કે સૂટબૂટ નહિ, એ જ વાત અહીં પણ લાગુ પડે છે.

વિદેશ જનારા લોકો કાં જોતા નથી ને ઘણાખરા જોતા નથી કે ત્યાં કંઈ માની મમતા સૂકાઈ ગઈ છે એવું નથી હોતું. બિકિની પહેરીને સ્નાન કરતી મા બાળકોને ભેગા રાખે એ તો સાવ સહજ છે. આપણી નજર વિકૃત છે, એટલે આપણે ખળભળી જઈએ છીએ. એવરેજ ભારતીય પુરૂષ યૌનકુંઠિત હોય છે, એટલે સ્ત્રીને ઢાંકેલી રાખે છે, મોહમાયાની પ્રલોભનકારી અપ્સરા ગણે છે, ને પોતાની શુદ્ધિ સાચવવા એના પર પ્રતિબંધો લાદે છે. પશ્ચિમમાં સ્વચ્છતા ને શિસ્તની જાગૃતિ બાબતે, વિનયવિવેક ને નૈતિકતા બાબતે તો જે જાય એ અચંબિત થઈને વખાણ કરે છે. તો એવી સ્વચ્છ, ઈમાનદાર, શિસ્તબદ્ધ પેઢી ત્યાંની મિનિ સ્કર્ટ કે ફાટેલા જીન્સ-ટોપ પહેરતી, કલબમાં ઝૂમતી માતાઓ જ ઉછેરે છે ને ? અહીંથી થોડા કોઈ નીતિમૂલ્યોના ઉપદેશક પૂતળાં ત્યાં બાળઉછેર કરવા જાય છે ? ક્રાઈમ તો અહીં ત્યાં બધે છે. ફ્રોડ ને વાયોલન્સ પણ, છતાં ફ્રીડમ અને કમ્પેશનમાં એ આગળ છે. સાયન્સની પેટન્ટસમાં મોડર્ન વેસ્ટર્ન વર્લ્ડ ટોચ પર છે, તો જેન્યુઈન ચેરિટીમાં પણ એ જ આગળ છે. ત્યાં પણ પેરન્ટસ, મમ્મીઓ શિશુઓની કાળજી માટે ઉજાગરા કરે છે. એને તેડવા મૂકવા જાય છે. ભણાવે છે. વાર્તાઓ કહે છે. રમાડે છે. વર્ક પ્રેશરને કારણે બેબીસીટિંગ ને કિન્ડરગાર્ડન છે. પણ ગોળામાંથી પાણી આપો કે ફ્રિજમાંથી જ્યુસ અંતે તો બાળકની કેર જ કરો છોને. અંગ્રેજી કે જર્મન કે ફ્રેન્ચ કે સ્પેનિશ કે ઇટાલીયન કે કોરિયન જેવી પરદેશી ભાષાઓ બોલતી સ્ત્રી પણ પ્રસૂતિથી જ બચ્ચું પેદા કરે છે, એમેઝોનમાં ઓર્ડર નથી કરતી. અહીં કરતાં ત્યાં સિઝેરિયન ઓછા છે ને ધાવણ હવે વધુ છે. મમ્મી ફ્રોક પહેરે તો ય છાતીમાં દૂધ જ હોય, વાઈન ના હોય એ સાદી સમજણની વાત છે.

હા, આપણા જેવા ત્રાગા અને ઈમોશનલ બ્લેકમેઇલિંગ નથી. યુવાન થયેલ સંતાન પર મમ્મીની મરજી મનાવવાનું પ્રેશર નથી હોતું. માત્ર મમ્મી જ સાચી ને પ્રેયસી ખોટી એવો દંભ નથી. બિલકુલ જાત ઘસીને પરિવારને પોષતા બા વંદનીય જ છે. પણ એટલે યુવતી વહુ તરીકે આવે એ નિંદનીય નથી બની જતી. સારું ખરાબ બધે હોય. પોરબંદરમાં ગાંધીજી જન્મે ને ગુંડાઓ પણ જન્મે. પણ ડિવોર્સ ને સિંગલ પેરન્ટિંગને દર ઉનાળે ત્યાં જઈ ભાંડવા માટે યાદ કરતા સંસારત્યાગીઓ અહીં ભૂ્રણહત્યા બાબતે બોલતા નથી !

ફરગેટ વેસ્ટ. ભારતમાં પણ આધુનિકાઓ વધે છે, ને વધવાની. ખાલી ફિલ્મો જુઓ તો ય ખબર પડે કે લાગણીને તો મનુષ્ય અને પશુ-પંખી જેવા પણ ભેદ નથી. મધરહૂડની સ્પેશ્યાલિટી જ એ છે કે પોતાના સિવાય બીજા પ્રાયોરિટીમાં આવે, અનકન્ડીશનલ લવ થાય. લિલિ પોટરની અંગ્રેજી કથા હોય કે જીજીબાઈના હાલરડાં બધા સુંદર છે. આપણે માત્ર સાડી પહેરતી સ્ત્રીને જ વેલિડ ઇન્ડિયન માનીએ છે. પણ ભારતના પ્રાચીન વારસામાં તો તન આખું ઢાંકતી સાડી હતી જ નહિ ! સંસ્કૃત સાહિત્ય વાંચો કે પ્રાચીન શિલ્પોના પરિધાન જુઓ. ત્યારની વાસ્તવિક પ્રેરણા ઓછા વસ્ત્રોવાળી કમનીય નારીઓ હતી. અને આપણે બધાં એના જ ભારતીય વારસદારો છીએ. બધી સ્ત્રીને પરાણે મા-બહેન માનવાના દંભ ન હોય, ને બધી સ્ત્રીને માત્ર કામુક દેહ માનવાની લોલુપતા ન હોય એવી પારદર્શકતા જ હેપી મધર્સ ડે છે ! આવું શીખવાડતી માતાઓને સલામ !

ફાસ્ટ ફોરવર્ડ

મમ્મીઓએ દીકરીને નહિ, પણ દીકરાઓને પોતાની મર્યાદા કેળવવાની જરૂર છે, તો બળાત્કાર શોષણ ઘટે.