ચૈત્રી નવરાત્રિ: શું થાય છે દુર્ગાનો અર્થ? જાણો માતાના હાથમાં રહેલા આઠ શસ્ત્રો શું આપે છે સંદેશ

Chaitra Navratri: સનાતન ધર્મમાં ચૈત્રી નવરાત્રિનું વિશેષ મહત્ત્વ રહેલું છે. દર વર્ષે ચૈત્ર નવરાત્રિએ હિન્દુ નવું વર્ષ શરુ થાય છે. આ વર્ષે ચૈત્ર નવરાત્રિ 30 માર્ચથી શરુ થઈ રહી છે જે 6 એપ્રિલે રામ નવમીના દિવસે સમાપ્ત થાય છે.

ચૈત્રી નવરાત્રિનું મહત્ત્વ

સનાતન ધર્મમાં ચૈત્રી નવરાત્રિનું વિશેષ મહત્ત્વ છે. ચૈત્ર મહિનાની શુક્લ પક્ષની પ્રતિપદાથી નવમી સુધી ચૈત્ર નવરાત્રિ ઉજવવામાં આવે છે. ધાર્મિક માન્યતાઓ અનુસાર ચૈત્ર નવરાત્રિ દરમિયાન દેવીની પૂજા કરવાથી સાધકની દરેક મનોકામના પૂર્ણ થાય છે. આ સાથે જ દેવીની કૃપા હંમેશા તેમના ભક્તો પર બની રહે છે.

શું થાય છે માં દુર્ગાનો અર્થ 

આમતો દુર્ગાના ઘણા અર્થ થાય છે. દુર્ગા એટલે દુખ દૂર કરનારી, દુર્ગા એટલે દુષ્કર, કે જયાં પહોંચવાનો માર્ગ કપરો હોય.  દુર્ગા એટલે બુદ્ધિનું વિરાટ સ્વરૂપ પણ કહેવાય છે. પરંતુ દેવીપુરાણના એક શ્લોકમાં માં દુર્ગાનો વ્યાપક અર્થ સમજાવવામાં આવ્યો છે.

दैत्यनाशार्थवचनो दकार: परिकीर्तित:। 

उकारो विघ्ननाशस्य वाचको वेदसम्मत:।। 

रेफो रोगघ्नवचनो गच्छ पापघ्नवाचक:। 

भयशत्रुघ्नवचनश्चाकार: परिकीर्तित:।। 

આ શ્લોકને વિસ્તારથી સમજીએ તો, માં દુર્ગા શબ્દમાં 'દ' અક્ષર દૈત્યનાશક, 'ઉ' અક્ષર વિધ્નનાશક, 'રેફ' રોગનાશક, 'ગ' અક્ષર પાપનાશક અને 'અ' અક્ષર શત્રુનાશક છે. અને એટલે જ દુર્ગા માતાને દુર્ગતિનાશિની કહેવામાં આવે છે. માતાની સાચા મનથી આરાધના કરવામાં આવે તો તે તેના ભક્તનું દરેક દુ:ખ દૂર કરે છે, અને તેમના શરણમાં આશરો આપે છે.

માઁ દુર્ગાનું અલૌકિક સ્વરૂપ-

માઁ દુર્ગા દૈવીનાં સ્વરૂપની જો વાત કરીએ તો તેમના આઠ હાથ છે. તેઓ સિંહ પર સવાર હોય છે. 12 વર્ષની કુવારીકાને પ્રતિક ગણી તેમની પૂજા કરવામાં આવે છે. 

માં દુર્ગાના 8 શસ્ત્રો અને સંદેશ

ત્રિશૂળ :-

માતાના હાથમાં સુશોભિત ત્રિશૂળ ત્રણ ગુણોનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે. સત્વ, રજસ અને તમસ. જે નકારાત્મકતાનો નાશ કરવાનું પ્રતીક માનવામાં આવે છે. માતા દુર્ગા ત્રિશૂળ વડે પાપીઓનો નાશ કરે છે એટલું જ નહીં, તે ભક્તોના તમામ દુ:ખો, પાપો અને ખામીઓને પણ દૂર કરે છે. એવું કહેવાય છે, ભગવાન શિવે માતાને ત્રિશૂળ આપ્યું હતું.

સુદર્શન ચક્રઃ

માં દુર્ગાના હાથમાં રહેલું ચક્ર સમય અને વૈશ્વિક શક્તિનું પ્રતીક માનવામાં આવે છે. તે દેવી દુર્ગાની અનંત શક્તિ અને સર્વવ્યાપકતા પણ દર્શાવે છે. ચક્રની મદદથી માતા તમામ અવરોધો અને શત્રુઓનો નાશ કરે છે અને ભક્તોને આશીર્વાદ આપે છે. ભગવાન વિષ્ણુએ માતાને સુદર્શન ચક્ર આપ્યું છે.

તલવાર :

માતાના હાથમાં રહેલી તલવાર જ્ઞાન, તીક્ષ્ણ બુદ્ધિ અને તીક્ષ્ણ વિચારના પ્રતીક તરીકે જોવામાં આવે છે. તે ભક્તોના અજ્ઞાન અને અંધકારનો અંત લાવે છે અને તેમને સત્યના માર્ગ પર લઈ જાય છે. માન્યતાઓ પ્રમાણે ભગવાન ગણેશજીએ માતાને તલવાર આપી હતી.

ધનુષ અને તીરઃ

શાસ્ત્રોમાં જણાવ્યા પ્રમાણે, પવનદેવે દેવી માતાને ધનુષ અને બાણ આપ્યા હતા. આ સ્વ-નિયંત્રણ અને સંતુલનનું પ્રતીક માનવામાં આવે છે. ધનુષ અને તીર વડે દેવી દુર્ગા જીવનના તમામ પાસાઓમાં સંતુલન અને સુમેળ સ્થાપિત કરવાની શક્તિ આપે છે.

કમળ:

કમળ આધ્યાત્મિક જાગૃતિ અને આત્મશુદ્ધિનું પ્રતીક કહેવાય છે. આ એ વાતનું પ્રતીક છે કે, માણસ દુનિયાના તમામ ભૌતિક બંધનોથી ઉપર ઊઠીને પણ આધ્યાત્મિકતા પ્રાપ્ત કરી શકે છે.

ગદા:

ગદાને શક્તિ અને સત્તાના પ્રતીક તરીકે જોવામાં આવે છે. તે દુષ્ટ અને દુષ્ટ શક્તિઓનો નાશ કરવા માટે દેવી દુર્ગાની શારીરિક અને આધ્યાત્મિક શક્તિનું પણ પ્રતિનિધિત્વ કરે છે.

શંખ:

માતાના હાથમાં રહેલો શંખ પવિત્રતા અને એક ઉર્જા સાથેની શરૂઆતનું પ્રતીક છે. આ દ્વારા માતા દેવી આપણને આપણા આંતરિક અને બાહ્ય બંને દુશ્મનોને હરાવવાની શક્તિ આપે છે. શંખ દ્વારા આપણને એવો સંદેશ પણ મળે છે કે આપણે ધર્મના માર્ગે આગળ વધવું જોઈએ.

અભય મુદ્રાઃ

આપણે સૌએ માં દુર્ગાનો એક હાથ અભય મુદ્રામાં જોયો જ હશે. અભય મુદ્રા ભક્તોને રક્ષણ, આશ્રય અને ભયથી મુક્તિ પ્રદાન કરતી માનવામાં આવે છે.

અક્ષ માલા:

અક્ષ માલાને ધ્યાન, તપસ્યા અને સાધનાના પ્રતીક તરીકે દર્શાવવામાં આવી છે. તે દેવી દુર્ગાની ધ્યાનની સ્થિતિ અને બ્રહ્માંડ સાથેની તેમની એકતાનું પણ પ્રતિનિધિત્વ કરે છે.

એટલે કે માતા દુર્ગાના હાથમાં રહેલા તમામ શસ્ત્રો અને પ્રતીકો માતા દુર્ગાના જ્ઞાન, શક્તિ અને સંતુલનનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે. માતાના આ પ્રતીકો તેમને માત્ર યુદ્ધની દેવી તરીકે જ નહીં પરંતુ શાંતિ, જ્ઞાન અને મોક્ષની દેવી તરીકે પણ સ્થાપિત કરે છે.