દીકરા દ્વારા હડધૂત થયેલી જનેતાનું આક્રંદ: 'મારી લાચારીને દફનાવવા કોણ કોદાળી ઝાલશે ?'

ભલે એણે બધુ જ પડાવી લઈને મને ઘર બહાર કાઢી મૂકી, પણ મારા દીકરાનું બૂરું નહીં ઈચ્છું ! હું મા છું : 'ભગવાન, એનું ભલું કરજો !!

દીકરો, સગી માને કહે છે : 'ચૂપ મર... તારો એકસીડેન્ટ કરતાં વાર નહીં લાગે ! મારું બાઈક બહું કહ્યાગરું છે !!, સમજી ?'

'જો બહુ ડબ ડબ નહીં કરવાની ! ચુપ થઈ જા... ને થા હેંડતી !'

'હું તારી મા છું, તને નવ નવ મહીના સુધી જાળવવાની પીડા મેં અનુભવી છે, ને મને તું આવું કહે છે ? તારી જણનારીને ?'

'મા છે તો શું થઈ ગયું ? આ ઘર મારું છે... તારું હતું ત્યારે હતું. ચાલ, નીકળ મારા ઘરમાંથી ?'

'ન નીકળું તો ?'

'મને સંધુંય આવડે છે, પાંચ એકસીડેન્ટ તો કર્યા છે, છઠ્ઠો એકસીડેન્ટ કરતાં વાર નહિ કરું ! મારું બાઈક બહું કહયાગરું છે, સમજી ?'

'મારો એકસીડેન્ટ કરવાનું કહે છે ? તું તો મારો પેટનો જણ્યો દીકરો છે કે છે કોણ?'

'જે છું તે ! તારે જે માનવું હોય એ માન !'

- ને એક મા, નામે વરદા બેગમાં થોડોક સામાન ભરીને ઘરની બહાર નીકળી જાય છે. ભોળા ભાવે સહી કરીને પોતેે મોટી ભૂલ કરી છે.. એવું એને લાગ્યું ! કાયદાની કોઈ ડોકાબારી શોધી કાઢી હશે દીકરાએ ... સગી માની સહી લઈ લીધી, ને ઘર પોતાના નામે કરી નાખ્યું : દીકરો છે.. એય એકવીસમી સદીનો ! કાળમુખો કળિયુગ તો કયારનોય બેસી ગયો છે ! પણ આ કળિયુગનો કાળોતરો દીકરા, સાગરનેય વીંટળાઈ વળ્યો છે ! મા છે, એય વિધવા, જેમ તેમ ઘરનું પૂરું કરે છે, દીકરાને પરણાવ્યો, ને ઘરમાં વહુનું આગમન થયું. પણ શી કોણ જાણે કેમ, એ પછી દીકરો બદલાઈ ગયો ! મીઠડો સાગર, ઝેરનો સાગર કેમ બની ગયો, એ તો શી ખબર, પણ કશુંક બન્યું છે અવશ્ય ! મા પ્રત્યેની મમતાને ઝેરનું માટલું બનાવવાનું શ્રેય કોને આપવું ?'લગ્ન તો સંધાય કરે છે. ને માબાપની ફરજ છે કે ઉંમરલાયક દીકરાના હાથ પીળા કરી નાખવા... પણ પરણ્યા પછી એ જ પીળા હાથ સગી જનેતાનો એકસીડેન્ટ કરવા પ્રેરાય ખરા ?

ક્યાંય સાંભળ્યું નથી !

ક્યાંય આવી ઘટના બની નથી !

હળાહળ કળીયુગમાં પણ આવી ઘટના સાંભળવામાં આવી નથી !

પણ હદ તો આજે થાય છે, એક માના - સાવ ઓછું ભણેલી મા ના ભોળપણનો લાભ ઉઠાવી એની મિલ્કત સગો દીકરો પોતાના નામે કરી નાખે ને ચપટી વગાડીને વિધવા જનેતાને કહી દે :'હાલતી થા.. આ ઘર મારું છે ! ને જો એમ નહિ કરે તો !-'

'તો ?'

'તો ?'

:'મને છઠ્ઠો એકસીડેન્ટ કરતાં આવડે છે ! તને લંગડી બનાવતાં આવડે છે !! તને લોહીના ખાબોચિયામાં પછાડતાં આવડે છે !!! તને યમધામ પહોંચાડતાં આવડે છે.. સમજી ?'

'સમજી ગઈ !'

'શું સમજી ગઈ !'

'દીકરો હવે સગી માનો નથી રહ્યો તે ! દીકરો દીકરો મટીને દુશ્મન બની ગયો છે તે ! દીકરાના કાળજે કળજુગ પેસી ગયો છે !'

- બહાર નીકળી રોતી કકડતી મા ! રસ્તામાં આમ તેમ આથડવા લાગી લખ લખ આંસુડાં સારતી મા ! લડખડતા પગે ચાલવા લાગી આંસુનો દરિયો ભરતી એક લાચાર મા !

અને એની સમક્ષ એકનો એક પ્રશ્ન વારંવાર ઉઠયા કરતો હતો - એમ જુદાજુદા સ્વરૂપે : ક્યાં જવું !

મારે કોનો આશરો લેવો ?

કોણ મને આધાર આપશે ?

કોના કાળજે મારો રામ વરસે ?

કોઈ સગાને ત્યાં જાઉં ?

કોણ પરિચિતને ત્યાં જાઉં ?

- કે પછી કોઈ વૃદ્ધાશ્રમની વાટ પકડું ?

- કે પછી કોઈ અનાથાશ્રમનો દરવજો ખટખટાવું ?

- મા ચાલે છે.

- મા જાય છે.

- માની આંખોમાં આંસુ છે.

- મા રડે છે.

માની આંખો રડી રડીને સૂઝી ગઈ છે! એને થાય છે :'દુનિયામાં મારું કોઈ નહિ હોય ?' ને છેવટે એક વિચાર આવતાં પોતાની દીકરીને ત્યાં પહોંચી જાય છે એક આશ્રય શોધતી લાચાર જનેતાના પગ: બારણું ખખડાવે છે.. ને દીકરી બારણું ખોલે છે... જો એનાથી બોલાઈ જવાય છે :'મા, તું !' ને પછી તરત જ બીજો પ્રશ્ન પણ એ પૂછી બેસે છે :'મા, તું રડે છે ? તારી  આંખોમાં આંસુ ? આવ, મા !'

આવ, અંદર આવ !

ને તે અંદર આવે છે, દીકરી શીલા માને વળગી પડે છે :'મા, શું થયું છે એ કહે મને... કંઈ બન્યું છે ? આ બેગ લઈને આવી છે તોકંઈક તો જરૂર બન્યું છે, ઘરતો નથી છોડયું ને ?'

'છોડયું છે !'

'તે છોડયું છે ?!'

'ના ?'

'તો ?'

'છોડાવ્યંુ છે ઘર.'

'એ પણ દીકરાએ. સગા દીકરાએ!'

'સાગરે ?'

'હા, બેટી ! બધું જ એના નામે કરીને બેઠો છે.. માલ મિલ્કત અને પૈસા બધું જ. માને એણે છેતરી છે ! મારા વારંવાર અપમાન કરે છે ! ઉતારી પાડે છે. કંઈક કહેવા જાઉં તો તરત જ ચુપ કરી દે છે..  છાની માની પડી રહે ને ખૂણામાં ! અહીં હવે તારું રાજ નથી ચાલતું ! મારી ઘરવાળીનું રાજ ચાલે છે, સમજી ?' બોલ બેટી, જિંદગીમાં ક્યારેય પણ ન સાંભળ્યા હોય એવા શબ્દો સાંભળવા પડે છે ! દીકરો હવે દીકરો નથી રહ્યો, દીકરો હવે જનેતાનો દુશ્મન બની ગયો છે ! મને કાઢી મુકી છે... હવે ઘર દીકરા-વહુનું ઘર બની ગયું છે.. ને હું, એની જનેતા, નવ નવમહીના લગી ઉદરની પથારીમાં એને આળોટાવનાર એની સગી મા એના માટે આંખની કણી બની ગઈ છું ! હું શું કરું, બેટી ! તારા બાપુ તો નથી રહ્યા, બાકી વટથી જીવી છું. સ્વભાવભેર જિંદગી પસાર કરી છે. કોઈના તુંકારાનો એકાદ શબ્દ પણ કદી સાંભળ્યો નથી ! પણ મને શી ખબર કે જે નથી બન્યું, તે હવે બનશે ? મને શી ખબર કે જે પોતાનો છે તેજ પરાયો બની જશે ? મને શી ખબર કે સગો દીકરો જ પોતાની માને બારણું બતાવી દેશે ! મને શી ખબર કે દીકરો મા નો જ દુશ્મન બની જશે ? મને શી ખબર કે પારણિયે પોઢનારો જ સગી મા નો અકસ્માત કરી નાખવાની ધમકી આપશે ? ને એ સાથે જ મા ને વળગી ને ખુદ દીકરી પણ લખ લખ આંસુડે રડી પડી :'મા, હું છું ને ! દીકરાએ ભલે દરવાજો દેખાડી દીધો, 

તારી આ દીકરી કદી એવું નહિ કરે  ! તારા જમાઈ પણ દરિયાવ દિલવાળા છે.. એય નોકરી એ થી આવશે ત્યારે તને જોઈને રાજી રાજી થઈ જશે...'  

- માની આંખોમાંથી આંસુ સૂકાતા નથી ! ને દીકરાની તો હવે એક જ વાત છે :'એ નહિ બને ! એ ગઈ છે, હવે પાછી ન આવે ! એનો ટાંટિયો હવે મારા ઘરમાં ન જોઈએ.'

દીકરો દીકરો મટી ગયો છે !

દીકરો દુશ્મન બની ગયો છે !

દીકરાની કોટે કળજુગનો કાળોતરો વળગ્યો છે !

ઘરમાં માનું રાજ હતું !

હવે નથી !

હવે તો ઘરમાં રાજ ચાલે છે ઘરવાળીનું  ! એ કહે તેમ થાય છે, એ બોલે તેમ બને છે ! એક ચક્રી રાજ ચલાવે છે તે ! દીકરો એનો બની ગયો છે ! આમ તો સાગરમાં સરિતા ભળે, પણ અહીં ઊંધું બન્યું છે :'સાગર સરિતામાં વિલીન થઈ ગયો છે ! ને દીકરો કહે છે: ' હાલતી થા હાલતી ! જીવ વહાલો હોય તો નીકળી જા... નહીંતર...'

'નહીંતર ?'

'પાંચ એકસીડેન્ટ કર્યા છે, છઠ્ઠો તારો ! સ્વધામ પહોંચી જવું પડશે તારે !'

ને મા બહાર નીકળી ગઈ !

દીકરી તો દીકરી છે ! દીકરી દિલવાળી છે ! જમાઈ પણ સારા છે ! દીકરી માની પાસે બેસે છે. થાળીમાંથી કોળિયો ભરાવીને ખવડાવે છે માને ! માના ગાલ પર આંસુના રેલા રેલાય, તો પોતાની સાડીના પાલવ વડે લૂંછી નાખે છે દીકરી ! દીકરી દીકરી મટીને 'દીકરા'ની ભૂમિકા ભજવી રહી છે ! મા તો મા જ છે ! આંગણામાં આંગળી પકડીને ચાલતાં શીખવનાર મા છે ! કાળી મજુરી કરીને ય દીકરાને ભરપેટ ખવડાવનાર મા છે ! દીકરાને સહેજ તાવ આવે તો ય 'ખમ્મા મારા લાલને' કહીને એને સાજો કરવા માટે રાતોની રાતોના ઉજાગરા કરનારી મા છે ! ને એ જ દીકરો મોટો થાય છે.. પરણી જાય છે ને ઘરમાં વહુનાં પગલાં થાય છે, ને અચાનક જ દીકરામાં બદલાવ આવી જાય છે !

'મા !'

- બોલી ઉઠે છે દીકરી !

'મા ! તું રાત્રેય ખાટલામાંથી ઉઠીને રડે છે ?'

'તો હું શું કરું, બેટી ?'

'નાતના પાંચ-સાત જને ભેગા કરીને સીધો કરી નાખીએ ! એ વાંકો થયો છે ને ? એ તારો વાંક કાઢે છે ને ? સીધો દોર થઈ જશે !'

'ના બેટી !'

'કેમ ?'

'એ ગમે તેવો હોય તોય એ મારા પેટનું જણતર છે ! આખરે તો મારો દીકરો છે ! દીકરો ભલે બદલાઈ ગયો, પણ એનો અર્થ એ નથી કે મા એ પણ બદલાઈ જવું ! હું મા છું . દીકરાને સહેજ દુ:ખ પડે એ હું નથી ઈચ્છતી, ભગવાન એનું ભલુ કરજો !'

'પણ મા, તારી બીમારી...'

'ખબર છે, બેટી મને ! મારા શરીરમાં ત્રણ ચાર બીમારીઓએ વસવાટ કર્યો છે, એય કાયમ માટે ! થાઈરોઈડ, મારો કાયમી મહેમાન છે !'

 હાઈ બી.પી. એ મને પરેશાન કરી નાખી છે. વારંવાર ચક્કર આવ્યા કરે છે, ને હાર્ટની બીમારી તો મારી સખી બની ગઈ છે ! પણ શું કરું, બેટી ? સાતમા દાયકા તરફ આગળ વધી રહી છું, અને આજે તો ઘર વગરની થઈને બેઠી છું.. મહીને દહાડે દોઢ-બેહજારની દવાના દોકડા હું ક્યાંથી કાઢીશ ?  અને બોલતાં બોલતાં મા , નામે  વરદા ડૂસકાં ભરવા લાગી જાય છે.. ેને કહે છે :'બેટી, તું મારી બેટી છે, વાત સાચી ! તું ખૂબ લાગણીશીલ છે, વાત સાચી ! માના માટે તારા મનમાં ભરપુર પ્રેમ છે, વાત સાચી ! જમાઈ પણ સારા છે, વાત સાચી ! પણ એક સાચી વાત કહું, બેટી ! દીકરીને ત્યાં બેચાર દિવસમાં રહે તો એ શોભે, પણ તારે ત્યાં મારું આખું જીવન ઓછું જ બતાવી શકાય છે ?

જાણું છું, તારી આવક ઓછી છે, મહીનો કાઢવો ય તારા માટે મુશ્કેલ છે... ને ત્યાં મારો ખર્ચ શી રીતે ઉમેરી દેવો ? ના બેટી, ના ! મારી લાડકી, મને જવા દે ! થવાનું હશે તે થશે. સાડા છ દાયકા તો આમ પણ વહી ગયા, હવે ક્યાં લાબું જીવવું છે  દીકરાનું ય ભલું થજો.. હા મારી પાસે હવે કશું જ નથી બચ્યું ! ઘર પણ નથી, ને પૈસા પણ, ને બીજી વાત કહું, બેટી ? લાંબું જીવવાની ઈચ્છા પણ હવે નથી બચી ! આવી જિંદગી જીવવાની ? લાચાર અને આશ્રય વગરની ? થોડા દિવસ તારે ત્યાં , તો થોડાક દિવસ બીજાને ત્યાં - આમ ક્યાં સુધી હું થીંગડાં માર્યા કરીશ ? જિંદગીનું આખું ખમીસ જ ફાટી ગયું ત્યાં ? દવાના પૈસાય મારે ક્યાંથી કાઢવા ? ને મારી સાથે ઘરોબો બાધી બેઠેલા રોગ પૈસાના અભાવે દવા નહિ લઉં એટલે શ્વાસના ઘોડાને છુટી જતા વાર નહી લાગે ! બાકી મારી લાડકી દીકરી, વધારે તો હું શું કહું ?ને એક લાચાર મા બીજું કહે કે કરે પણ શું ?

કદાચ સ્વર્ગના  ઝરૂખે બેઠેલા તારા બાપુ મને બોલાવી રહ્યા છે એવું મને લાગ્યા કરે છે... બેટી, મને જવા દે ! તારી આ આંસુડાં સારતી બેઘર લાચાર જનેતાને જવા દે ! આ કાચની જેમ તૂટી ગયેલા દિલવાળી માને જવા દે ...' ને મા હીંબકે ચઢી જાય છે...  માની આંખોમાં ચોમાસુ બેસી જાય છે ને એના ડૂસકાં વચ્ચે એક જ સવાલ સંભળાય છે :'હું શું કરું ? - ને આ સાવ સાચી કથાની નાયીકા પાંસઠ વર્ષીય લાચાર મા વરદા, એક તૂટેલી-ફાટેલી-ચિરાઈ ગયેલી જિંદગી વાળી, દીકરા દ્વારા હડધૂત થયેલી શ્વેત કેશી જનેતા આ મહાનગરની પૂર્વમાં સવાલ પર સવાલ કરતાં જેમ તેમ જીવી રહી છે :'મને બચાવી લો ! મારી લાચારીને દફનાવવા કોણ કોદાળી ઝાલશે ?'

(સત્ય ઘટના : નામ-ઠામના ફરેફાર સાથે )