યુક્રેનના ‘સ્પાઈડર્સ વેબ’ ઓપરેશને દુનિયાને યાદ અપાવી ‘ટ્રોજન હોર્સ યુદ્ધ’ની, આ યુદ્ધ કળામાં ભારતે શું શીખવા જેવું છે

Operation Spider’s Web: પહેલી જૂન, 2025 ના રોજ યુક્રેને હાથ ધરેલા ‘ઓપરેશન સ્પાઈડર્સ વેબ’ને લીધે ફક્ત રશિયા જ નહીં, આખી દુનિયા સ્તબ્ધ થઈ ગઈ છે. દોઢ વર્ષના બારીક પ્લાનિંગ પછી અમલમાં મૂકાયેલા આ ઓપરેશને રશિયાને જે પ્રકારે નુકસાન પહોંચાડ્યું છે અને યુક્રેનની યુક્તિ જે રીતે સફળ થઈ છે, એણે ભવિષ્યના યુદ્ધોની રૂપરેખા જ જાણે કે બદલી નાંખી છે. ઓછામાં ઓછા ખર્ચે દુશ્મન દેશને મરણતોલ ફટકો કઈ રીતે મારવો એનું આ ઓપરેશન ઉત્તમ ઉદાહરણ સાબિત થયું છે. 

રશિયાના અંતરિયાળ વિસ્તારોમાં કારમા ઘા કર્યા

‘ઓપરેશન સ્પાઈડર્સ વેબ’ હેઠળ યુક્રેને રશિયાના સાઇબેરિયા જેવા અંતરિયાળ પ્રદેશો સુધી ડ્રોન હુમલા કરવામાં સફળતા મેળવી છે. રશિયાના ઈર્કુત્સ્ક, મુર્મન્સ્ક, રાયઝાન અને ઈવાનોવો ખાતે આવેલા ચાર લશ્કરી એરફિલ્ડમાં તબાહી મચાવાઈ છે. Tu-95, Tu-22M3 અને Tu-160 જેવા 41 રશિયન લશ્કરી વિમાનોને તોડી પડાયા. આ હુમલાને કારણે રશિયાને અંદાજે 7 બિલિયન ડોલરનું નુકસાન થયું છે. આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે પુટિન સરકારની શાખ અને રશિયાની સંરક્ષણ પ્રણાલીનું ધોવાણ થયું, એ તો જુદું. 

રશિયા-યુક્રેન યુદ્ધની ‘પર્લ હાર્બર’ ક્ષણ

બીજા વિશ્વયુદ્ધ દરમિયાન 1941 માં જાપાને અમેરિકાના પર્લ હાર્બર બંદર પર એકાએક હુમલો કરીને અમેરિકાને અને આખા વિશ્વને ચોંકાવી દીધું હતું. ત્યાં સુધી યુદ્ધથી અલિપ્ત રહેલા અમેરિકાએ એ હુમલાને પગલે વિશ્વયુદ્ધમાં પૂરી તાકાતથી ઝુકાવી દીધું હતું. પર્લ હાર્બર હુમલો થયેલો ત્યાં સુધી અમેરિકા પોતાની સંરક્ષણ પ્રણાલીઓ બાબતે મુસ્તાક હતું. અમારો કોઈ વાળ પણ વાંકો ન કરી શકે, એવી ગુમાનીમાં રાચતા અમેરિકાનું ઘમંડ જાપાને ચૂરચૂર કરી દીધું હતું. કંઈક એવી જ હાલત અત્યારે રશિયાની થઈ છે. રશિયાને પણ પોતાની ડિફેન્સ સિસ્ટમ પર અતિ આત્મવિશ્વાસ હતો જે યુક્રેન દ્વારા સફળતાપૂર્વક પાર પડાયેલા ‘ઓપરેશન સ્પાઈડર્સ વેબ’ને લીધે ધરાશાયી થઈ ગયો છે. તેથી જ યુદ્ધ નિષ્ણાતો ‘ઓપરેશન સ્પાઈડર્સ વેબ’ને રશિયા-યુક્રેન યુદ્ધની ‘પર્લ હાર્બર’ ક્ષણ ગણાવી રહ્યા છે.

યુક્રેને ‘ટ્રોજન હોર્સ’ યુદ્ધની યાદ અપાવી

‘ઓપરેશન સ્પાઈડર્સ વેબ’ દરમિયાન યુક્રેને જે પ્રકારે ટ્રકોમાં લાકડાંના બોક્સમાં નાના કદના 117 ડ્રોન છુપાવીને પછી એના વડે રશિયા પર હુમલો કર્યો, એણે ગ્રીકો અને ટ્રોયના લોકો વચ્ચે ખેલાયેલા ‘ટ્રોજન યુદ્ધ’ની યાદ અપાવી દીધી છે. પ્રાચીન કાળમાં મહાન સેનાપતિ ઓડિસિયસના નેતૃત્વમાં ગ્રીકોએ ટ્રોય રાજ્ય પર હુમલો કર્યો હતો, પણ ગ્રીકો ટ્રોયના કિલ્લાની ઊંચી દીવાલો પાર નહોતા કરી શક્યા. ત્યારે તેમણે એક યોજના ઘડી. લાકડાનો એક વિશાળ ઘોડો બનાવીને એની અંદર સૈનિકોને છુપાવી દીધા અને પછી એ ઘોડાને ટ્રોયના કિલ્લાની બહાર ભેટ તરીકે છોડી દેવામાં આવ્યો. ગ્રીકોએ યુદ્ધ પડતું મૂક્યું, એવું માનીને ટ્રોજન (ટ્રોયના લોકો) એ ઘોડાને ભેટ સમજીને પોતાના રાજ્યની અંદર લઈ ગયા. રાત્રે એ ઘોડાની અંદર છુપાયેલા ગ્રીક સૈનિકો બહાર આવ્યા અને એમણે ચૂપકીદીથી કિલ્લાના દરવાજા ખોલી દીધા જેને લીધે ગ્રીક સેના કિલ્લાની અંદર પ્રવેશી ગઈ અને એમણે યુદ્ધ કરીને ટ્રોજનને હરાવી દીધા. યુક્રેને પણ ‘ઓપરેશન સ્પાઈડર્સ વેબ’ હેઠળ એવી જ યુક્તિ વાપરી હોવાથી તેની આ ચાલે દુનિયાને ‘ટ્રોજન હોર્સ’ની યાદ અપાવી દીધી છે. 

‘ઓપરેશન સ્પાઈડર્સ વેબ’માંથી ભારતે શું શીખવા જેવું છે?

રશિયા અને યુક્રેન વચ્ચે ત્રણ વર્ષથી ચાલી રહેલા યુદ્ધમાં ‘ઓપરેશન સ્પાઈડર્સ વેબ’ એક મહત્ત્વપૂર્ણ, ઐતિહાસિક અને અભૂતપૂર્વ વળાંક સાબિત થયું છે. આધુનિક યુદ્ધ-કૌશલનો નમૂનો એવો આ હુમલો એક કેસ સ્ટડી છે, જે દર્શાવે છે કે નાવીન્યપૂર્ણ વ્યૂહાત્મક આયોજન પરંપરાગત યુદ્ધ-દાવપેચ પર કઈ રીતે ભારી પડી શકે છે. ભારતે તાજેતરમાં જ 'ઓપરેશન સિંદૂર' ખેલીને પાકિસ્તાનને ધૂળ ચટાવી હતી, છતાં યુક્રેનના હુમલામાંથી ભારતે અમુક પાઠ શીખવા જેવા છે. 

1) બિનપરંપરાગત યુદ્ધ-યુક્તિઓ અપનાવવી

ભારત-પાકિસ્તાનના સંઘર્ષ દરમિયાન પણ ડ્રોનનો વ્યાપક ઉપયોગ થયો હતો, પરંતુ એ ઉપયોગ પરંપરાગત હતો. યુક્રેને ટ્ર્ર્કોમાં લાકડાંના ખોખામાં નાના અને ઓછી કિંમતના ડ્રોન છુપાવીને ટ્રકો રશિયામાં મોકલી હતી અને પછી યોગ્ય સમયે એ ટ્રકોની છત રિમોટ વડે ખોલીને હુમલો કરવા માટે ડ્રોન લોન્ચ કર્યા હતા. દુશ્મનની જાણ બહાર દુશ્મનના ઘરમાં હથિયારો પહોંચાડીને ઓછા ખર્ચે વધુ ખાનાખરાબી સર્જવાની યુદ્ધકળા ભારત સહિત આખા વિશ્વે યુક્રેન પાસે શીખવી રહી. 

2) સ્વદેશી ડ્રોન ટેક્નોલોજીમાં રોકાણ કરવું

યુક્રેને કહ્યું છે કે, ‘ઓપરેશન સ્પાઈડર્સ વેબ’માં વપરાયેલા ડ્રોન એણે ઘરઆંગણે બનાવ્યા હતા, જેને લીધે એની પડતર કિંમત ઓછી હતી. ભારતે પણ પોતાની ડ્રોન ક્ષમતા વિકસાવીને 'મેક ઈન ઈન્ડિયા' પહેલ હેઠળ મોટી માત્રામાં સ્વદેશી, સસ્તા ડ્રોનનું ઉત્પાદન કરવું જોઈએ. 

3) કાઉન્ટર-ડ્રોન સિસ્ટમ્સ વિકસાવવાની જરૂરિયાત

યુક્રેનના ઓપરેશનની સફળતાએ ડ્રોન હુમલા સામે પરંપરાગત હવાઈ સંરક્ષણ પ્રણાલીઓની નબળાઈઓ છતી કરી દીધી છે. કરોડોના શસ્ત્ર અમુક હજારો-લાખોના ડ્રોન સામે વામણાં સાબિત થયા છે. રશિયાના આ અનુભવમાંથી ભારતે એ બોધપાઠ લેવો રહ્યો કે ભવિષ્યમાં દુશ્મન દેશ ભારત પર ઓછા ખર્ચાળ ડ્રોન વડે હુમલો કરે તો ભારતની કાઉન્ટર-ડ્રોન સિસ્ટમ્સ એટલી મજબૂત અને સક્ષમ હોય કે એ હુમલો નિષ્ફળ બનાવી શકાય. તેથી ભારતે કાઉન્ટર-ડ્રોન સિસ્ટમ્સ વિકસાવવાને પ્રાથમિકતા આપવી જોઈએ.

4) ગુપ્ત માહિતી મેળવીને ઝીણવટપૂર્વકની યોજના ઘડવી

‘ઓપરેશન સ્પાઈડર્સ વેબ’ અમલમાં મૂકતા અગાઉ યુક્રેને અઢાર મહિના ઝીણવટપૂર્વકની યોજના બનાવી હતી. રશિયાની ગુપ્ત માહિતી મેળવીને એને આધારે આ હુમલો ઘડાયો હતો. ભારતે પણ દુશ્મન દેશની ગુપ્ત માહિતી મેળવવા માટે પોતાની ક્ષમતા અને પહોંચ વિસ્તારવા પર ભાર મૂકવો જોઈએ. 

5) મિશનની ગુપ્તતા જાળવવી 

યુક્રેને તેના સાથી દેશોને કોઈપણ પ્રકારની પૂર્વ જાણકારી આપ્યા વિના જ આ ઓપરેશન હાથ ધર્યું હતું, જેથી એની યોજના વિશે દુશ્મન દેશને જરા સરખી પણ જાણ ન થઈ જાય. ભારતે પાકિસ્તાન પર હુમલો કરતાં અગાઉ અમેરિકા સહિત અમુક દેશોને એ હુમલાની જાણ કરી હતી, પણ એમ કરવામાં જોખમ ખરું. તેથી ભવિષ્યમાં ભારતે યુક્રેનની જેમ પોતાના લશ્કરી મિશનની ગુપ્તતા જાળવવી જોઈએ.