Toyconomy..19,000 કરોડ રૂ.ના રમકડાં માર્કેટને વિશ્વનું ટોય હબ બનાવાશે
Updated: Feb 2nd, 2025
GS TEAM
- રમકડાં માર્કેટ હવે આગળ વધીને ૨૦૩૨ સુધીમાં ૪.૪ અબજને વટાવી દેવાનો અંદાજ
- ગુજરાતમાં રમકડાં બનાવતા અનેક ગામડાં હબ સમાન હતા. જેમાં સાંબરકાંઠાનું ઇડર અને વડોદરા નજીકનું સંખેડા મોખરે છે. ઇડરમાં તો રમકડાં બનાવતા કારીગરો હેન્ડમેડ રમકડાં બનાવીને લોકોને આકર્ષતા હતા
- ભારતે વોકલ ફોર લોકલ ટોયની વાત કરીને ટોયની નિકાસ પર કેટલાક નિયંત્રણો લાદી દીધા હતા. પરંતુ પ્રતિબંધોમાંથી કેટલાક લૂપહોલ્સ શોધીને ચીનનો માલ ઘૂસાડાય છેઃ ક્યૂબ જેવી ગેમ તો મોટી ઉંમરના લોકો પણ રમતા જોવા મળે છે...
ગયા શનિવારે નાણાપ્રધાન નિર્મલા સીતારામને રજૂ કરેલા બજેટમાં ભારતને ટોય હબ (વિશ્વમાં રમકડાં માટેનું મુખ્ય સેન્ટર) બનાવવાની વાત કરીને ભારતના રમકડાં માર્કેટમાં ખુશાલી ઉભી કરી દીધી છે. ભારતનું રમકડાં માર્કેટ ૨.૪ અબજ ડોલરનું (અંદાજે ૧૯,૦૦૦ કરોડ રૂપિયા) છે. જે ઘરમાં બાળકો છે ત્યાં રમકડાં છે. રમકડાંના બિઝનેસ તરફ લોકોનું ધ્યાન બહુ જતું નથી પરંતુ બે અબજ ડોલરનું આ માર્કેટ હવે આગળ વધીને ૨૦૩૨ સુધીમાં ૪.૪ અબજને વટાવી દેવાનો અંદાજ છે. નાના બાળકોથી માંડીને પ્રી સ્કુલ માટેના રમકડામાં સતત ઇનોવેશન જોવા મળે છે.
સાદા રમકડાંથી માંડીને બેટરી ઓપરેટેડ તેમજ રીમોટથી ચાલતા રમકડાં માર્કેટમાં જોવા મળે છે. દરેક બાળક રમકડાંને પોતાનો મિત્ર માની લે છે અને તેને સાથે લઇનેજ ફરતો હોય છે. અવાજ કરતાં રમકડાં બાળકોને ગમતાં હોઇ મોટાભાગના રમકડાંમાં અવાજ ગોઠવાય છે.
ભારતમાં ટોય ઇકોનોમી (Toyconomy)ની દિશામાં આગળ વધી રહ્યું છે. ભારતે વોકલ ફોર લોકલ ટોયની વાત કરીને ટોયની નિકાસ પર કેટલાક નિયંત્રણો લાદી દીધા હતા. પરંતુ પ્રતિબંધોમાંથી કેટલાક લૂપહોલ્સ શોધીને ચીનનો માલ ઘૂસાડાય છે. (જુઓ બોક્સ) ભારતમાં ૧૪ વર્ષની અંદરના લોકો નાના મોટા રમકડાંથી આકર્ષિત થતા હોય છે. જ્યારે ક્યૂબ જેવી ગેમ તો મોટી ઉંમરના લોકો પણ રમતા જોવા મળે છે.
અમેરિકા અને જાપાન જેવા દેશો રમકડાં પહેલાં પોતાના દેશના છોકરાઓ માટે બનાવે છે અને પછી તે વિદેશમાં મોકલે છે. એનિમેશન, વિઝ્યુઅલ ઇફેક્ટ,ગેમીંગ, કોમિક્સ પરની ગેમ્સ ઉપરાંત ઇનોવેટીવ ગેમની સતત ડિમાન્ડ રહે છે.
રમકડાં બાળકોને બહુ પ્યારા હોય છે. કુટુંબની આર્થિક સમૃધ્ધિ પ્રમાણે ઘરમાં રમકડાં જોવા મળે છે. શ્રમજીવી વર્ગનું બાળક નાની ઢીંગલી સાથે પણ ખુશ ખુશાલ હોય છે જ્યારે ઉચ્ચ મધ્યમવર્ગના બાળકને મોંધા દાટ રમકડાંથી પણ સંતોષ થતો નથી. ટીવી પર કાર્ટૂન નેટવર્કની સિરીઝ કે કોમ્પ્યુટર ગેમ જોતાં બાળકોને કાર્ટૂનમાં આવતા પાત્રો ગમે છે જ્યારે કેટલાંકને મુવમેન્ટ કરતા ચાવીવાળા રમકડાં ચાલે છે.
બેટમેન, ફેન્ટોમ, અને ટારઝનના રમકડાંની ડિમાન્ડ જોવા મળે છે. ભારતે જ્યારથી આત્મનિર્ભર બનવાનો ચીપીયો પછાડાયો ત્યારથી રમકડાંના ઉત્પાદનો ભારતમાં થવા શરૂ થયા છે તે તો ઠીક ભારતે હવે રમકડાંની નિકાસ કરવી શરૂ કરી છે.
રમકડાંની સાથે સાથે બાળકોની સ્કલુમાં લપસણી , હીંચકા વગેરે પણ રમકડાંની યાદીમાં આવે છે. બાર્બી ડોલ દરેકને પ્રિય છે. ૨૦૨૩માં ૧.૫૪ અબજ ડોલરની બાર્બી ડોલ વેચાઇ હતી.
વિશ્વભરના દેશોમાં રમકડાનું માર્કેટ ઇનોવેશ સાથે જોડાયેલું છે. બાળકને નવું , અવાજ કરતું, ઓટોમેટીક ચાલતું અને રીમોટવાળા રમકડાં વધુ ગમે છે. મોટા ભાગના બાળકો એકવાર રમેલું રમકડું બીજીવાર બહુ રમતા નથી. અનેક સ્વૈચ્છીક સંસ્થાઓ લોકોના ઘરમાં પડી રહેલા અને રમવાના ઉપયોગમાં નહીં લેવાતા રમકડાં ભેગા કરીને શ્રમજીવી વિસ્તારોમાં વહેંચતા હોય છે.
એક સમયે ભારતમાં રમકડાં ઉદ્યોગ ગામડા સ્તરે ચાલતો હતો. મેળામાં રમકડાં જોવા મળતા હતા અને લોકો તે ખરીદતા પણ હતા. ત્યારબાદ રમકડામાં આધુનિક ટચ જોવા લાગ્યો અને લોકો તેને ઉદ્યોગ તરીકે સ્વિકારવા લાગ્યા હતા. આજે ભારત રમકડાંની નિકાસ કરે છે. છેલ્લા એકાદ વર્ષથી તેની નિકાસ ઘટી છે.
ચીન કેવી રીતે વિવિધ દેશોમાં રમકડાંનું ઉત્પાદનનું પમ્પીંગ કરતું હતું તે પરથી શીખવાની જરૂર છે. ચીનમાં ભારતના વેપારીઓ જથ્થાબંધ રમકડાં ખરીદવા જતા હોય છે. જેમાં પીપુડા,ભમરડા, બાળકોને ગમેતેવા પક્ષીઓના રમકડાં વગેરે જથ્થાબંધના ભાવે લઇ આવતા હતા. આવા રમકડાં ચીન વજનના ભાવે વેચતું હતું તેને ભારતના વેપારીઓ ડઝનના ભાવે વેચતા હતા.
ચીનથી બે રોકટોક આવતા રમકડાના શિપમેન્ટ સામે પણ વિરોધ થઇ ચૂક્યો છે. ચીનથી આવતા ફટાકડા, ચાઇનીઝ દોરી વગેરે સામે સરકારે પગલાં લીધા નથી જેના કારણે પ્રતિબંધીત ચીની ચીજો ભારતમાં જોવા મળી રહી છે. રમકડાં ક્ષેત્રે આત્મનિર્ભર બનવું હશે તો ગામડાના રમકડાં ઉદ્યોગને ફરી જીવંત કરવો પડશે.
ગુજરાતમાં રમકડાં બનાવતા અનેક ગામડાં હબ સમાન હતા. જેમાં સાંબરકાંઠાનું ઇડર અને વડોદરા નજીકનું સંખેડા મોખરે છે. ઇડરમાં તો રમકડાં બનાવતા કારીગરો હેન્ડમેડ રમકડાં બનાવીને લોકોને આકર્ષતા હતા. ઇડરમાં રમકડાનાં માર્કેટ પર બહુ ધ્યાન નહોતું અપાયું એટલે કાળ ક્રમે તે બંધ થઇ ગયું પરંતુ જો ગુજરાત સરકાર ઇચ્છે તો તેને ફરી જીવંત કરી શકે છે. સંખેડામાં પણ દોઢ બે દાયકા પહેલાં રમકડાનું બહુ મોટું માર્કેટ હતું જે હવે ફર્નિચર તરફ વળી ગયું છે.
અનેક ગામડામાં રમકડાંનેા ગૃહ ઉદ્યોગ ચાલતો હતો. કહે છેે કે મેળાનું કલ્ચર જ્યારે ઉભું કરાયું ત્યારે ગામડામાં ચાલતા રમકડાના ગૃહ ઉદ્યોગને પણ નજરમાં રખાયું હશે.
રમકડાં બનાવતા કારીગરોને પોતેજ રમકડાં વેચવા મેળા અને મંદિરોની બહાર બેસીને દુકાન ઉભી કરવી પડતી હતા. આપણે ત્યાં કમનસીબી એ છે કે વડાપ્રધાન મોદી હાકલ કરે તોજ ભાજપ શાસિત રાજ્યો તે મુદ્દો હાથમાં પકડીને આગળ વધારતા હોય છે. હવે જ્યારે નાણા પ્રધાન નિર્મલા સીતારામને બજેટમાં ભારતને ટોય હબ બનાવવાની વાત કરી છે ત્યારે આશા રાખીયે કે ગુજરાતની સરકાર ભૂતકાળમાં રમકડાં બનાવતા હબ સમાન ગામડાની તપાસ કરીને ત્યાં રમકડા બનાવવની કળા ફરી જીવંત કરે. આમ કરવાથી ગામડામાં રોજગારી પણ વધશે અને કારીગરોને આત્મનિર્ભર બનવાની તક પણ ઉભી કરી અપાશે.
કહે છે કે રમકડાંનો ગૃહ ઉદ્યોગ ફરી જીવંત કરવા સરકાર સ્પેશ્યલ પેકેજ પણ લાવી રહી છે. નાણા પ્રધાને જે રીતે ટોય હબની જાહેરાત કરી છે તે જોતાં એમ કહી શકાય કે રાખના રમકડાં, સીતારામને જીવતાં રાખ્યાં રે..
- ટોય હબના વિચારના સિક્કાની બીજી બાજુ..
નાણાપ્રધાનનો ટોય હબ બનાવવનો વિચાર બહુ ઉત્તમ છે પરંતુ ભારતના રમકડાં ઉત્પાદકો કેટલીક સમસ્યાનો સામનો કરી રહ્યા છે તેનું નિરાકરણ પણ જરૂરી છે. ગુજરાતમાં રમકડા ઉદ્યોગ સાથે વર્ષોથી સંકળાયેલા અમદાવાદના નલિન ફુગ્ગાવાળાનું પરિવાર વર્ષોથી રમકડાં ઉદ્યોગમાં છે. પાનકોરનાકાની બહુ પ્રખ્યાત એવી રમકડા માર્કેટમાં પણ તે વેપાર કરી ચૂક્યા છે. તેમના મતે સરકારે ટોય હબનું સપનું જોતા પહેલાં કેટલીક સળગતી સમસ્યાનું નિવારણ લાવવાની જરૂર છે. જેમકે રીમોટ કન્ટ્રોલથી ચાલતા રમકડાંની ચીપ ચીનથી મંગાવવી પડે છે. જેના કારણે ભારતમાં ઉત્પાદનની કિંમત વધે છે. ચીનના કેટલાક માલ-ચીજો પર પ્રતિબંધ મુકાયો હોવા છતાં ભારતમાં તે જોઇએ તેટલા જાહેરમાં મળે છે. ચીનના કેટલાક રમકડાં જેવાંકે ફૂગ્ગા, પીપુડાં વગેરેમાં વપરાતા કેમિકલ્સ બાળકો માટે હાનિકારક હોવા થછાં તે ભારતમાં મળે છે. ચીનથી આવતા રમકડાંના રો મટીરીયલ પર ભારત સરકાર પ્રતિબંધ મુકે તોજ ભારતના રમકડાં ઉત્પાદકોને રાહત મળે એમ છે. ભારતે ચીનના માલ પર ઉંચી કસ્ટમ ડયુટી નાખીને ચીનના ઉત્પાદકોને ગુંગળાવી નાખ્યા છે પરંતુ દરેક રમકડાં પાછળ ક્વોલિટી કંન્ટ્રોલના નિયમોનું પાલન થતું નથી. ગામડામાં રમકડાંના ગૃહ ઉદ્યોગને ફરી જીવંત કરવાની જરૂરીયાત પર તેમણે ભાર મુક્યો હતો.
