નૌતપામાં વરસાદ : બદલાતું ઋતુચક્ર ગ્લોબલ વોર્મિંગનું ગંભીર પરિણામ

- 25 મેથી 2 જૂન સુધી 9 દિવસમાં ભયાનક ગરમીના બદલે વરસાદ, મે મહિના કરતા જૂનમાં ગરમી વધી જે ચિંતાનું મોટું કારણ છે 

- વહેલું આવેલું ચોમાસું કેરળ અને કર્ણાટકથી સહેજ આગળ મહારાષ્ટ્ર સુધી આવીને અટકી ગયું : જૂન મહિનામાં ઉત્તર ભારતના રાજ્યોમાં કાળઝાળ ગરમી પરત ફરી, રાજસ્થાન 47 ડિગ્રીને પાર, દિલ્હીમાં 45 ડિગ્રી, અનેક રાજ્યોમાં ઓરેન્જ એલર્ટ જારી કરવામાં આવ્યું : ભયાનક પ્રદુષણ, વિકાસના નામે આડેધડ જંગલો કાપવાની કામગીરી હવે વાતાવરણમાં મોટો પલટો લાવી રહી છે : દેશમાં મે મહિનામાં 124 વર્ષનો રેકોર્ડ તૂટતા સૌથી વધારે વરસાદ થયો અને નૌતપા દરમિયાન દેશમાં સામાન્ય કરતા 29 ટકા વધુ વરસાદ 

દુનિયા ભલે ગ્લોબલ વોર્મિંગને ગંભીરતાથી સ્વીકારે કે ન સ્વીકારે પણ તેના માઠા પરિણામો ભોગવવા જ પડી રહ્યા છે. દુનિયાભરમાં ઋતુચક્ર બદલાયા છે અને ભારત પણ તેમાંથી બાકાત નથી. ભારતમાં છેલ્લાં ઘણા વર્ષોથી ચોમાસું ખેંચાતું જાય છે અને તેના પગલે શિયાળો ઘટયો છે અને ઉનાળો લંબાતો જાય છે.  આ વખતે પણ મે અને જૂન મહિનામાં કંઈક આવું જ થયું છે. ઋતુચક્રમાં આવેલા પરિવર્તનને કારણે નૌતપા દરમિયાન ગરમી પડી નહીં અને તેને બદલે વરસાદ પડયો જ્યારે હવે જૂન મહિનામાં ભારે ગરમી પડી રહી છે. ઉત્તર ભારત ગરમીમાં શેકાવા લાગ્યું છે અને ઓરેન્જ એલર્ટ જારી કરવામાં આવ્યું છે. 

દિલ્હી ૪૫ ડિગ્રી તો રાજસ્થાન ૪૭ ડિગ્રીને પાર જતું રહ્યું છે. બાકીના રાજ્યોમાં પણ ૪૦-૪૨ ડિગ્રી ગરમી પહોંચી ગઈ છે. આ ગરમી હવે લોકો માટે અસહ્ય થઈ રહી છે અને મુશ્કેલી ઊભી કરી રહી છે.

વિચારવા જેવી બાબત એવી છે કે, મે ૨૦૨૫માં ભારતમાં વરસાદ પડવાનો ૧૨૪ વર્ષનો રેકોર્ડ તુટયો છે. ભારતમાં ૧૯૦૧માં મે મહિનામાં વધારે વરસાદ પડયો હતો જે હવે આટલા વર્ષો બાદ ૧૨૬.૭ મી.મી વરસાદ પડયો છે. આ વખતે નૈઋત્યનું ચોમાસું વહેલું આવી ગયું છે. 

સામાન્ય રીતે જૂનના પહેલા અઠવાડિયામાં કેરળ તટે ટકરાતું ચોમાસું મે મહિનાના ત્રીજા અઠવાડિયામાં તો કેરળ, ઓડિશા, બંગાળ અને પૂર્વોત્તરમાં પહોંચી ગયું હતું. તેના કારણે વરસાદ વધી ગયો અને ઠંડી હવા વહેવા લાગી જેણે ઉત્તર, મધ્ય અને દક્ષિણ ભારતના તાપમાનમાં ૭ ડિગ્ર સુધી ઘટાડો કરીદીધો. તેના કારણે સ્થિતિ એવી આવી કે મે મહીનામાં જ્યાં લુ લાગતી હોય છે ત્યાં ઠંડા પવનો વહેતા હતા. લોકોને વરસાદ અને ઠંડકનો અનુભવ કરવા મળ્યો. ગ્લોબલ વોર્મિંગની અસરને કારણે આ વરસાદી ચક્ર બદલાયું. હવે સ્થિતિ આવી આવી કે,  મે મહિનાના અંતમાં વધારે વરસાદ પડયો અને નૌતપામાં ગરમી પડી નહીં જે હવે જૂનમાં પડી રહી છે. વરસાદ રોકાઈ ગયો છે અને ગરમી બમણા વેગે પાછી ફરી છે.

સ્થિતિ એવી થઈ છે કે, જૂન મહિનાની શરૂઆત થતાં જ ઉત્તર ભારત અને પશ્ચિમી ભારતમાં જે પ્રિમોન્સુન એક્ટિવિટી ચાલતી હતી તે બંધ થઈ ગઈ છે. આગામી ઘણા દિવસ સુધી વરસાદનો કોઈ વરતારો નથી. બીજી તરફ વરસાદ એકાએક અટકી જતાં ગરમી અને બફારો બમણી ગતિએ વધવા લાગ્યા છે. ઉત્તર પ્રદેશ, દિલ્હી, રાજસ્થાન, બિહાર, હરિયાણા જેવા વિસ્તારોમાં તાપમાન ૪૨ ડિગ્રીને પાર જવા લાગ્યું છે. અહીંયા લૂ વહેવા લાગી છે અને હવામાન ખાતા દ્વારા આગ ઝરતી ગરમીનું એલર્ટ જારી કરી દેવાયું છે. હવામાન ખાતાના મતે ચોમાસું સક્રિય થતાં જ ઉત્તર ભારતમાં ગરમ અને સુકા પવનો વધારે સક્રિય થાય છે. ગરમ અને સુકા પવનોને પગલે અહીંયા તાપમાન અને બફારો બંને વધી જાય છે. અહીંયા પ્રિમોન્સુન એક્ટિવિટી બાદ વાતાવરણ સાફ થતાં જ આકાશ સ્વચ્છ થઈ જાય છે અને સૂર્ય વધારે આકરો લાગે છે. તડકો વધારે ઉગ્ર અને સીધો આવવા લાગે છે જેના કારણે તાપમાન રોકેટગતિએ વધે છે. 

દિલ્હી, ઉત્તર પ્રદેશ, બિહાર, હરિયાણા, રાજસ્થાન, પંજાબ જેવા ઉત્તર અને પશ્ચિમના રાજ્યોમાં હાલમાં જે ગરમીની સ્થિતિ છે તે આ અઠવાડિયા સુધી તો યથાવત રહે તેમ લાગે છે. યુપી, દિલ્હી, બિહાર, હરિયાણા તથા પંજાબમાં તાપમાન ૪૦ થી ૪૫ જ્યારે રાજસ્થાનમાં ૪૫ થી ૪૮ સુધી પહોંચી જાય તો પણ નવાઈ પામવા જેવું નથી. અહીંયા ૧૩ થી ૧૫ જૂન બાદ હવામાન બદલાય અને વરસાદી માહોલ સર્જાય તો વાતાવરણમાં ઘટાડો થશે બાકી લોકોને ગરમી જ સહન કરવી પડશે. માત્ર ઉત્તરમાં જ વાતાવરણ બદલાયું છે તેવું નથી. દક્ષિણ ભારતના રાજ્યોમાં આ વખતે વરસાદ વહેલો આવ્યો છે તો વરસાદી સિસ્ટમ અને અનઈવન ચાલી રહી છે. અહીંયા ધોધમાર વરસાદ પડી જાય છે અને પૂરની સ્થિતિ ઊભી થઈ જાય છે. તાપમાન ૩૦ થી ૩૨ ડિગ્રીની વચ્ચે રહે છે. 

બીજી તરફ પશ્ચિમ ભારતમાં મહારાષ્ટ્રમાં મુંબઈ અને અન્ય કેટલાક વિસ્તારોમાં શરૂઆતમાં પૂરની સ્થિતિ લાવે તેવો વરસાદ પડી ગયો હવે છુટો છવાયો વરસાદ પડી રહ્યો છે. તેના કારણે ગરમી અને બફારાનું પ્રમાણ વધ્યું છે. તેનાથી ઉપર ગુજરાતમાં કસમોસમી વરસાદ પડયા બાદ ચોમાસું શરૂ થયું જ નથી. તેના કારણે અહીંયા ચામડી દઝાડતી ગરમી અને બફારો છે. અહીંયા ગરમ હવા પણ ચાલી રહી છે જેના કારણે એકંદરે ઉનાળો લંબાયો હોય તેમ લાગે છે. બીજી તરફ પૂર્વના રાજ્યોમાં બંગાળ, ઓડિશા અને બિહારમાં પણ શરૂઆતી વરસાદ આવ્યા પછી સ્થિતિ સામાન્ય છે. અહીંયા પણ ગરમી અને બફારો છે. પૂર્વોત્તરમાં તોફાની વરસાદ ચાલી રહ્યો છે. અસમ, મેઘાલયમાં ચોમાસું સક્રિય થયું હોય તેમ લાગે છે જ્યારે બાકીના રાજ્યોમાં પણ વરસાદ છે. ઉત્તર ભારતમાં જ ગરમી અને લૂનું સામ્રાજ્ય છે.

ખરેખર ગ્લોબલ વોર્મિંગની અસર ગણો કે અન્ય કોઈ પરિબળ પણ ભારતના ઋતુચક્રમાં મોટો ફેરફાર આવ્યો છે. આ વખતે અલ નીનોની અસર નથી તો ચોમાસું વહેલું આવી ગયું પણ આગળ વધતું નથી. હજી તે કેટલાક વિસ્તારો સુધી જ પહોંચ્યું છે અને સ્થિર થઈ ગયું છે. 

બીજી તરફ દેશના બાકીના રાજ્યોમાં મે મહિનો વરસાદ લાવ્યા બાદ હવે જૂન ગરમી પરત લઈ આવ્યો છે. તેમ છતાં હવામાન ખાતાનું માનવું છે કે, ૧૫ જૂન પછી વાતાવરણ બદલાય તેમ લાગે છે. સામાન્ય રીતે ઉત્તર ભારતમાં ૨૭ જૂન બાદ ચોમાસું શરૂ થતું હોય છે. આ વખતે એકાદ અઠવાડિયું વહેલું ૧૮-૨૦ જૂનની આસપાસ સક્રિય થાય તેવી શક્યતાઓ છે. જો ચોમાસું મધ્યભારતમાં અટવાયેલું રહ્યું તો ઉત્તર ભારત માટે જૂન મહિનો પણ ગરમી અને અસહ્ય બફારો આપનારો સાબિત થશે.

અહીંયા સમજવા જેવું એ પણ છે કે, જૂન મહિનામાં ઉત્તર ભારતમાં તાપમાન ૪૫ ડિગ્રીની આસપાસ રહેવું ખરેખર ભયજનક છે. અહીંયા અત્યંત ગરમીના કારણે હીટસ્ટ્રોક, ડિહાઈડ્રેશન, થાક, નબળાઈ, ચક્કર આવવા જેવી સમસ્યાઓ વધે છે. આ સ્થિતિનું પ્રમાણ વધે તો વ્યક્તિનું મૃત્યુ પણ થઈ શકે છે. બીજી તરફ ગરમીમાં અસહ્ય વધારો થતાં હાર્ટ એટેક, બ્લડ પ્રેશરમાં વધારો અને સ્ટ્રોક જેવી ગંભીર બિમારીઓ પણ વકરવા લાગે છે જે પણ લોકોનો મોતના મુખ સુધી લઈ જાય તેમ છે. 

દિલ્હી, પંજાબ, હરિયાણા, જેવા રાજ્યોમાં તો પ્રદુષણનું પ્રમાણ પણ ખૂબ જ વધારે છે. અહીંયા શહેરી વિસ્તારોમાં અર્બન હીટ આઈલેન્ડની સ્થિતિ છે. અહીંયા તાપમાન એટલું વધે છે અને એક્યુઆઈ પણ વધે છે કે લોકોને રાત્રે પણ ગરમીથી રાહત મળતી નથી. 

બીજું જોખમ એવું છે કે, જૂનમાં ચોમાસું શરૂ નહીં થાય અને તાપમાન હજી વધશે તો પંજાબ, હરિયાણા જેવા રાજ્યોમાં ઘઉંના પાકને અસર થશે. વર્તમાન તાપમાન કરતા એક કે દોઢ ડિગ્રી પણ તાપમાન વધારે રહ્યું તો ઘઉંના પાકની ઉપજમાં ૫.૫ ટકા જેટલો ઘટાડો આવી શકે છે. તેના કારણે ફૂડ સાઈકલને પણ અસર થવાની શક્યતાઓ છે.

નૌતપા વિશે ગ્રામીણ ભારત અને આધુનિક હવામાન વિભાગ વચ્ચે મતમતાંતર 

ભારતમાં એક તરફ જાણકારો દ્વારા જૂન મહિનાની ગરમીને ગ્લોબલ વોર્મિંગની અસર ગણાવવામાં આવે છે ત્યાં બીજી તરફ નૌતપા દરમિયાન ગરમી ન પડવાને પણ સામાન્ય સંકેત ગણાવાય છે. હવામાન વિભાગનું માનવું છે કે, નૌતપા દરમિયાન વરસાદ પડવો તે સામાન્ય ઘટના છે. ઘણા વર્ષોથી ચોમાસાની પેટર્ન બદલાઈ છે અને મે મહિનાના અંતમાં પ્રિમોન્સુન એક્ટિવિટીના કારણે દેશના વિવિધ ભાગમાં વરસાદ પડે છે. આ વખતે પણ તેવી જ રીતે ચોમાસું વહેલું આવી ગયું છે અને વરસાદ શરૂ થઈ ગયો છે. ચોમાસું આગળ વધતું અટકી ગયું છે અને સાઉથમાં જ સ્થિર થઈ ગયું છે તેમ છતાં આ વખતે ચોમાસું સામાન્ય રહેવાના જ સંકેત છે. બીજી તરફ ગ્રામીણ ભારતના લોકો માને છે કે, નૌતપામાં જમીન તપે નહીં તો વરસાદ સારો આવે જ નહીં. સદીઓથી ભારતીય ગ્રામીણ ખેતી પરંપરા નૌતપાને મહત્ત્વ આપે છે. લોકો માને છે કે, નૌતપા જેટલો તપે તેટલો વરસાદ સારો અને નૈતપા જેટલો ઠંડો તેટલું ચોમાસું ખરાબ. હવે માન્યતાઓ અને વિજ્ઞાન વચ્ચે ગજગ્રાહ છે પણ અન્ય વાસ્તવિકતા એવી પણ છે કે, ગ્લોબલ વોર્મિંગ અને પ્રદુષણ ઋતુચક્ર તો ફેરવી જ નાખ્યું છે. આ વખતે નૌતપા ઉપર નજર કરીએ તો દેશમાં સરેરાશ તાપમાન ૫ ડિગ્રી વધવાની જગ્યાએ ઘટી ગયું હતું. દિલ્હી, હરિયાણા, પંજાબ, ઉત્તર પ્રદેશમાં ઘણા દિવસો સુધી સરેરાશ તાપમાન ૪૫-૪૬ ડિગ્રી નોંધાતું હોય તેની જગ્યાએ ૩૫થી ૩૮ ડિગ્રી જ નોંધાયું. તેવી જ રીતે મધ્ય પ્રદેશ, રાજસ્થાન, ગુજરાત, છત્તીસગઢમાં મે મહિનામાં લુ વહેતી હોય છે તેના બદલે વાદળછાયું વાતાવરણ રહ્યું અને ઠંડા પવન વહેતા હતા. દક્ષિણ ભારતમાં પ્રી મોનસુન એક્ટિવિટી મધ્ય મેમાં જ શરૂ થઈ ગઈ અને ચોમાસું પણ એક અઠવાડિયું વહેલું આવી ગયું. હવામાન ખાતાનું જ માનીએ તો નૌતપા દરમયાન દેશભરમાં સામાન્ય કરતા ૨૯ ટકા વધારે વરસાદ નોંધાય છે. માન્યતા અને વિજ્ઞાન વચ્ચે જે મતભેદ હોય તે પણ વાસ્તવિકતા એ છે કે, ગ્લોબલ વોર્મિંગની અસર ગંભીર થતી જાય છે અને ભારત સહિત દુનિયાભરના દેશોનું ઋતુચક્ર બદલાતું જાય છે જે ચિંતાજનક બાબત છે.