આ જ કાનુડો બનશે જો જો, આવતી કાલે મહાન

ટિંગુ કહે: 'આ કવિતાબાજી એ કંઇ જેવી તેવી રમત છે ? જો ને, સહુને એવો ચેપ લાગ્યો કે જાણે તે બધા જ અંતકડી રમતાં થઇ ગયાં.'

આ રમત બધાં જ બાળકવિઓ બાળપણમાં રમતાં જ હોય છે કવિતા ચેપી રોગ છે 'કવિતા'માંથી ક્યારે 'કપિતા' થઇ જાય તે સમજાતું જ નથી

નકામી પંચાતમાં જાણે આખા ગામની ફોઈ

ભણ્યા હશે ને ગણ્યા હશે, તો જ યાદ કરશે કોઈ

ટવિતા, પવિતા, મમ્મવિતા, પપ્પવિતા

ટિંગુ કહે : 'પિંગુ શું કરે છે ?'

પિંગુ કહે : 'પવિતા કરું છું.'

ટિંગુ કહે : 'પવિતા શું ?'

પિંગુ કહે : 'આજકાલ કવિઓ કવિતાને કવિતા કહેતા નથી. લલ્લુભાઈ કરે તે લવિતા, રાજુભાઈ કરે તે રવિતા, નવનીતલાલ કરે તે નવિતા, ચીનુભાઈ કરે તે ચવિતા, બાબુભાઈ કરે તે બવિતા, દલુભાઈ કરે તે દવિતા, ચંદુભાઈ કરે તે ચવિતા, ખંડુભાઈ કરે તે ખવિતા, ગણેશભાઇ કરે તે ગવિતા. એવા જાતજાતના કવિતાના પ્રકાર બહાર આવવા લાગ્યા છે. અરે કવિતા હવે તો અ-કવિતા, અર્ધ-કવિતા, ન-કવિતા વગેરે નામે પણ ઓળખાવા લાગી છે. એટલે મેં મારી કવિતાને દીધું નામ પવિતા. સાંભળી છે તારે મારી છેલ્લી પવિતા ?'

ટિંગુ કહે : 'અરે દોસ્ત ! કવિતા સાંભળતાં જ મને તો કંપ આવી જાય છે ત્યાં વળી તારી પવિતા ક્યાં સાંભળું ?'

છતાં કવિની આદત હોય છે કે તેઓ કવિતા સંભળાવ્યા વગર રહેતા જ નથી. પિંગુે પણ પવિતા-પારાયણ શરૂ જ કર્યું.

તે ગાવા લાગ્યો :

આજ મારી વેકેશન એળે ગઇ

છાપામાં શીખવા છાપું ગયા

ત્યારે છાપરી ઊડી ગઈ

છાપાની છાપરી ઊડી ગઈ

ગોસમોટાળા તો એવા થયા

જેમાં 'તંત્રી'ની 'વંત્રી' થઇ

ભૂલમાં 'તંત્રી'ની 'વંત્રી' થઇ

આજ મારી વેકેશન એળે ગઈ.

ટિંગુ કહે : 'તારીપવિતા સરસ છે હં પિંગુ ! પણ હવે રુદન બંધ કર. વેકેશનના જે બાકી દિવસો રહ્યા છે બે-ચાર, એ માટે હુ ંતને સારો વ્યાયામ બતાવું છું. ચાલ...

પણ પિંગુ તો હાંકે જ રાખે. લલકારીને તે કહે :

ચોરીથી સરકસ જોવા ગયા

ત્યારે સરકસમાં ચોરી થઈ

ભાઈ સરકસમાં ચોરી થઈ

હાથીને માંડ રાખ્યો હાથમાં

ત્યારે મહાવતની ધોલ પડી ગઈ

ગાલમાં મહાવતની ધોલ પડી ગઈ

આજ મારી વેકેશન એળે ગઈ.

ટિંગુ કહે : 'અલ્યા એ પવિ ! હવે આ રડતી પવિતા બંધ કર અને વાત સાંભળ...'

પણ પિંગુની પવિતા તો આગળ ચાલી :

પ્રવાસે ઊપડયા કેપ્ટન કાકા

ને ત્યાં કવાયત-કસોટી થઈ

કેડની કવાયત કસોટી થઈ

બચીને માંડ ત્યાંથી ભાગ્યા

ત્યારે ભોંય ભારે પડી ગઈ

ભાગતાં ભોંય ભારે પડી ગઈ

આજ મારી વેકેશન એળે ગઈ.

ટિંગુને લાગ્યું કે કવિ અને પવિ આમ કદી સીધા ઊતરે નહિ. એણે પવિનો કાનજ પકડયો.

એકદમ પિંગુ બોલી ઊઠયો : 'નહિ.'

ટિંગુ કહે : 'શું નહિ ?'

પિંગુ કહે : 'કાન નહિ. આ વેકેશનમાં કાનની તો એવી કસરત થઇ ગઈ છે કે હવે તો એ રબરનો જ બની ગયો છે જાણે ! એની ઉપર પણ કવિતા લખી છે :

કુદરનું સંગીત સાંભળવા ગયો

તો ધારી ખેંચાઈ ગઈ

કાનની ધારી ખેંચાઈ ગઈ,

મહામુશ્કેલીએ કાન બચાવ્યા

છતાં લંબાઈ વધી ગઈ

કાનની લંબાઈ વધી ગઈ.'

તરત તે બોલી ઊઠયો : 'ઓ ઓ ઓ - અલ્યા પિંગુ છોડ કાન ! આમેય કાનની લંબાઈ વધી ગયેલી છે ત્યાં તુ ંક્યાં પાછો પકડે છે ?'

ટિંગુ કહે :

હું ઝટ છોડી દઉં તારો કાન

તું જો ઊંચી મૂકે તારી તાન

નહિ તો ઠેકાણે લાવવા શાન

જરૂર હું ખેંચીશ તારો કાન.

પિંગુ કહે : 'અરે ! તું પણ ટવિતા કરતો થઇ ગયો, ટિંગુ ! વાહ દોસ્ત ! જેમ તડકાનો દોસ્ત હોય રવિ તેમ પવિનો દોસ્ત હોય ટવિ. બાકી આ કવિતા એ ચેપી રોગ તો ખરો હં ! પણ એઈ ટવિ !'

બસ છોડી દે હવે મારો કાન

હવે આવી ગયું છે મને ભાન

નાહકના નહિ છોડું હવે ગાન

નકામી નહિ છોડું હવે તાન.'

ટિંગુ ટવિએ પિંગુ પવિનો છોડયો કાન, પકડયો હાથ, અને લઇ જવા ઘરની બહાર લીધો તેનો સાથ.

તે કહે :

'દોસ્ત પિંગુ પવિ, વાત સાંભળ તું નવી

રાહ જુએ છે ઇંદુ, લુંછ આંસુનું બિંદુ

શીખીએ નવી રમત, રમત સાથે ગમ્મત

ગમ્મત સાથે જ્ઞાાન, જ્ઞાાન સાથે વિજ્ઞાાન

વિજ્ઞાાન સાથે વ્યવહાર, થાય પાસા પોબાર

સઘળા થઇ જાય ખુશ, કોઈ ન કરે હુશ્શ !'

પિંગુ તો ઊભો જ રહી ગયો.

તે કહે : 'અલ્યા ટિંગુ ! હું તો હજી પવિ માંડ બનતો હતો પણ તું તો એકદમ ટવિ બની જ ગયો.'

ટિંગુ કહે :

'સમય ન બગાડ, ભર તું મોટી ફાળ

મોડું થયું છે ઘણું, દે મોટી ઉછાળ.'

બંને એ રીતે ઊછળતા કૂદતા જતા હતા ત્યાં જ ઘરમાંથી અવાજ આવ્યો :

'ક્યાં જાવ છો છોકરાં

બાંધ્યા વગરનાં બોકડાં

વેકેશનમાં તમે કદી

ઉઘાડયાં સારાં ચોપડાં ?'

ટિંગુ અને પિંગુ એ શબ્દો સાંભળીને આભા જ બની ગયા. કેમ કે અવાજ પિતાજીનો હતો.

ટિંગુ કહે : 'પિંગુ ! પિતાજી તો કદી કવિતા કરતા નથી !'

પિંગુ કહે : 'ચેપી રોગ. મેં તને શું કહ્યું હતું, ચેપી રોગ ! જરૂર તેઓ આપણો કાવ્યમય વાર્તાલાપ સાંભળી ગયા હશે ! અને આ કવિતાનું એવું કે એક ગાય, બીજાને મન થાય, ત્રીજો પ્રાસ જોડતો થાય.'

પિતાજી કહે :

'તમે આવો છો કે નહિ ?

સીધા ઊતરો છો કે નહિ ?

મોટા હુક્મ કરે ત્યારે

કહ્યું કરો છો કે નહિ ?'

ટિંગુ-પિંગુ પિતાજી સમક્ષ હાજર થયા. બંને જરા ડરતા હતા, થરથરતા હતા, શોચમાં હતાં, સંકોચમાં હતાં. તેમને ખબર નહિ કે પિતાજી નારાજ કેમ છે ? એમના ચહેરા ઉપરથી ખુશીનું ખોવાયું રાજ કેમ છે ?

પિતાજી કહે :

'આખી વેકશન ગઈ

તમે વાંચ્યું નવું કંઇ ?

જીવનમાં ઉપયોગી થાય

તેવી વાત શીખી કંઇ ?

આખો દિવસ હા હા હી હી

આખો દિવસ 'હુ-હુ'

કામ સોંપે ત્યારે 'તુ-તુ'

ખાતી વખતે 'હું - હું'

તુ તુ મેં મેં માંથી કદી

ઊંચા આવો ન કાંઈ

નકામી પંચાતમાં જાણે

આખા ગામની ફોઈ

ભણ્યા હશો ને વાંચ્યું હશે

તો યાદ કરશે કોઈ

નહિ તો આખું જીવન વીતશે

પોક મૂકીને રોઈ.'

પિતાજીની કવિતા તો લાંબી ચાલી. વચમાં જરાક નવી કવિતા શોધવા પણ રોકાયા. એટલે ટિંગુએ હળવે રહીને પૂછ્યું : 'પિંગુ, તારી કવિતા પવિતા કહેવાય, મારી કવિતા ટવિતા કહેવાય, તો આ વળી પપ્પાની કવિતા કેવી કહેવાય ?'

પિંગુ કહે : 'પપ્પવિતા.'

ત્યાં તો પિતાજીએ બંનેના કાન પકડયા.

પિતાજી ટિંગુ-પિંગુના કાન પકડીને ઊભા હતા, ત્યાં જ મમ્મી આવી. જોઈ જ રહી. થોડી વાર થોભી, પછી એકદમ જ બોલી ઊઠી :

'શાને કાનથી પકડયા કહો,

આ રૂડાં રૂપાળાં બાળક;

શું ભૂલી ગયા આપ કે

એ આપણા ભાવિના ચાલક ?'

ટિંગુ-પિંગુના કાન પકડાયેલા હતા છતાં તેઓ રાજી થતા હતા. તેમને નવાઈ તો એ વાતની લાગી કે આ શું ? બા જેવી બા કવિ ?

એેકદમ જ પિતાજી નારાજ થઇ ગયા.

તેઓ મમ્મીને કહે : 'ઊંહ ! મજા બગાડી ?'

મમ્મી કહે : 'શાની ? છોકરાઓના કાન પકડવાની ?'

પપ્પા કહે : 'અરે એક સરસ મજાની કવિતા સૂઝતી હતી. પણ કવિતાની વચમાં સવિતા આવે એટલે ખલાસ.'

મમ્મી કહે :

'છોકરાઓના કાનમાં

કદી નથી હોતી કવિતા

માટે પહેલાં કાન છોડો

ઓ બાળકોના પિતા !'

પિતાજીને ખ્યાલ આવતાં જ તેઓ કહે :

'લે આ છોડયાં છોકરાં તારાં

લે આ છોડયા કાન

વચમાં આવી શાને તારે

છેડવી જોઇએ તાન ?'

મમ્મી-પપ્પા વિવાદમાં પડયાં એટલે ટિંગુ કહે : 'પિતાજીએ તો આપણા શબ્દો ચોર્યા. જોયું ?'

પિંગુ કહે : 'આજના કવિઓમાં એવી ચોરાચોરી ચાલવાની જ. જેમાં ચોરી નહિ તે કવિતા નહિ, જેમાં કવિતા નહિ તે ચોરી નહિ.'

ટિંગુ કહે : 'પણ જો તો ખરો ! આ કવિતાનો ચેપ તો આગળ ચાલ્યો. 

મમ્મી પણ ધડાધડ કવિતા ફેંકવા લાગી.'

પિંગુ કહે : 'આ તે આપણું ઘર છે કે નાટકનું છબીઘર ?'

ટિંગુ કહે : 'શીઘ્રકવિઓનું કવિઘર.'

પિંગુ કહે : 'પણ ટિંગુ ! આ મમ્મી જે કવિતા કહે છે એને શું નામ આપીશું ?'

ટિંગુ કહે : 'કેમ, પપ્પાની કવિતા પપ્પાવિતા તો મમ્મીની કવિતા મમ્મવિતા.'

પિંગુ કહે : 'સાંભળ સાંભળ મમ્મવિતા.'

મમ્મી કહેતી હતી :

'પિતા થયા તેથી શું તમારે

છોકરાંને માર્યા કરવાં ?

વાતવાતમાં આખો દિવસ

તેમને ઠપકાર્યા કરવાં ?

ઘડીમાં પકડો કાન એમનો,

ઘડીમાં પકડો સોટી;

ઘડીમાં હાથમાં વેલણ લો છો,

ઘડીમાં લો છો સોટી.

વડીલ તમે છો ભલે રહ્યા પણ

એ આદત છે ખોટી;

શિખામણને બહાને એમનું

ગળું દીયો છો ઘોંટી.

આનંદ પામો મારી મારી,

કલેશથી આપો રોટી.

ખોટી, ખોટી, ખોટી, ખોટી,

એ રીત તમારી ખોટી.'

પપ્પાજી કહે : 'ત્યારે શું આ તારાં છોકરાં ખાલી વાત કહ્યે માને તેવાં છે ?'

માતા કહે : 'હા.'

પિતાજી કહે : 'કહી જો, જોઇએ ?'

મમ્મી કહેવા માંડી મમ્મવિતા :

'બોલો છોકરા ખૂંદવા લાગશો

મને મણના પાપડ !

સૂકવવા સાચવવા લાગશો

બોલો આપણા પાપડ ?'

ટિંગુ કહે :

'જરૂર મમ્મી મદદ કરીશું

તને કરવામાં પાપડ.'

પિંગુ કહે :

'ચાખી જોઈશું જરીક કદી હા,

મમ્મી, તારા પાપડ.'

મમ્મી કહે :

'છોકરા મારા કેવા હોંશીલા,

હોંશીલા થશે પાપડ.'

પિતાજી કહે :

'અને જિંદગીભર વણતા રહેશે

ખરે જ તેઓ પાપડ.'

ટિંગુ-પિંગુ તો મમ્મી સાથે જવા લાગ્યા.

ટિંગુ કહે : 'આ તો વેકેશનની વવિતા થઈ.'

પિંગુ કહે : 'અને રજાઓની રવિતા. અરે પણ તું બહાર લઇ જઈ રમત શિખવાડવાનો હતો તેનું શું થયું ?'

ટિંગુ કહે : 'આ કવિતાબાજી એ કંઇ જેવી તેવી રમત છે ? જો ને, સહુને એવો ચેપ લાગ્યો કે જાણે તે બધા જ અંતકડી રમતાં થઇ ગયાં.'

પિંગુ કહે : 'અને આપણે અંતકડીમાંથી બચી ગયા એ તો કહે !'

માતા તથા પુત્રો રસોડા તરફ જતાં હતાં ત્યારેય કવિતાના જોશમાં આવી ગયેલા પપ્પાજી તો પપ્પવિતા લલકારતા જ હતા.

મમ્મીની મમ્મવિતા ઉપર ટિંગુ-પિંગુ ખુશ થઇ ગયા.

બોલી ઉઠયા : 'વાહ ! મમ્મી, શું તારી મમ્મવિતા છે ?'

એનો જવાબ પિતાજી આપતા જતા હતા ત્યાં જ બાજુનાં રાધાબહેન આવ્યાં. બહાર ઊભેલા પપ્પાને જ પૂછવા લાગ્યાં : 'મારી બબીતા અહીં છે ?'

પપ્પા કહે :

'નથી અહીં કબિતા બબિતા !

અહીં તો છે પાપડ.'

રાધાબહેન પણ ગુસ્સે થઇ ગયાં. બોલ્યાં :

'ખોવાઈ મારી બેબી અને

તમને સૂઝે છે પાપડ.

શું જોઇને સરખાવતા હશો

છોકરાં સાથે પાપડ...'

ટિંગુ-પિંગુ તો આભા જ બની ગયા. જબરો ચાલ્યો ચેપ. ઘડીભરને માટે આવેલાં રાધાબહેન પણ લલકારી ગયાં રવિતા !

અને ત્યારે જ મમ્મી બોલી ઊઠી :

'અરે ફાંફાં શું મારો છોકરાં,

બહાર આવ્યાં છે વાંદરાં;

બાઘા મારતા રહી જશો,

તો પાપડ ખાશે વાંદરાં.'

ટિંગુ-પિંગુ 'હઠ હઠ' કરવા ગયા તો વાંદરો સામો 'કિચ કિચ' કરવા લાગ્યો.

ટિંગુ કહે : 'આ કપિરાજ શું કહે છે ?'

પિંગુ કહે : 'એનેય ચેપ લાગ્યો છે.'

એ પણ કહે છે 'સાંભળ મારી કપિતા.'