G20 Summit : દર વર્ષે અલગ-અલગ દેશોમાં યોજાતી આ બેઠકની બૂમાબૂમ ભારતમાં કેમ આટલી વધારે, શું થશે ફાયદો?

ભારતમાં આજથી બે દિવસ દિલ્હીનું 'ભારત મંડપમ' એક ભપકાદાર મંડપમાં ફેરવાઇ ગયું છે. ગઈકાલથી G-20 સમિટ માટે દિલ્હીમાં દેશ-વિદેશોનો મહેમાનોનો જમાવડો એકઠો થયો છે. આ વખતે ભારત મંડપમ ખાતેની નટરાજની વિશાળ પ્રતિમા સૌનું ધ્યાન ખેંચશે. અષ્ટધાતુમાંથી બનેલી નટરાજની વિશ્વમાં સૌથી ઉંચી પ્રતિમા 18 ટન વજનની અને 27 ફૂટ ઉંચી છે. G-20ની મુખ્ય બેઠક જ્યાં મળવાની છે તે ભારત મંડપમના પ્રવેશ દ્વારે સૌનું સ્વાગત કરતી હોય તે રીતે મુકાઇ છે.  ભારતમાં યોજાનારી આ કોન્ફરન્સમાં રશિયાના રાષ્ટ્રપતિ પુતિન અને ચીનના રાષ્ટ્રપતિ શી જિનપિંગ હાજર રહ્યા નથી. આવી સ્થિતિમાં સવાલ એ ઉઠે છે કે આ G20 કોન્ફરન્સ શું છે અને તેનો હેતુ શું છે?

G-20 સમિટ શું છે?

G-20 સમિટએ ગ્રૂપ ઓફ 20 દેશોનો સમૂહ કે જેમાં વિશ્વની 19 સૌથી મોટી અર્થવ્યવસ્થાઓ અને યુરોપિયન યુનિયનના નેતાઓ વાર્ષિક આંતરરાષ્ટ્રીય બેઠકનું આયોજન કરે છે. G20 એ વૈશ્વિક આર્થિક નીતિ, નાણાકીય સ્થિરતા અને વિશ્વ સામેના અન્ય નિર્ણાયક મુદ્દાઓની ચર્ચા અને સંકલન માટેનું એક મંચ છે. જે વિશ્વના GDPના લગભગ 85% નું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે. G20 સંયુક્ત રાષ્ટ્ર, વિશ્વ આરોગ્ય સંસ્થા, વિશ્વ બેંક અને IMF જેવી આંતરરાષ્ટ્રીય સંસ્થાઓ ઉપરાંત બાંગ્લાદેશ, સિંગાપોર, સ્પેન અને નાઇજીરીયા સહિતના બિન-સદસ્ય દેશોને પણ આમંત્રણ આપે છે.

G-20માં ક્યા દેશોનો સમાવેશ?

G20 દેશોમાં ભારત ઉપરાંત આર્જેન્ટિના, ઓસ્ટ્રેલિયા, ચીન, બ્રાઝિલ, કેનેડા, ફ્રાન્સ, જર્મની, ભારત, ઇન્ડોનેશિયા, ઇટાલી, જાપાન, કોરિયા પ્રજાસત્તાક, મેક્સિકો, રશિયા, સાઉદી અરેબિયા, દક્ષિણ આફ્રિકા, તુર્કી, યુકે, યુએસ અને યુરોપિયન યુનિયન (EU). હાલ તેમાં વિસ્તાર કરી આફ્રિકન યુનિયનનો પણ સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે.

આ વખતે ભારતમાં આયોજિત આ સમિટમાં 20 સભ્ય દેશો, 9 મહેમાન દેશો અને 14 આંતરરાષ્ટ્રીય સંગઠનોના અગ્રણીઓને આમંત્રિત કરવામાં આવ્યા છે.

G-20 સમિટનો હેતુ ?

G20 સમિટનો પ્રાથમિક હેતુ આંતરરાષ્ટ્રીય નાણાકીય સ્થિરતા અને ટકાઉ આર્થિક વૃદ્ધિને પ્રોત્સાહન આપવાનો છે. સભ્ય દેશોના નેતાઓ આર્થિક નીતિઓ, નાણાકીય નિયમો, વેપાર અને વૈશ્વિક અર્થવ્યવસ્થાને અસર કરતા અન્ય મુદ્દાઓ પર ચર્ચા કરવા માટે એકસાથે આવે છે.

વૈશ્વિક પડકારો સામે  પ્લેટફોર્મ પૂરું પાડે છે

G20 સમિટ આર્થિક બાબતો ઉપરાંત, આબોહવા પરિવર્તન, સાયબર સુરક્ષા, જાહેર આરોગ્ય, ગરીબી ઘટાડવા અને વિકાસ જેવા વૈશ્વિક પડકારોને સંબોધિત કરે છે. આ સમિટ વિશ્વના નેતાઓને આ મુદ્દાઓ પર સાથે આવવા એક પ્લેટફોર્મ પૂરું પાડે છે.

G-20 સમિટનો  ઈતિહાસ

G20 ની સ્થાપના 1999 માં, એશિયન આર્થિક સંકટ પછી, મુખ્ય અર્થતંત્રોને તેમની આર્થિક નીતિઓનું સંકલન કરવા અને વૈશ્વિક નાણાકીય સ્થિરતાને સંબોધવા માટે એક મંચ પ્રદાન કરવા માટે કરવામાં આવી હતી. જર્મનીના બર્લિનમાં G8 બેઠક દરમિયાન G20ની રચના કરવામાં આવી હતી. 2008ની વૈશ્વિક નાણાકીય કટોકટી દરમિયાન જ્યારે નેતાઓએ વૈશ્વિક અર્થવ્યવસ્થાને સ્થિર કરવા માટે સંકલિત આંતરરાષ્ટ્રીય પગલાંની જરૂરિયાતને માન્યતા આપી ત્યારે તેને મહત્ત્વ મળ્યું. અમેરિકાના વોશિંગ્ટન ડીસીમાં G20 ગ્રુપની પ્રથમ કોન્ફરન્સ યોજાઈ હતી.

વૈશ્વિક કટોકટી સામે G-20

G-20 એ વૈશ્વિક કટોકટીનો જવાબ આપવામાં મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવી છે. ઉદાહરણ તરીકે, 2008ની નાણાકીય કટોકટી દરમિયાન  G-20 નેતાઓ વૈશ્વિક અર્થતંત્રને સ્થિર કરવા અને આકરી આર્થિક મંદીને રોકવા માટે એકસાથેના સંકલિત પગલાં પર સંમત થયા હતા.

ત્યારબાદ તાજેતરમાં કોવિડ-19 મહામારીએ દરેક મોટા દેશની અર્થવ્યવસ્થાને ખાસ કરીને વિકાસશીલ દેશોને નુકસાન પહોંચાડ્યું છે. ઉપરાંત  યુક્રેન યુદ્ધને કારણે ખાદ્યપદાર્થો અને ઊર્જાના ભાવમાં મોટો વધારો થયો છે. આ મામલે ફરી એકવાર G-20 સમિટ મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવી શકે છે.

આ વર્ષની સમિટ ભારત માટે ખાસ  

ભારત આ વર્ષની  G20 સમિટની અધ્યક્ષતા કરી રહ્યું છે. જેના પરિણામે વિશ્વમાં ભારતની ઓળખ એક World Leader તરીકે થશે. જો તે G20 નું નેતૃત્વ કરતી વખતે વૈશ્વિક સમસ્યાઓ ઉકેલવામાં મદદ કરે છે, તો ભારતની મહત્વાકાંક્ષાઓને મોટું પ્રોત્સાહન મળી શકે છે. 

આ વખતના મુખ્ય ઉદેશો

• G20માં વિસ્તાર કરી આફ્રિકન યુનિયનનો સમાવેશ 
• ગરીબ દેશો ઝડપી ભંડોળની ચૂકવણી
• વિશ્વ બેંકમાં સુધાર

ભારતને શું ફાયદો

• વિશ્વમાં ભારતની છબી મજબૂત થશે 
• ગ્લોબલ સાઉથના દેશોના મુદ્દા ઉઠાવીને ભારત તેનું નેતૃત્વ મેળવી શકે છે 
• સ્ટાર્ટઅપ ઇકોસિસ્ટમને મદદ મળશે 
• સભ્ય દેશો સાથે વ્યાપારી સંબંધો બનશે મજબૂત 

G20 પાસે શું શક્તિઓ છે?

G20ના અધિકારોની વાત કરીએ તો, યુનાઈટેડ નેશન્સ તરફથી G20ને કોઈ કાયદાકીય સત્તા આપવામાં આવી નથી. તેમજ તેના સભ્ય દેશોને UNના નિર્ણયને સ્વીકારવાની કોઈ કાયદાકીય ફરજ નથી. મુખ્યત્વે G20 સભ્ય દેશો વચ્ચે વિશ્વની અર્થવ્યવસ્થાને મજબૂત અને પ્રોત્સાહન આપવા પર ચર્ચા થાય છે. જેમાં શિક્ષણ, રોજગાર અને ખાદ્યપદાર્થોના ભાવને નિયંત્રિત કરવા જેવા મુદ્દાઓ પર નિર્ણય લેવામાં આવે છે.

તેનું કોઈ મુખ્યાલય નથી. G20ના પ્રમુખનો નિર્ણય ટ્રોઇકા દ્વારા લેવામાં આવે છે અને દરેક કોન્ફરન્સનું આયોજન વર્તમાન, ભૂતકાળ અને ભાવિ રાજ્યના વડાઓના સમર્થનથી કરવામાં આવે છે. આ વખતે ટ્રોઇકામાં ઇન્ડોનેશિયા, ભારત અને બ્રાઝિલ છે.

G-20ના બે મુખ્ય ટ્રેક શું છે?

G-20 બે ટ્રેક પર કામ કરે છે. એક છે ફાઇનાન્સ ટ્રેક અને  બીજો શેરપા ટ્રેક.

• ફાઇનાન્સ ટ્રેક એટલે જેમાં તમામ દેશોના નાણાં મંત્રીઓ અને સેન્ટ્રલ બેંકના ગવર્નરો સાથે મળીને કામ કરે છે.
• શેરપા ટ્રેક એટલે જેમાં દરેક દેશના એક શેરપા અગ્રણી હોય છે.  શેરપા ટ્રૅકમાં ખેતી, વિકાસ, રોજગાર, શિક્ષણ, પર્યાવરણ, આરોગ્ય, પ્રવાસન સહિતનાં ક્ષેત્રોનો સમાવેશ થાય છે.
• G-20ના નાણાકીય ટ્રૅકમાં ફ્રૅમવર્ક વર્કિંગ ગ્રૂપ, ઇન્ટરનેશનલ ફાયનાન્સિયલ આર્કિટેક્ચર, ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર વર્કિંગ ગ્રૂપ, નાણાકીય ક્ષેત્રના મુદ્દાઓનો સમાવેશ થાય છે.