ભારત છેક 1962માં સંપૂર્ણ પ્રજાસત્તાક દેશ બન્યો

સ્વતંત્રતા પછીના ગણતંત્રનો ઉત્સવ દેશમાં જ્યારે ૧૯૫૦ની જાન્યુઆરીમાં ઉજવાઇ રહ્યો હતો ત્યારે આપણે સહુએ સાચા સ્વ-રાજનો શ્વાસ લીધો. ૨૬મી જાન્યુઆરીએ ભારતીય પ્રજાની સત્તા આવી, તેથી દેશનો વહીવટ પ્રજાસત્તાક બન્યો. હવે પેલા વાઇસરોય ગયા અને આપણા રાષ્ટ્રપતિ, આપણા પ્રધાનમંત્રી, આપણું બંધારણ આવ્યું. ટૂંકમાં ઘર પણ આપણું અને ઘરવડો પણ આપણો, એવા એક સ્વ-રાજ્યનો ઉદય થયો, પરંતુ હજુ દેશના કેટલાંય ટૂકડાઓ ગુલામીની જંજીરોમાં જકડાયેલા હતા, એ વાત પેલી અંગ્રેજોથી મળેલી આઝાદીના આનંદમાં ખાસ આપણા ધ્યાને આવી નહોતી.

વાત જાણે એમ હતી કે '૪૭ની ૧૫મી ઓગષ્ટે આપણે આઝાદ થયા અને '૫૦ની ૨૬મી જાન્યુઆરીએ આપણે પ્રજાસત્તાક થયા, આ બધું  મેળવ્યું આપણે અંગે્રજ સત્તા પાસેથી.પરંતુ હજુ પેલા પોર્ટુગીઝ, પેલા ડચ અને પેલા ફ્રેંચ દેશની સરકારોએ ભારતના કેટલાંય ભાગો ઉપર મેળવેલો કબજો આપણને મળ્યો નહોતો. અર્થાત્ જ્યારે દેશ આઝાદ થયો ત્યારે ભારતના ગોવા, દાદરા નગર હવેલી, દીવ, પોંડીચેરી (તામિલનાડુ), માહે (કેરળ), યનામ (આંધ્રપ્રદેશ), ચંદ્રનગર (પ.બંગાળ)  જેવા કેટલાંય મોટા પ્રદેશોઉપર પોર્ટુગીઝ અને ફ્રેંચ સરકારોની ગુલામી આપણે ભોગવી રહ્યાં હતા. 

આઝાદી મળ્યા પછી સાત વર્ષે પોંડીચેરી અને પંદર વર્ષે આપણને ગોવા-દીવ-દમણમાં આઝાદી મળી હતી . એ પણ પેલાં અહિંસક અને સવિનય કાનુન ભંગ જેવા ગાંધી હથિયારોથી નહીં, પણ હિંસક અને ભીષણ યુદ્ધના લશ્કરી મિશન-ઑપરેશન પછી જ. એ પણ પંડિત નહેરુની લશ્કરી તાકાત કામે લગાડયા પછી જ. 

૧૯૪૭થી ૧૯૫૦ વચ્ચે આપણે દિલ્લીમાં તખ્ત-એ-નશીન થયા.ભારતીય ટપાલ ખાતાએ ૧૯૫૦ના પ્રથમ પ્રજાસત્તાક દિવસની ઉજવણીના માનમાં 'રિપબ્લિક ઓફ ઇન્ડિયા' લખેલી ચાર ટપાલ ટિકીટો બહાર પાડી હતી. જેમાં સાડા ત્રણ આનાની ભૂરી ટીકીટ ઉપર કલમ અને ખડિયાના જ્ઞાાનચિત્રો, ચાર આનાની જાંબુડી ટીકીટ ઉપર ખેડૂતનું હળ અને ઘઉંનો પાક, બાર આનાની મરૂન ટીકી ઉપર ગાંધી રેંટિયા મારફતે સુચવાયેલો ગૃહ ઉદ્યોગ અને બે આનાની લાલ ટિકીટ ઉપર આઝાદી સંભળાવતું બ્યુગલ ચિત્રાયું છે. આ ચારેય ટિકીટ દર્શાવતા ફર્સ્ટ-ડે-કવર (પ્રથમ દિવસ આવરણ) ઉપર પોંડિચેરીનું નામ દર્શાવતો પેલો કાળો, ગોળ,ટપાલીયો સિક્કો એ વાતની ચાડી ખાય છે કે 'દેશવાસીઓ, તમે તો આઝાદ થઇ ગયા, પણ હું હજુ ગુલામીની જંજીરોમાં જ છું, કંઇક તો કરો.....'

આ આંતર્નાદ આપણને '૫૦ની પ્રજાસત્તાક ઉજવણીમાં ન સંભળાયો. દેશી રજવાડાઓને એકત્ર કરીને થાકેલા સરદારની નજર પેલી ફ્રેંચ અને પોર્ટુગીઝ સરકારને સાણસામાં લેવા તરફની હતી જ, પરંતુ એ માટે કાંઇ થાય એ પહેલાં જ સરદાર સાહેબ મૃત્યુના અફર સાણસામાં ઝડપાઇ ગયા.એટલે હવે વારો આવ્યો ખુદ પંડિતજીનો, યાને પ્રધાનમંત્રી જવાહરલાલ નહેરુનો, એમણે ફ્રેંચ સરકાર સાથે વાટાઘાટો શરૂ કરી. આમેય ઇંગ્લેન્ડ અને ફ્રેંચ વચ્ચે આડવેર તો હતું જ. ૧૭૪૨માં એ બંને વચ્ચે યુદ્ધ થયેલું.

૧૭૫૦માં ક્લાઇવના નેતૃત્વ હેઠળ આપણા દેશના તિરુચિરાપલ્લીમાં ફ્રેંચો હાર્યા હતા. ૧૭૫૬માં પણ એ બંનેએ કર્ણાટક યુદ્ધ ખેલ્યું હતું. એ પછી ૧૭૬૬માં ઇંગ્લેન્ડ - ફ્રાંસ વચ્ચે પેરિસ સંધી થઇ, અને ઠરેલા અગ્નિ ઉપર વાતાવરણ શાંત દેખાયું. આ આડવેરનો લાભ નહેરુએ લીધો. પેલી તરફ ૧૯૪૮થી જ પોંડિચેરીની સ્થાનિક પ્રજાએ 'હિંદ છોડો'ની જેમ ફ્રેંચો સામે 'પોંડિચેરી છોડો'નું આંદોલન છેડયું જ હતું. વાટાઘાટોનું સુખદ પરિણામ આવ્યું ૧૯૫૪ની ૩૧મી ઓક્ટોબર. ફ્રેંચ સરકારે પોંડિચેરીની વસાહત ભારત સરકારને સોંપી. આપણે સંપૂર્ણ આઝાદી તરફ વધુ એક ડગલું વધી શક્યા.

હવે વારો હતો પોર્ટુગીઝ સરકારનો. એ પેલા ફ્રેંચો કરતા થોડા વધારે જક્કી હતા. દશ વર્ષ સુધી સમજાવટ ચાલી, પણ ના માન્યાં તે ના જ માન્યા. 'ગોવા મુક્તિ આંદોલન'માં ૨૦૦ સત્યાગ્રહીઓ શહીદ થયા. છેવટે પંડિત નહેરુએ ૧૯૬૨ની ૧૬મી ડિસેમ્બરે સેનાના જનરલ ચૌધરીને આક્રમણનો આદેશ આપ્યો, અને ૧૭-૧૮ ડિસેમ્બરના માત્ર ૩૬ કલાકમાં પોર્ટુગીઝ સેના પરસ્ત થઇ ગઇ. એમનો લશ્કરી જનરલ મેન્યુઅલ એન્ટોનીઓ શરણે આવ્યો.

આ યુદ્ધમાં ૩૧ પોર્ટુગીઝ સૈનિકો શહીદ થયા, ૩૦૦૦ પકડાયા અને એમની નૌસેનાનું લડાયક જહાજ એન.આર.પી. એફોન્સો-ડી-અલ્બુક્વરેક્યુ તોડી પડાયું. પરિણામે સાડી ચારસો વર્ષ જૂની પોર્ટુગીઝ ગુલામીથી આપણને આઝાદી મળી. તે પણ આઝાદ થયા પછીના સત્તર વર્ષે, ૧૯૬૨માં. ત્યારે ગોવા, દીવ,દમણ અને દાદરા નગર હવેલી આઝાદ થયા. પાછળથી છેક ૧૯૮૭માં ગોવા અલગ રાજ્ય બન્યું,જ્યારે દીવ-દમણને કેન્દ્રશાસિત સંઘ પ્રદેશોનો દરજ્જો મળ્યો. 

આ રીતે ફ્રેંચોએ 'ફ્રેંચ ઇસ્ટ ઇન્ડિયા' કંપની મારફતે ચંદ્રનગર, પોંડિચેરી,યનામ અને માહે પ્રદેશોને અને પોર્ટુગીઝોએ દીવ,ગોવા,દમણ વગેરેને જ ેગુલામી આપી હતી, તે છેક ૧૯૬૨માં ગઇ. તેથી આપણો દેશ ૧૯૫૦માં અંશતઃ અને ૧૯૬૨માં સંપૂર્ણતઃ પ્રજાસત્તાક બન્યો એ આપણે ભૂલવું જોઇએ નહીં.