કૃષિ ક્ષેત્રે પડકારો યથાવત્, વ્યાપક સુધારાની જરૂર

- ઘઉં, ચોખાની સાથે અન્ય પાકો ઉપર પણ ધ્યાન કેન્દ્રિત કરાશે તો જ સ્થિતિમાં સુધારો થશે

વર્ષ ૨૦૨૧ દેશમાં કૃષિ અને સંબંધિત બાબતોના નિવારણની પદ્ધતિઓમાં આમૂલ પરિવર્તન માટે જાણીતું રહેશે. ૨૦૨૧માં ત્રણ નવા કૃષિ કાયદા અસ્તિત્વમાં આવ્યા પછી ખેડૂતોના ભારે વિરોધ અને તેના કારણે સર્જાયેલી પરિસ્થિતિને કારણે આ કાયદાઓ રદ કરવાના કેન્દ્રના નિર્ણયની કૃષિ ક્ષેત્ર પર દુરગામી અસર પડશે.

નવા કૃષિ કાયદાઓની ઉપયોગીતા અને આવશ્યકતા પરની ચર્ચા વચ્ચે, ભારતીય કૃષિ ક્ષેત્રને લગતી મૂળભૂત સમસ્યાઓનો હજુ સુધી કોઈ નક્કર ઉકેલ મળ્યો નથી. દેશનું કૃષિ ક્ષેત્ર હાલમાં અનેક પડકારોનો સામનો કરી રહ્યું છે. આમાં ઉત્પાદનના સ્થિર દર, આવકની ખોટ, હવામાનની પેટર્નમાં ફેરફારને કારણે થતી સમસ્યાઓ, જમીન અને અન્ય કુદરતી સંશાધનોનું અધોગતિ સરકારી સબસીડીની ફાળવણીની રીતો વગેરેનો સમાવેશ થાય છે.

કૃષિ ક્ષેત્રે ૨૦૧૯થી અત્યાર સુધી કંઈ બદલાયું છે અગાઉ પણ કૃષિ ક્ષેત્રમાં સુધારાની જરૂર હતી અને આજે પણ તે જરૂરી છે. કૃષિ ક્ષેત્ર હવે બે વર્ષ પહેલા કરતાં વધુ અસરગ્રસ્ત છે. આનો સીધો અર્થ એ થયો કે કૃષિ સામાન અને સેવાઓની માંગમાં ઘટાડો થયો છે અને તેના કારણે કૃષિ ક્ષેત્ર માટે અન્ય સમસ્યાઓ પણ ઉભી થઈ છે. નાના ખેડૂતો પાસે પૈસા નથી અને ખેતી હવે વ્યવસાય તરીકે નફાકારક નથી. આ વર્ષે બહાર પાડવામાં આવેલ કૃષિ ઘરગથ્થું અંદાજની સ્થિતિ ૨૦૧૯ જણાવે છે કે ૨૦૧૨-૨૦૧૩ અને ૨૦૧૮-૧૯ની વચ્ચે દેશમાં સરેરાશ કૃષિ પરિવારની માસિક આવકમાં પાક ઉત્પાદનનો હિસ્સો ૪૭.૯ ટકાથી ઘટીને ૩૭.૭ ટકા થયો છે. આ અહેવાલ મુજબ, મહેનતાણાનો હિસ્સો ૩૨.૨ ટકાથી વધીને ૪૦.૩ ટકા થયો છે. આમ, ખેતી આધારિત પરિવારોની આવકનો મુખ્ય સ્રોત દૈનિક મજૂરી બની ગયો છે.

૨૦૧૩ અને ૨૦૧૯ની વચ્ચે ફાર્મ આધારિત પરિવારોની સંખ્યા ૯ કરોડથી વધીને ૯.૩ કરોડ રૂપિયા થઈ ગઈ છે. જ્યારે આ સમયગાળા દરમિયાન કૃષિ કાર્યમાં રોકાયેલા ન હોય તેવા પરિવારોની સંખ્યા ૬૬ મિલિયનથી વધીને લગભગ ૮ કરોડ થઈ ગઈ છે. સર્વેમાં એ પણ જાણવા મળ્યું છે કે, ભારતમાં કૃષિ વ્યવસાય સાથે સંકળાયેલા પરિવારો પર ૨૦૧૨-૧૩માં ૪૭,૦૦૦ રૂપિયાની સરખામણીએ ૨૦૧૮-૧૯માં સરેરાશ ૭૪,૧૨૧ રૂપિયાનું દેવું હતું.

કૃષિ ક્ષેત્રે ચોખા અને ઘઉંના ઉત્પાદન તેમજ અન્ય પાકો પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવું પડશે, તો જ સ્થિતિ વધુ સારી રહેશે. તેલીબિયા, બરછટ અનાજના માર્કેટિંગ માટે યોગ્ય લઘુત્તમ ટેકાના ભાવ માટે પૂરતી વ્યવસ્થા કરવી પડશે. અન્ય કૃષિ સુધારાઓ પૈકી જમીન ભાડાપટ્ટાના કાયદા પર ફરીથી વિચાર કરવો પડશે.