ઉગમણી ધરતીના દાદા...

લોકગીતોનાં આવાં સ્ત્રી પાત્રો સશક્ત હોવાની ગવાહી આપે છે. નારી જો નિર્ભય બની જાય તો એ જ જગદંબા ને ચંડી છે એવું તેજમલના કથાનાકથી સમજાય છે. આજે જયારે વનિતાઓ ભયભીત બનતી જાય છે ત્યારે તેમને પોતાની અંદર એક 'તેજમલ' જગાવવો અનિવાર્ય છે 

ઉગમણી ધરતીના દાદા 

કોરા કાગળ આવ્યા રે

ઈ રે કાગળ દાદે ડેલીએ વંચાવ્યા રે

કાકો વાંચે ને દાદો રહ રહ રૂવે રે

ઉપરવાડેથી તેજમલ ડોકાણાં રે.

શીદને રૂવો છો દાદા,

શું છે અમને કો'ને રે!

દળ કટક આવ્યું દીકરી,

વારે કોણ ચડશે રે?

સાત સાત દીકરીએ દાદો વાંઝિયો કે'વાણો રે!

હૈયે હિંમત રાખો દાદા,

અમે વારે ચડશું રે!

માથાનો અંબોડો તેજમલ અછતો કેમ રે'શે રે?

માથાનો અંબોડો દાદા,

મોળીડામાં રે'શે રે!

હાથનાં ત્રાજવાં તેજમલ અછતાં કેમ રે'શે રે?

હાથનાં ત્રાજવાં દાદા,

બાંયલડીમાં રે'શે રે!

ચાલો મારા સાથી આપણ 

સોનીહાટે જઈએ રે,

સોનીહાટે જઈને અસત્રી 

પારખીએ રે,

પુરૂષ હશે તો એનાં બેરખડે 

મન મો'શે રે,

અસત્રી હશે તો એનાં ઝૂમણલે 

મન મો'શે રે.

સંધા સાથીડાએ ઝૂમણાં મૂલવિયાં રે,

તેજમલ ઠાકોરિયાએ બેરખા મૂલવિયાં રે.

ચાલો મારા સાથી આપણ વાણી 

હાટે જઈએ રે,

વાણી હાટે જઈને અસત્રી 

પારખીએ રે,

પુરૂષ હશે તો એનાં પાઘડીએ 

મન મો'શે રે,

અસત્રી હશે તો એનાં ચૂંદડીએ

 મન મો'શે રે.

સંધા સાથીડાએ ચૂંદડી મૂલવિયું રે,

તેજમલ ઠાકોરિયાએ પાઘડિયું મૂલવિયું રે.

ચાલો મારા સાથી આપણ લશ્કરમાં જઈએ રે,

લશ્કરમાં જઈને અસત્રી 

પારખીએ રે,

પુરૂષ હશે તો એ સામે પગલે 

ધાશે રે,

અસત્રી હશે તો એ પાછે

 પગલે ખસશે રે. 

તેજમલ ઠાકોરિયો સામે 

પગલે ધાયો રે,

દળકટક વાળી તેજમલ 

ઘેરે પધાર્યા રે

દાદે ને કાકે એને મોતીડે વધાવ્યા રે.

ગુ જરાતી લોકગીતોમાં દુઃખિયારી દારાઓ, વ્યથિત વહુવારુઓની સાથોસાથ મજબૂત મનની માનુનીઓ, રણમેદાને પુરુષોને પરાસ્ત કરતી રમણીઓનાં કથાગીતો મળે છે. લોકસમાજનો આયનો છે લોકગીત, સમાજમાં જેવું બને એવું લોકગીતમાં ગવાય. બહુધા સ્ત્રીઓ સંતાપ સહતી એટલે એનું બયાન કરતાં ગીતોની માત્રા વધુ છે પણ ડણક દેતી સિંહણોની લોકકવિએ અવગણના કરી નથી, એનેય લોકગીતોમાં આલેખી છે.

'ઉગમણી ધરતીના દાદા' એક વીરાંગનાની શૌર્યકથા સમજાવતું લોકગીત છે. વૃદ્ધ ઠાકોરને સાત દીકરીઓ છે પણ દીકરો ન હોવાના ડંખે તેમને ત્યારે અસ્વસ્થ કરી મુક્યા જયારે દુશ્મનોએ ચડાઈ કરી. પોતે હવે સામનો કરી શકવાને સમર્થ નથી. હવે પ્રજાની રક્ષા કોણ કરશે? એવો નિસાસો નાખતાં જ તેજલ નામની દીકરી વૃદ્ધ પિતાનો શૌર્યવાન પુત્ર તેજમલ ઠાકોર બનીને રણે ચડવા તૈયાર થઈ ગઈ.પિતા પૂછે છે કે બેટા! અંબોડો કેમ અછતો રહેશે? તો તેજલ પાસે એનો જવાબ છે કે એ તો પાઘડીમાં ઢંકાઈ જશે, હાથે ત્રોફાવેલાં ત્રાજવાં ઉપર પહેરણની બાંય આવી જશે એટલે એ પણ છૂપાવી શકાશે!

સ્ત્રી દેખાવે ભલેને પુરૂષ બની જાય પણ સ્વભાવનું શું? સોનીની દુકાને જાય તો સ્ત્રી ઝૂમણાં પસંદ કરે પુરૂષ બેરખાં. અહીં તેજમલે પોતાનું સ્ત્રીત્વ કોરાણે મુકીને બેરખાં પર નજર ઠેરવી, વેપારીને ત્યાંથી ચૂંદડીને બદલે પાઘડી મૂલવી ને અંતે વિરાધી લશ્કર હુમલો કરવા આવ્યું ત્યારે પુરૂષની જેમ સામે પગલે ચાલી વિજયશ્રી પ્રાપ્ત કરી!

લોકગીતોનાં આવાં સ્ત્રી પાત્રો સશક્ત હોવાની ગવાહી આપે છે. નારી જો નિર્ભય બની જાય તો એ જ જગદંબા ને ચંડી છે એવું તેજમલના કથાનાકથી સમજાય છે. આજે જયારે વનિતાઓ ભયભીત બનતી જાય છે ત્યારે તેમને પોતાની અંદર એક 'તેજમલ' જગાવવો અનિવાર્ય છે.