ક્યાં જાય છે જમાનો ?

જોતા રહી ગયા બાપ બાપ, ને દીકરે મારી ધાપશાપ રે આપો કોને, જ્યાં પાપ ખાય ના થાપ

હાથ જોડી પ્રાર્થના કરજો હવે, એ સિવાય બીજો ઉપાય કોઈ નથી

તમે ચોરી કરતાં પકડાઈ જાવ તો તમને પૂછવામાં આવે છે, 'કોણ છે તારો બાપ?'

પણ બાપ જ ચોર હોય તો!

શું થાય? આ જમાનો જ એવો છે.

એવા જ હતા એક બાપ, મારે ધાપ પર ધાપ, ખાવા જોઈએ પૈસા, કરવા જોઈએ હેઈસાં, પહેલાં મૂકાવે વજન, પછી જ મારે છાપ.

પાછા હતા મુખી, સરપંચ. ગામના વડા, ગામના નેતા. ખાવા માટેની સારામાં સારી જગા.

પૈસા લીધા વગર કોઈ કામ ન કરે. વર મરો કે કન્યા મરો, મુખીનું તરભાણું ભરો.

શેરનો દીકરો શેર કહ્યો છે, પણ આ છે સવાશેર ચોરનો  દીકરો ચોર કહ્યો છે, પણ આ છે સવાયો ચોર

 ડોસો મરો કે ડોસી મરો, પંચને દીવો કરો. સર્ટિફીકેટ જોઈએ કે દાખલો જોઈએ? આખલાને નીરણ નીરો. રજા જોઈએ કે મંજૂરી જોઈએ, શું મૂકો છો કહો, કેટલા લાવ્યા છો કહો.

લાવો અને લઈ જાવ, એ જ મુખીનો નિયમ. મુખમાં રામ, બગલમાં કલમ, પાકીટમાં પૈસા અને કામ સેવાનું. કહેવાય મોટા સેવક.

લોકોય જાણી ગયા હતા કે મુખી પાસે જવાનું થાય એટલે તેનું મુખ ભરવું જ પડે. મુખ ભરાય નહિ, તો મુખ ખૂલે નહિ. દામ પડાવે નહિ તો કામ કરે નહિ, ભલેને કામ કલ્યાણનું, ભલાઈનું, ઉપચારનું, મંદિરનું, ભગવાનનું કે ગમે તેનું હોય! ટકા નક્કી કરો અને ઘડીના છઠ્ઠા ભાગમાં કામ પતાવી ચાલતા થાવ.

ના હં! એને લાંચ ન કહેશો, ચોરી નહિ, ભ્રષ્ટાચાર નહિ, ઉસ્તાદી નહિ, કપટ નહિ, ખોટાઈ નહિ, એ તો ભૈ કામ કરવાની રીત. કામ કરાવવું હોય તો દામ સેરવવા પડે, દામ ચૂકવવા જ પડે.

આવા આ મુખી કદી પકડાયા નથી, કદી ઝડપાયા નથી, કેમ કે છાપો આવે તો છૂટવાના રસ્તા તૈયાર. ચોરી કરીને પકડાઈ જાવ, તો ચોરી કરીને છૂટી જાવ.

મુખીની જાહોજલાલીનો પાર નહિ. પેલી બાળવારતામાં આવે ને, એવી દોમદોમ સાહ્યબી. ચાંદીની સાંકળ, સોનાની પાટ, ચંદનના ઝૂલા, ચમચમ ચમકતા ચૂલા. ખાવાની ખોટ નહિ, પીવાની પરવા નહિ.

મુખીજી તો દર વરસે આવી જ રીતે ચૂંટાયા કરે અને લોકોને ચૂંટલા ભર્યા કરે. યાદ છે ને પેલી કવિતા ;

ટકે શેર ભાજી, ટકે શેર ખાજા

અંધેર નગરી ને લાંચિયો રાજા

લાંચિયા રાજાના લાંચિયા પંચ

લાંચિયા પંચના લાંચિયા વંશ

એટલે કે ચોરનો દીકરો ચોર જ પાકે, તેમ આપણા આ મુખી-પંચનો દીકરો બરાબર તેમના ઉપર જ પડયો.

નાનો હતો ત્યારથી નાનીમોટી ચોરી 

કરતો, મોટો થતાં વળી મોટી મોટી જ ચોરી કરતો થયો.

એના બાપની જેમ તે એક વાત શીખ્યો હતો, ન પકડાય ત્યાં સુધી શાહુકાર, પકડાય તે ચોર. આપણે પકડાવું નહિ, બસ પકડાવું જ નહિ.

એટલે આખી દુનિયા જાણે કે બેટો ચોર છે. હર પ્રકારની ચોરી કરે છે, પણ બેટો પકડાય ત્યારે ને? બેટો એવો તો હોશિયાર ચોર થઈ ગયો હતો કે એક વખત પાવરધો બાપ પકડાય, પણ બેટમજી તો ન પકડાય તે ન જ પકડાય.

આવા શેરના બેટા સવાશેરને એક વખત તાતી જરૂર પડી, માત્ર ચારસો રૂપિયાની. રાતોરાત મુશ્કેલીમાં આવી પડયો. ન દોડાય, ન ભગાય. પૈસા જોઈએ, તરત જ જોઈએ.

એટલે તેણે ઘરમાં જ ધાપ મારી. આજ સુધી બહાર ચરી ખાધું, હવે બહાર ચરેલા બાપનું ઘર ચરવા લીધું.

રાતનો સમય. બાપા પૈસા ક્યાં રાખતા હતા, તેની ખબર હતી જ બેટમજીને. હળવે રહીને માર્યો પિતાના ગજવા પર છાપો. જરૂર હતી તેટલા કરતાં પણ વધારે લઈ લીધા. પાંચસો લઈ તે જવા ગયો.

બાપજી જાગી ગયા ; 'એ..એ સગા બાપના ગજવામાંથી ચોરી કરે?'

'એ તો જેવો બાપ તેવા બેટા.'

'હું ધારું તો તને પકડાવી શકું. પોલીસને સોંપી શકું. કાજળ કોટડીમાં નાખી શકું.'

'તોય હું, તો છૂટી જ જાઉં.'

'કેવી રીતે?'

'જેવી રીતે તમે છૂટો છો.'

'એટલે?'

પિતાના સવાલના જવાબમાં બેટડો કહે ; 'મેં પાંચસો લીધા છે, એમાંથી સો પાછા મુકી દઉં છું. એ તમારે માટે. એટલા ટકા તમારા, બસ! પત્યું ને કામ...'

દીકરો જવા લાગ્યો. તો બાપ કહે ; 'એ..એ... મારો ભાવ સો નથી. મૂકી દે બધી રકમ પાછી.'

'તમારો ભાવ સો જ છે. મને ખબર છે અને લીધેલી રકમ તમે કદી પાછી નથી મૂકતા તો હું શું કામ મૂકું?'

ડોસાજી પાછળ દોડીને કહે ; 'એટલે પાંચસોની ચોરીના તું ચારસો રાખશે? પૂરા ચારસો?'

દીકરો દોરદમામથી કહે ; 'હા બાપુજી. મારો એ જ ભાવ છે. તમારો સો હશે, મારો ચારસો છે. હવે જમાનો આગળ વધ્યો છે. મોંઘવારી વધી છે. જરૂરિયાત વધી છે. ટકાવારી વધી છે. હવે તો સો ટકામાં કોઈ ધંધો નથી કરતું. તમે જૂના જમાનાના છો તે કર્યા કરો. બાકી આપણા ભાવ તો પાંચસોમાંથી ચારસોનો જ છે.'

દીકરો જવા લાગ્યો.

મુખી, પંચ, બાપ 'એ-એ ઓ-ઓ' કરતો રહ્યો.

શું થાય? સાપનાં બચ્ચાં સાપ જ પેદા થાય ને? લોભિયાને ઘેર તો ધુતારા જ જન્મે ને? લાંચિયાને ઘેર તો લાંચિયા જ ફાવે ને!

ચોરના વારસ વળી બીજા કોણ બને? ચોર.

તમને ફારસ લાગશે પણ વાત જે છે તે છે.

ન્યાયાધીશ, મુખી, પંચ, સરદાર, નેતા, ગામના રખેવાળ, પ્રજાના રક્ષક એવા બાપજી ભગવાનને પગે લાગીને કહેતા હતા, પૂછતા હતા ; 'આ બધું ક્યારે અટકશે? ક્યારે?' આ જમાનો ક્યાં જઈને થોભશે?