ભારત સિવાય આ દેશની મહિલાઓ પણ પહેરે છે મંગળસૂત્ર, વર્ષો જૂનો છે ઇતિહાસ

MANGALSUTRA History: હિંદુ ધર્મમાં લગ્ન પછી મહિલાઓ માટે ગળામાં મંગળસૂત્ર અને માથામા સિંદુરનું ખૂબ મહત્ત્વનુ છે. મંગળસૂત્રને પતિ-પત્નીનું રક્ષણાત્મક કવચ માનવામાં આવે છે પરંતુ મહિલાઓ લગ્ન પછી મંગળસૂત્ર કેમ પહેરે છે તેનો પણ એક અલગ ઇતિહાસ છે અને ભારત સિવાય પણ ઘણા દેશોની મહિલાઓ પણ મંગળસૂત્ર પહેરે છે.

મંગલસૂત્રનો ઈતિહાસ આદિ ગુરુ શંકરાચાર્યના પુસ્તક 'સૌંદર્ય લહરી'માં પણ જૈવા મળે છે. ઈતિહાસકારોના મતે મંગળસૂત્ર પહેરવાની પરંપરા છઠ્ઠી સદીમાં શરૂ થઈ હતી. મોહેંજોદડોના ખોદકામમાં મંગળસૂત્રના પુરાવા પણ મળ્યા છે. મંગલસૂત્ર પહેરવાનું સૌપ્રથમ દક્ષિણ ભારતમાં શરૂ થયું. આ પછી ધીરે ધીરે આ રિવાજ માત્ર ભારતમાં જ નહીં પરંતુ અન્ય દેશોમાં પણ પ્રચલિત થયો. માહિતી અનુસાર, મંગળસૂત્રને  તમિલનાડુમાં થાલી અથવા થિરુ મંગલ્યમ કહેવામાં આવે છે. જ્યારે ઉત્તર ભારતમાં તેને મંગલસૂત્ર કહેવામાં આવે છે.

મંગળસૂત્રનો અર્થ?

મંગલસૂત્ર એ બે શબ્દો મંગલ અને સૂત્રથી બનેલું છે. ‘મંગલ’ એટલે પવિત્ર અને ‘સૂત્ર’ એટલે પવિત્ર હાર. હિંદુ ધર્મમાં મંગલસૂત્રને વૈવાહિક જીવનનું સૌથી મોટું પ્રતીક માનવામાં આવે છે. જો કે, તેનું સ્વરૂપ પણ વિવિધ ક્ષેત્રોમાં બદલાય છે. કેટલીક જગ્યાએ મંગળસૂત્રમાં સોના, સફેદ કે લાલ માળા પણ ઉમેરવામાં આવે છે. ભારત, નેપાળ, બાંગ્લાદેશ અને પાકિસ્તાનમાં હિંદુઓ ઉપરાંત સીરિયન ખ્રિસ્તીઓ જેવા બિન-હિંદુ લોકો પણ મંગળસૂત્ર પહેરે છે.

જો કે, ભારતમાં એવા ઘણાં સમુદાયો છે જેમાં મંગળસૂત્ર પહેરવામાં આવતું નથી. તેના બદલે અન્ય વૈવાહિક પ્રતીકો પહેરવામાં આવે છે. ઉત્તર ભારતના મોટા ભાગોમાં, પરિણીત સ્ત્રીઓ તેમના ગળામાં ખીજડા, કાચની બંગડીઓ અને ગળાનો હાર પહેરે છે. હિન્દુ પરંપરા અનુસાર પતિના લાંબા આયુષ્ય માટે મંગળસૂત્ર પહેરવામાં આવે છે.

મંગળસૂત્ર ઉતારવાનો સમય?

પ્રાચીન સમયમાં, કન્યાના દાગીના પણ વૃદ્ધાવસ્થા અને વિધવાના કિસ્સામાં નાણાકીય સુરક્ષા તરીકે સેવા આપતા હતા. ડૉ. બાલકૃષ્ણન અને મીરા સુશીલ કુમારે તેમના પુસ્તક 'ઇન્ડિયન જ્વેલરીઃ ધ ડાન્સ ઓફ ધ પિકોક'માં લખ્યું છે કે, ઐતિહાસિક રીતે ભારતમાં દાગીના એ વૈવાહિક જીવનનું શુભ પ્રતીક હતું. જ્યારે તે મહિલા વિધવા બની હતી ત્યારે જ તે મહિલા મંગળસૂત્રને નીચે ઉતારતી હતી.

અથર્વવેદ વિશેના પુસ્તકમાં લખ્યું છે કે, કન્યાના પિતાએ એવું કહીને લગ્ન સંપન્ન કર્યા કે હું સોનાના ઘરેણાંંથી શણગારેલી આ કન્યા તમને સોંપું છું. એટલે કે, મંગળસૂત્રને પવિત્ર ગણવામાં આવે છે.  

મંગલસૂત્રની માન્યતાઓ

મંગલસૂત્રને લઈને વિવિધ પ્રદેશોની પોતપોતાની માન્યતાઓ છે. એવું માનવામાં આવે છે કે તેમાં રહેલા કાળા મોતી ભગવાન શિવનું સ્વરૂપ છે અને સોનાનો સંબંધ માતા પાર્વતી સાથે છે. મંગલસૂત્રમાં 9 માળા હોવાનું માનવામાં આવે છે. આ મા દુર્ગાના નવ સ્વરૂપોનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે. આ 9 માળા પૃથ્વી, જળ, વાયુ અને અગ્નિનું પ્રતીક પણ માનવામાં આવે છે. મંગલસૂત્ર એ સ્ત્રીઓના 16 શણગારોમાંનું એક છે.