રાષ્ટ્રપતિ ભવન અને સર્વોચ્ચ અદાલત વચ્ચે તિરાડ

- અલ્પવિરામ

- યુકે અને ભારત વચ્ચેના નિશ્ચિત વ્યાપાર કરારને કારણે હવે યુરોપિયન યુનિયન અને અમેરિકા પણ એને અનુસરશે

ન્યાયિક સક્રિયતા સારી બાબત છે, પરંતુ જ્યારે તે વધુ પડતી પ્રવૃત્તિમાં ફેરવાઈ જાય છે અને આ પ્રક્રિયામાં તે બંધારણની અવગણના કરીને તેની મર્યાદાઓ ઓળંગતી લાગે છે, ત્યારે તેના પર પ્રશ્ન ઉઠાવવો જ જોઈએ. રાષ્ટ્રપતિ દ્રૌપદી મુર્મુએ સુપ્રીમ કોર્ટને અન્ય પ્રશ્નોની સાથે એ પૂછવું જોઈતું હતું કે જ્યારે બંધારણ સ્વયં બિલોની મંજૂરી માટે સમય મર્યાદાની જોગવાઈ કરતું નથી, તો સર્વોચ્ચ અદાલત આ કામ કેવી રીતે કરી શકે?

રાષ્ટ્રપતિને આવા ઘણા પ્રશ્નો પૂછવા પડી રહ્યાં છે, કારણ કે થોડા સમય પહેલા સુપ્રીમ કોર્ટે તમિલનાડુના કેસમાં પોતાના નિર્ણયમાં તે રાજ્યના રાજ્યપાલને આદેશ આપ્યો હતો કે તેમણે વિધાનસભા દ્વારા પસાર કરાયેલાં બિલો પર નિર્ધારિત સમયમાં નિર્ણય લેવો પડશે. તેમણે એમ પણ કહ્યું હતું કે રાષ્ટ્રપતિએ રાજ્યપાલ દ્વારા મોકલવામાં આવેલાં બિલો પર ત્રણ મહિનાની અંદર નિર્ણય લેવો પડશે અને જો નિર્ધારિત સમયમર્યાદામાં નિર્ણય લેવામાં ન આવે તો રાષ્ટ્રપતિએ રાજ્યને તેનાં કારણો આપવા પડશે.

તેઓ અહીં જ ન અટક્યા, તેમણે રાષ્ટ્રપતિને આવા કોઈપણ મુદ્દા પર તેમની સલાહ લેવા પણ કહ્યું. આવો આદેશ આપીને સુપ્રીમ કોર્ટે એક રીતે રાજ્યપાલ અને રાષ્ટ્રપતિની બંધારણીય સત્તાઓમાં ફેરફાર કર્યો હતો. કોઈને પણ એ સમજવું મુશ્કેલ હતું કે આ કઈ સત્તાથી કરવામાં આવ્યું? તેનાથી પણ વધુ વિચિત્ર વાત એ હતી કે સુપ્રીમ કોર્ટે પોતે જ તમિલનાડુના બિલોને મંજૂરી આપી હતી જે રાજ્યપાલને વિચારણા માટે મોકલવામાં આવ્યા હતા, જેનાથી તેમને કાયદો બનવાનો માર્ગ મોકળો થયો. આવું પહેલાં ક્યારેય બન્યું નથી. એક રીતે, તેમણે રાજ્યપાલ અને રાષ્ટ્રપતિ બંનેની સત્તાઓ પોતાના હાથમાં લઈ લીધી.

આ કારણોસર, આ નિર્ણય પર પ્રશ્નો ઉભા થયા છે અને ઉપરાષ્ટ્રપતિ જગદીપ ધનખડે સુપ્રીમ કોર્ટ પર નિશાન સાધતા તીખી ટિપ્પણીઓ કરી હતી. સુપ્રીમ કોર્ટના ઉપરોક્ત વિવાદાસ્પદ અને આશ્ચર્યજનક નિર્ણય પર વધુ પ્રશ્નો ઉભા થયા, કારણ કે તે નિર્ણય બે ન્યાયાધીશોની બેન્ચ દ્વારા આપવામાં આવ્યો હતો, કોઈ બંધારણીય બેન્ચ દ્વારા નહીં. એ હકીકતનો કોઈ ઇનકાર નથી કે ઘણી વખત રાજ્યપાલ વિધાનસભા દ્વારા પસાર કરાયેલા બિલો પર કોઈ નિર્ણય લેતા નથી અને તેમને મહિનાઓ સુધી પેન્ડિંગ રાખે છે. આ સમસ્યાનો ઉકેલ આવવો જ જોઈએ, પરંતુ તેના નામે સુપ્રીમ કોર્ટ એવો નિર્ણય કેવી રીતે આપી શકે જે બંધારણીય નથી. સુપ્રીમ કોર્ટ પાસે બંધારણનું અર્થઘટન કરવાની સત્તા છે, પરંતુ તેનો અર્થ એ નથી કે તે બંધારણને ફરીથી લખી રહી હોય તેવું લાગે. આ પહેલી વાર નથી જ્યારે તેઓ ન્યાયિક સક્રિયતાની ચરમસીમાએ ગયા હોય. તેમણે કૃષિ કાયદાઓની તપાસ કર્યા વિના જ તેને રોકીને અગાઉ પણ આવું જ સાહસ કર્યું હતું.

ભારત - યુકે વ્યાપાર કરાર

ભારત અને યુકે વચ્ચે બહુપ્રતિક્ષિત મુક્ત વેપાર કરાર (FTA) તાજેતરમાં સંમતિ સુધી પહોંચ્યો છે. બંને દેશો આગામી ત્રણ મહિનામાં આ FTA પર હસ્તાક્ષર કરશે. આ કરાર વિશ્વની પાંચમી સૌથી મોટી અર્થવ્યવસ્થા ભારત અને છઠ્ઠી સૌથી મોટી અર્થવ્યવસ્થા બ્રિટન વચ્ચે વેપાર માટે નવાં પરિમાણો નક્કી કરશે. આ સાથે, ભારત અને બ્રિટન વચ્ચેનો વેપાર વર્ષ ૨૦૩૦ સુધીમાં બમણો કરીને ૧૨૦ બિલિયન ડોલર કરવાનો લક્ષ્યાંક નક્કી કરવામાં આવ્યો છે. આનાથી બંને અર્થતંત્રોમાં વેપાર, રોકાણ, વૃદ્ધિ, રોજગાર સર્જન અને નવીનતાને વેગ મળશે.

આ FTA ભારતને યુકે બજારમાં તેના લગભગ ૯૯ ટકા ઉત્પાદનો પર શૂન્ય ટેરિફનો લાભ આપશે. આનાથી ભારતીય માલસામાનને યુકેના બજારમાં પ્રવેશ આપવામાં સરળતા રહેશે અને તેમને અન્ય દેશોના ઉત્પાદનો સાથે સ્પર્ધા કરવામાં મદદ મળશે. પ્રાણી ઉત્પાદનો, ખાદ્ય તેલ, કાપડ, ફૂટવેર, દરિયાઈ ઉત્પાદનો, ચામડું, રમકડાં, રત્નો અને ઝવેરાત, એન્જિનીયરિંગ માલ, ઓટો ઘટકો અને એન્જિન અને કાર્બનિક રસાયણો જેવા ક્ષેત્રોને ખાસ ફાયદો થશે. આનાથી ભારતીય ખેડૂતો, માછીમારો, કામદારો, MSME, સ્ટાર્ટઅપ્સ અને ઇનોવેટર્સને ઘણો ફાયદો થશે. ભારતમાં લગભગ ૯૦ ટકા ઉત્પાદનો પર ડયુટી ઘટાડવાની જોગવાઈઓ બ્રિટનને પણ ફાયદો કરાવશે. બ્રિટન માટે ભારતમાં વ્હિસ્કી, કાર અને અન્ય ઉત્પાદનોની નિકાસ કરવાનું સરળ બનશે.

FTAની સાથે, બંને દેશોએ ડયુઅલ કોન્ટ્રીબ્યુશન એગ્રીમેન્ટ અથવા સામાજિક સુરક્ષા કરાર પર પણ હસ્તાક્ષર કર્યા છે. આનાથી બ્રિટનમાં કામ કરતા ભારતીય કર્મચારીઓને સામાજિક સુરક્ષા ચૂકવણીમાંથી ત્રણ વર્ષની મુક્તિ મળશે. આ કરાર યુકેમાં કુશળ, વ્યાવસાયિક કામદારોનાં હિતોનું રક્ષણ કરશે જ, પરંતુ ભારતીય સેવા પ્રદાતાઓને બહુપક્ષીય નાણાકીય લાભો પણ પ્રદાન કરશે. હકીકતમાં, અમેરિકા દ્વારા લાગુ કરવામાં આવી રહેલી સંરક્ષણવાદી વેપાર નીતિઓને કારણે વૈશ્વિક વેપારમાં ઉથલપાથલને ધ્યાનમાં રાખીને, ભારત-યુકેએ મુક્ત વેપાર કરારને અંતિમ સ્વરૂપ આપવા માટે ઉત્સુકતા દર્શાવી છે. આ FTA ભારત સાથેની વ્યૂહાત્મક અને આર્થિક ભાગીદારીને મજબૂત બનાવવાના યુકેના મહત્વાકાંક્ષી એજન્ડાનો પણ એક ભાગ છે.

આ કાર્યસૂચિ હેઠળ, બ્રિટન ભારતને વિશ્વના મુખ્ય દેશોમાં એક મહત્ત્વપૂર્ણ સ્થાન પ્રદાન કરે છે. યુકેએ ભારતના ગ્રાહક-સંચાલિત અર્થતંત્રમાં તેનાં ઉત્પાદનો, ખાસ કરીને ખાદ્ય પદાર્થો અને પીણાંની સરળ પહોંચ સુનિશ્ચિત કરી છે. આનાથી બ્રિટિશ અને ભારતીય વ્યવસાયોને ટેકનોલોજી અને ગ્રીનટેકમાં સાથે મળીને કામ કરવાની તક પણ મળશે. આ કરારથી પ્રેરિત થઈને, હવે અમેરિકા અને યુરોપિયન યુનિયન પણ આ વર્ષના અંત સુધીમાં ભારત સાથેના તેમના વેપાર કરારોને અંતિમ સ્વરૂપ આપી શકે છે.

હાલમાં, ભારત અને અમેરિકા વચ્ચે દ્વિપક્ષીય વેપાર કરાર (FTA) માટે વાટાઘાટો ચાલી રહી છે. તાજેતરમાં, યુએસ નાણામંત્રી સ્કોટ બેસન્ટે જણાવ્યું હતું કે ભારત વિશ્વનો પ્રથમ દેશ તરીકે ઉભરી આવ્યો છે જે યુએસ સાથે અસરકારક રીતે ટેરિફ વાટાઘાટો કરીને દ્વિપક્ષીય વેપાર કરારને ઝડપથી અંતિમ સ્વરૂપ આપવા તરફ આગળ વધી રહ્યો છે. 

ભારત અને અમેરિકા ૨૦૩૦ સુધીમાં દ્વિપક્ષીય વેપાર કરારને ૫૦૦ બિલિયન ડોલર સુધી લઈ જવા માંગે છે. આ માટે, ટૂંક સમયમાં એક વ્યાપાર કરાર પર પહોંચવાની જરૂર છે. હવે જ્યારે સમાધાન પછી, અમેરિકાએ ચીની ઉત્પાદનો પરની આયાત જકાત ઘટાડી દીધી છે, ત્યારે ભારત માટે વિશ્વના વિવિધ દેશો સાથે મુક્ત વેપાર કરારોના માર્ગ પર ઝડપથી આગળ વધવું ફાયદાકારક લાગે છે. આ સંદર્ભમાં યુરોપિયન યુનિયન પણ પ્રાથમિકતામાં ટોચ પર છે. નાણામંત્રી નિર્મલા સીતારામને તાજેતરમાં કહ્યું હતું કે યુરોપિયન યુનિયન સાથે ભારતના FTA માટેના મોટાભાગના મુદ્દાઓ પર સંમતિ સધાઈ ગઈ છે.