એરબસ એ320માં સોલાર રેડિયેશનથી સમગ્ર દુનિયા સ્તબ્ધ

- એરબસે 6000 વિમાનોને તાકીદે અપડેટ કરવાના આદેશ આપ્યા, ભારતમાં 350 વિમાનોનું ઉડ્ડયન પણ ખોરવાયું 

- જેટબ્લૂ એરલાઈન્સની ન્યૂયોર્ક જઈ રહેલી ફ્લાઈટને સોલાર રેડિયેશનના કારણે મોટો ઝાટકો લાગ્યો અને તે પીચ ડાઉન થઈ ગઈ. તેમાં 15 પેસેન્જર ઈજાગ્રસ્ત થયા હતા : સોલાર રેડિયેશનના કારણે બિલ ફ્લિપથી પાઈલટની કામગીરી કે મંજૂરી વગર જ પ્લેન કાબુ બહાર જતું રહે છે અને પીચડાઉન થઈ શકે છે. તે ઉપરાંત ઓટોપાઈલટ મોડ પણ ફેઈલ જાય છે. કોમ્યુનિકેશન બ્લેકઆઉટ જેવી સમસ્યા આવી શકે છે : નવેમ્બર 2025માં સોલાર સાઈકલ પોતાની ચરમસીમાએ હોય છે અહીંયા 10-20 વખત સોલાર ફ્લેર નીકળે તે સાહજિક હોય છે. આ સંજોગોમાં 28,000 કે તેનાથી વધારે ફૂટની ઉંચાઈએ ઉડતા વિમાનોને સોલાર રેડિયેશનની અસર થઈ શકે છે : ભારતમાં ઈન્ડિગો અને એર ઈન્ડિયા તથા એર ઈન્ડિયા એક્સપ્રેસના તમામ વિમાનો સોફ્ટવેર અપડેશન માટે ગ્રાઉન્ડેડ કરવામાં આવ્યા છે. કેટલાક વિમાનો તો જૂના મોડલના છે જેમાં હાર્ડવેરમાં પણ મોટાપાયે ફેરફાર કરવો પડશે 

વિમાનોમાં ટેકનિકલ ખામી આવે અને પ્લેન ખોટકાય અને તેના કારણે મુશ્કેલી થાય તે સમજી શકાય છે. તાજેતરમાં એક એવી સમસ્યા આવી છે જેના કારણે સમગ્ર વિશ્વ ચિંતામાં મુકાઈ ગયું છે. મહિના પહેલાં જેટબ્લૂ એરલાઈન્સની ન્યૂયોર્ક જઈ રહેલી ફ્લાઈટને સોલાર રેડિયેશનના કારણે મોટો ઝાટકો લાગ્યો અને તે પીચ ડાઉન થઈ ગઈ. તેમાં ૧૫ પેસેન્જર ઈજાગ્રસ્ત થયા હતા. આ ઘટના તાજેતરમાં બહાર આવતા સમગ્ર દુનિયા સ્તબ્ધ થઈ ગઈ છે. તપાસમાં સામે આવ્યું કે, એરબસ એ૩૨૦ વિમાનમાં એલીવેટર એન્ડ એઈલરોન કમ્પ્યૂટર સાથે જોડાયેલી સમસ્યા છે જે વિમાનને પિચ અને રોલ કરવામાં મદદ કરે છે. તેનું તમામ કન્ટ્રોલિંગ આ સિસ્ટમથી થાય છે જે ખોરવાઈ ગઈ.

આ ઘટના બાદ યુરોપિય યૂનિય એવિયેશન સેફ્ટિ એજન્સીએ તાત્કાલિક ડાયરેક્ટરેટ જનરલ ઓફ સિવિલ એવિયેશનની ઈમર્જન્સી જાહેર કરી અને ઈમર્જન્સી એરવર્થિનેસ ડાયરેક્ટિવ હેઠળ એરબસના તમામ વિમાનને ગ્રાઉન્ડેડ કરવાનો આદેશ જારી કરી દીધો. આ તમામ વિમાનોના સોફ્ટવેર અપડેટ ન થાય ત્યાં સુધી તેને ગ્રાઉન્ડેડ રાખવા ઝણાવી દેવાયું.

 ઉલ્લેખનીય છે કે, એરબસ દ્વારા ૬૦૦૦ જેટલા એ૩૨૦ વિમાનોને સોફ્ટવેર અપડેટ માટે ગ્રાઉન્ડડ કરી દેવાયા છે અને કામગીરી પણ શરૂ કરી દેવાઈ છે. આ તો દુનિયાની વાત થઈ, જો કે ભારતમાં પણ સ્થિતિ કફોડી જ છે. ભારતમાં ઈન્ડિગો અને એર ઈન્ડિયા તથા એર ઈન્ડિયા એક્સપ્રેસ પાસે અંદાજે કુલ ૩૫૦ જેટલા એરબસ એ૩૨૦ વિમાનો છે. આ તમામ વિમાનો સોફ્ટવેર અપડેશન માટે ગ્રાઉન્ડેડ કરવામાં આવ્યા છે. કેટલાક વિમાનો તો જૂના મોડલના છે જેમાં હાર્ડવેરમાં પણ મોટાપાયે ફેરફાર કરવો પડશે જેમાં વધારે સમય જાય તેમ જણાવવામાં આવી રહ્યું છે. જાણકારો માને છે કે, જ્યારે સોલાર સાઈકલ તેના ચરમે પહોંચે છે ત્યારે આ પ્રકારના અત્યંત શક્તિશાળી રેડિયેશન નીકળે છે જે પ્લેનને ડેમેજ કરી શકે છે.

યૂરોપીય યૂનિયન એવિયેશન સેફ્ટી એજન્સીના આદેશને ધ્યાનમાં રાખીને ભારતમાં પણ તાકીદે પગલાં લેવાની જાહેરાત કરાઈ છે. ડીજીસીએ દ્વારા ભારતમાં રજિસ્ટર્ડ એરબસ એ૩૨૦ સેગમેન્ટના તમામ વિમાનોના સોફ્ટવેરનું ચેકિંગ અને અપગ્રેડેશન કરવાનો આદેશ આપી દીધો છે. ડીજીસીએ દ્વારા જણાવાયં  છે કે, સોલાર રેડિયેશનની અસર એ૩૧૯-૧૧૧થી એ૩૧૯-૧૭૩એન સુધી, એ૩૨૦-૨૧૧થી એ૩૨૦-૨૭૩એન સુધી તથા એ૩૨૧-૨૧૧થી એ૩૨૧-૨૭૨એનએક્સ સુધીના તમામ વેરિયન્ટને થવાની છે. તેના કારણે ઈન્ડિગો, એર ઈન્ડિયા અને એર ઈન્ડિયા એક્સ્પ્રેસને તમામ પ્લેનમાં સુધારાના આદેશ આપી દેવાયા છે. 

ઉલ્લેખનીય છે કે, સોલાર રેડિયેશનના કારણે બિલ ફ્લિપથી પાઈલટની કામગીરી કે મંજૂરી વગર જ પ્લેન કાબુ બહાર જતું રહે છે અને પીચડાઉન થઈ શકે છે. તે ઉપરાંત ઓટોપાઈલટ મોડ પણ ફેઈલ જાય છે. કોમ્યુનિકેશન બ્લેકઆઉટ જેવી સમસ્યા આવી શકે છે. ઘણી વખત સોલાર રેડિયેશન વધારે મોટું અને આક્રમક હોય તો તેનાથી પ્લેનના માળખાને પણ અસર થઈ શકે છે, તેને પણ નુકસાન થઈ શકે છે. ડબલ ઈએલએસી રિંડેડેંસી, ક્રૂ ટ્રેનિંગ અને ક્વિક રિકવરી પ્રોટોકેલ દ્વારા સ્થિતિ કાબુમાં લઈ શકાય છે. અપડેટ પછી પ્લેન્સને એરર ચેકિંગ તથા રેડિયેશન શિલ્ડ માટે ૯૯ ટકા સુરક્ષિત થાય ત્યારબાદ તેનું ફરી ટસ્ટિંગ કરાશે. આવી ઘટનાઓમાં પાઈલટ મેન્યુઅલ ઓવરરાઈડ કરી શકે છે પણ સોલાર સ્ટોર્મ આક્રમક હોય તો પાઈલટ કશું કરી શકતો નથી અને ત્યારે મોટી દુર્ઘટના થવાનું જોખમ વધી જાય છે. 

મહત્ત્વનું છે કે, એરબસ એ૩૨૦ના ઈએલએસી સિસ્ટમમાં સોલાર રેડિયેશન હાઈ એનર્જી પાર્ટિકલ્સના રૂપે કમ્પ્યૂટર મેમરીને મોટાપાયે નુકસાન પહોંચાડે છે. આ પાર્ટિકલ્સ નાના બિટ્સને ફ્લિપ કરીને તેને નુકસાન કરે છે જેમ કે ૦ હોય તો તેને ૧ કરી નાખે છે. તેના કારણે પાઈલટ્સ સાઈડસ્ટિક કમાન્ડ ખોટા સિગ્નલ બની જાય છે. તેના કારણે અનકન્ટ્રોલ્ડ પીચ ડાઉન થઈ શકે છે. જેટબ્લૂની ફ્લાઈટ સાથે આવું જ થયું હતું. જાણકારો માને છે કે જ્યાં સુધી બિટ ફ્લિપની વાત છે તો એસબસની તપાસમાં સામે આવ્યું છે કે, એલ૧૦૪ સોફ્ટવેર એડિશન આ પ્રકારના રેડિયેશન બાબતે ખૂબ જ સંવેદનશિલ છે. તેના કારણે ફ્લાઈટ કન્ટ્રોલ ડેટા કરપ્ટ થઈ શકે છે. તેના દ્વારા વિમાનની સ્ટ્રક્ચરલ લિમિટ્સ પાર થઈ શકે છે.

સોલાર રેડિયેશન વિશે પણ જાણકારો ચેતવણી આપી રહ્યા છે. તેઓ જણાવે છે કે, નવેમ્બર ૨૦૨૫માં સોલાર સાઈકલ પોતાની ચરમસીમાએ હોય છે અહીંયા ૧૦-૨૦ વખત સોલાર ફ્લેર નીકળે તે સાહજિક હોય છે. આ સંજોગોમાં ૨૮,૦૦૦ કે તેનાથી વધારે ફૂટની ઉંચાઈએ ઉડતા વિમાનોને સોલાર રેડિયેશનની અસર થઈ શકે છે. આ તમામ વિમાનો સોલાર રેડિયેશન માટે સંવેદનશીલ ગણી શકાય છે. ખાસ વાત એ છે કે, રેડિયેશનના કારણે પ્લેનની બહારથી દેખીતી રીતે કોઈ નુકાસન થતું નથી પણ તેનું એલિવેટર ઓવરલોડ થઈ જાય છે જેના કારણે વિમાન ઉપરથી કાબુ જતો રહે છે. ઘણી વખત જો તેની સ્ટ્રક્ચરલ લિમિટ પાર થઈ જાય તો મોટી દુર્ઘટના પણ બની શકે છે. સંશોધકો ચેતવણી આપતા જણાવે છે કે, કોઈ પ્લેન સાથે વારંવાર આવું થાય તો તેના ઈલેક્ટ્રોનિક ડિવાઈઝ ડિગ્રેડ થઈ જાય છે અને તેના કારણે ફ્લાઈટ કન્ટ્રોલ ફેલ્યોરનું જોખમ અત્યંત વધી જાય છે. આ સ્થિતિ મોટી દુર્ઘટના નોંતરી શકે છે.

બીજી તરફ એવી પણ ચર્ચા છે કે, આ જોખમ માત્ર એરબસના એ૩૨૦ વિમાન પૂરતું જ સીમિત નથી. એઆલએસી એલ૧૦૪ સોફ્ટવેર સાથે જોડાયેલી આ સમસ્યા છે. એ૩૧૯, એ ૩૨૦, એ૩૨૧ જેવા તમામ વિમાનોને અસર પડે તેમ છે. બોઈંગના ૭૩૭ મેક્સ જેવા વિમાનમાં પણ ફ્લાય બાય વાયર સિસ્ટમ ઉપર આધાર રાખવો પડે છે તેથી સોલાર રેડિયેશનની અસર થવાની અને તેના કારણે બિટ ફ્લિપ થવાનું જોખમ રહેલું છે. હાલમાં આ વિમાનો માટે કોઈ ખાસ ચેતવણી જાહેર કરાઈ નથી. એક્સપર્ટ માને છે કે, બોઈંગના સિસ્ટમમાં રેડિયેશન ટોલરેન્ટ ડિઝાઈન સૌથી સારી છે પણ હાલની ઘટના બતાવે છે કે, કોઈપણ ઈલેક્ટ્રોનિક સિસ્ટમ સંપૂર્ણ સુરક્ષિત નથી.

નવા પ્લેનના સોફ્ટવેર જ્યારે જૂના વિમાનોમાં તો હાર્ડવેર પણ બદલવું પડશે 

ફ્રાન્સની આ કંપની એરબસની A320 સિરીઝ વિશ્વમાં સૌથી વધુ ઉપયોગમાં લેવાતા સિંગલ આઇલ પ્લેન છે. જાણકારોના મતે A320 સિરીઝના વિમાનોમાં A319,  A320 સીઈઓ અને ન્યૂ એન્જિન ઓપ્શન, A321 સીઈઓ અને A321 એનઈઓનો સમાવેશ થાય છે. 

નવી A320 સિરીઝના વિમાનોમાં સોફ્ટવેર અપડેટમાં લગભગ અડધો કલાકનો સમય લાગે છે. ઘણી વખત તેમાં ત્રણ-ચાર કલાકનો સમય પણ જતો રહે છે. 

બીજી તરફ જૂના A320 વિમાનોમાં, કેટલાક હાર્ડવેર અપગ્રેડની પણ જરૂર પડશે. તેમના અપગ્રેડેશનમાં વધુ સમય લાગશે. આના કારણે જૂના વિમાનોના ઓપરેશનમાં વધુ વિલંબની શક્યતા છે. 

લોકોએ ફ્લાઈટ્સ રાબેતા મુજબ થતી જોવા માટે લગભગ અઠવાડિયાનો સમય કાઢવો પડશે. ત્યાં સુધી એરલાઈન્સની કામગીરી ખોરવાયેલી જ રહેશે.

 જાણકારો વધુમાં જણાવે છે કે, એ૩૨૦નીઓમાં સોફ્ટવેર રોલબેક કરવામાં ૩૦ મિનિટથી ૩ કલાક સુધીનો સમય લાગે છે. તેના જ  જૂના મોડલમાં હાર્ડવેર પણ બદલવું પડે છે અને તેમાં ઓછામાં ઓછા બે દિવસ જાય છે. એરબસના જણાવ્યા પ્રમાણે ૮૫ ટકા વિમાનો તાકીદે અપગ્રેડ કરવામાં આવશે. 

ભારતમાં પણ અંદાજે ૫૦ ટકા વિમાનો અપગ્રેડ થઈ ગયા છે અથવા થઈ રહ્યા છે. તેના પગલે આગામી ચાર-પાંચ દિવસમાં ભારતમાં એવિયેશન સેક્ટરમાં ઘણી મુશ્કેલીઓ રહેવાની છે.

 વૈશ્વિક સ્તરે પણ સોમવાર કે મંગળવાર સુધીમાં લગભગ મોટાભાગના પ્લેન અપગ્રેડ થઈ જશે. બીજી તરફ ૧૦૦૦ કરતા વધારે જૂના પ્લેન છે તેને અપગ્રેડ કરવામાં અને સિસ્ટમ બદલવામાં હજી લાંબો સમય લાગશે તેમાં દસ દિવસ સુધીનો સમય લાગી શકે છે.

ડીજીસીએ દ્વારા આ સિરીઝના વિમાનોને અપગ્રેડ કરવાના આદેશ અપાયા

A319-111

A319-112

A319-113

A319-114

A319-115

A319-131

A319-132

A319-133

A319-151N

A319-153N

A319-171N

A319-173N

A320-211

A320-212

A320-214

A320-215

A320-216

A320- 231

A320-232

A320-233

A320-251N

A320-252N

A320-253N

A320-271N

A320-272N

A320- 273N

A321-211

A321-212

A321-213

A321-231

A321-232

A321-251N

A321-252N

A321-253N

A321-251NX

A321-252NX

A321-253NX

A321-271N

A321-272N

A321-271NX

A321-272NX