RBI દ્વારા બેંકોને ડેબિટ કાર્ડ, લેટ પેમેન્ટ અને મિનિમમ બેલેન્સ ફી ઘટાડવાનો નિર્દેશ

અમદાવાદ : ભારતીય રિઝર્વ બેંકે બેંકોને ગ્રાહકો પાસેથી વસૂલવામાં આવતી ચોક્કસ ફી ઘટાડવાનો નિર્દેશ આપ્યો છે. આમાં ડેબિટ કાર્ડ, લેટ પેમેન્ટ અને મિનિમમ બેલેન્સની આવશ્યકતાઓનો સમાવેશ થાય છે. રિઝર્વ બેંકનું આ પગલું બેંકોની આવક પર અબજો રૂપિયાનો પ્રભાવ પાડી શકે છે. આ પગલું ત્યારે આવ્યું છે જ્યારે બેંકો રિટેલ લોન પર વધુ ધ્યાન કેન્દ્રિત કરી રહી છે. કોર્પોરેટ લોનમાં નુકસાન સહન કર્યા પછી, બેંકો હવે વ્યક્તિગત લોન, કાર લોન અને નાના વ્યવસાય લોનમાંથી સારો નફો કમાઈ રહી છે.

આ વધારાથી રિઝર્વ બેંકનું ધ્યાન ગ્રાહકોની ચિંતાઓ અને ન્યાયીતા તરફ ગયું છે. રિઝર્વ બેંક ખાસ કરીને ગરીબ અને ઓછી આવક ધરાવતા ગ્રાહકોને અપ્રમાણસર અસર કરતી ફી વિશે ચિંતિત છે. સૌથી વધુ વસ્તી ધરાવતા દેશ ભારતમાં આ એક મહત્વપૂર્ણ મુદ્દો છે.

રિઝર્વ બેંકે બેંકોને ફી ઘટાડવાની સલાહ આપી હોવા છતાં, તેણે કોઈ ચોક્કસ મર્યાદા નક્કી કરી નથી. હાલમાં, રિટેલ અને નાના વ્યવસાય લોન માટે પ્રોસેસિંગ ફી ૦.૫% થી ૨.૫% સુધીની છે. કેટલીક બેંકોએ હોમ લોન ફી રૂ.૨૫,૦૦૦ સુધી મર્યાદિત કરી છે. આ વર્ષે બેંકોની ફીની આવકમાં વધારો થયો છે. 

ઇન્ડિયા રેટિંગ્સ એન્ડ રિસર્ચના ડેટા અનુસાર, જૂનમાં પૂરા થયેલા ક્વાર્ટરમાં ફીની આવક ૧૨% વધીને રૂ.૫૧૦.૬ અબજ થઈ ગઈ છે. જે પાછલા વર્ષ કરતા ૬% વધુ છે. રિઝર્વ બેંકે અવલોકન કર્યું છે કે એક જ ઉત્પાદન માટે વિવિધ ગ્રાહકો પાસેથી અલગ અલગ ફી વસૂલવામાં આવી રહી છે, જે વાજબીતા વિરુદ્ધ છે.

ઇન્ડિયન બેંક્સ એસોસિએશન રિઝર્વ બેંકની ચકાસણી હેઠળ ૧૦૦થી વધુ રિટેલ ઉત્પાદનો સાથે બેંકો સાથે ચર્ચા પણ કરી રહ્યું છે. માર્ચ ૨૦૨૪માં, ગવર્નર સંજય મલ્હોત્રાએ બેંકો અને એનબીએફસીને ગ્રાહકોની ફરિયાદોનું નિરાકરણ લાવવા કહ્યું હતું. તેમણે સૂચન કર્યું કે વરિષ્ઠ બેંક અધિકારીઓએ અઠવાડિયામાં એક વાર ફરિયાદોના નિરાકરણ માટે સમય ફાળવવો જોઈએ.

રિઝર્વ બેંકની સંકલિત લોકપાલ યોજના હેઠળની ફરિયાદો બે વર્ષમાં ૫૦% વધીને ૨૦૨૩-૨૪ માં ૯.૩૪ લાખ સુધી પહોંચી ગઈ છે. રિઝર્વ બેંક લોકપાલ દ્વારા મળેલી ફરિયાદો પણ ૨૫% વધીને ૨.૯૪ લાખ થઈ ગઈ છે. ૨૦૨૩-૨૪માં ૯૫ કોમર્શિયલ બેંકોને ૧ કરોડથી વધુ ફરિયાદો મળી હતી. જો એનબીએફસી તરફની ફરિયાદોનો સમાવેશ કરવામાં આવે તો આ સંખ્યા વધુ હશે.