- અલ્પવિરામ

- ભાજપનો એક અદ્રશ્ય રથ ચક્રવર્તી સમ્રાટના વિજયધ્વજ જેમ આગળ વધે છે ને એમાં શત્રુ પક્ષના નેતાઓનું ઓનલાઈન અને ઓફલાઈન એમ બેવડું શોપિંગ પણ ચાલી રહ્યું છે

વિરોધ પક્ષોનું પ્લેટફોર્મ I.N.D.I.A.એના જન્મથી જ ચકડોળે ચડેલું છે. ગયા વર્ષે મુશ્કેલીઓ વચ્ચે જે રીતે તેનું નિર્માણ કરવામાં આવ્યું હતું અને પછી જેટલી ઝડપથી તેણે આશાઓ ઊભી કરવાનું શરૂ કર્યું હતું, તેટલી જ ઝડપે તે નિરાશ પણ કરી રહ્યું છે. ભાજપનો એક અદ્રશ્ય રથ ચક્રવર્તી સમ્રાટના વિજયધ્વજ જેમ આગળ વધે છે ને એમાં શત્રુ પક્ષના નેતાઓનું ઓનલાઈન અને ઓફલાઈન એમ બેવડું શોપિંગ પણ ચાલી રહ્યું છે.

ઈ. સ. ૨૦૨૩ના અંતમાં યોજાયેલી વિધાનસભાની ચૂંટણીઓને ધ્યાનમાં રાખીને બેઠક વહેંચણીની વાટાઘાટો એકપક્ષીય રીતે મુલતવી રાખવામાં આવી ત્યારથી અનિશ્ચિતતા અને મૂંઝવણ દેખાવા લાગી છે. તેની પાછળની દલીલ એવી હતી કે ગઠબંધનનો પ્રસ્તાવ લોકસભા ચૂંટણી માટે હતો, તેથી એકલા હાથે વિધાનસભા ચૂંટણી લડવામાં કોઈ નુકસાન નથી, પરંતુ એવું માનવામાં આવતું હતું કે કોંગ્રેસ નેતૃત્વ વિધાનસભાની ચૂંટણીનાં સારાં પરિણામોના આધારે સીટ વહેંચણીની સોદાબાજીમાં પોતાનો દબદબો રાખવા ચાહે છે. એ અલગ વાત છે કે તેની અપેક્ષા મુજબનું પરિણામ આવ્યું નહીં.

પરંતુ કોંગ્રેસના આ સ્ટેન્ડે ગઠબંધનના ઘણા ઘટક પક્ષોને પક્ષ ગઠબંધન માટે ગંભીર ન હોવાની ફરિયાદ કરવા માટે પ્રમાણમાં નક્કર આધાર આપ્યો છે. એક નવી છટકબારી રચી આપી છે, જેના ફળ કોંગ્રેસે ભોગવવાનાં આવ્યા છે.

એનસીપીમાં ભાગલા પડયા પછી ગઠબંધન છોડનારા સાથી પક્ષોની શરૂઆત થઈ હતી એ વાત સાચી, પરંતુ બિહારના મુખ્યમંત્રી નીતિશકુમારની પલટ એ અર્થમાં નિર્ણાયક કહી શકાય કે તેઓ ગઠબંધનના શિલ્પકારની ભૂમિકા ભજવી રહ્યા હતા. તેમને આકર્ષિત કરીને, ભાજપ અને એનડીએએ વિરોધ પક્ષોના મહાગઠબંધન દ્વારા રચાયેલી વાર્તાને જોરદાર ફટકો આપ્યો. એ ચાણક્ય નીતિની કોઈને કલ્પના ન હતી.

આ આંચકામાંથી બહાર આવવાના પ્રયાસો યોગ્ય રીતે શરૂ થાય તે પહેલાં જ પશ્ચિમ યુપીના જાટ પ્રભુત્વવાળા વિસ્તારમાં પ્રભાવ ધરાવતા આર.એલ.ડી. નેતા જયંત ચૌધરીએ પણ પક્ષ બદલી નાખ્યો. ચોક્કસપણે, આ બધા પાછળ NDA દ્વારા સુનિયોજિત પ્રયાસોની ભૂમિકા છે. પરંતુ I.N.D.I.A. શિબિર જે રીતે વિઘટિત થઈ રહી છે, તેનો સંપૂર્ણ શ્રેય એનડીએના પ્રયાસોને આપી શકાય નહીં. વિપક્ષી પાર્ટીઓના નેતાઓએ પણ આ માટે ઘણી જવાબદારી લેવી પડશે.

જે પક્ષોએ હજુ સુધી I.N.D.I.A.  પર હસ્તાક્ષર કર્યા નથી તેમની સાથે સંબંધો તોડવાની કોઈ જાહેરાત નથી, તેમની વચ્ચે કોઈ સંકલન પણ દેખાતું નથી. ક્યારેક તૃણમૂલ નેતા મમતા બેનર્જી કોંગ્રેસને પોતાના દમ પર ૪૦ બેઠકો જીતવા માટે પડકાર આપતાં જોવા મળે છે, તો ક્યારેક આપના નેતાઓ પંજાબ અને દિલ્હીની તમામ બેઠકો જીતવાનો દાવો કરે છે. કોંગ્રેસ નેતૃત્વ વતી I.N.D.I.A.  તેના અસ્તિત્વ વિશે પ્રસંગોપાત ઔપચારિક ઘોષણાઓ સિવાય, તેને ગ્રાઉન્ડ લેવલ પર જાળવવા માટે કોઈ વાસ્તવિક પ્રયાસો કરવામાં આવી રહ્યા હોવાના કોઈ સંકેતો નથી. છેલ્લા કેટલાક સમયથી વિપક્ષી છાવણીમાંથી સતત ગુસ્સો, અસંતોષ, બયાનબાજી અને દોષારોપણ બહાર આવી રહ્યાં છે, જે દર્શાવે છે કે વિપક્ષી એકતાનો દાવો કરતી I.N.D.I.A. આવું કરી રહી નથી. તેઓ નબળા પડી રહ્યા છે. મહાગઠબંધનમાં પ્રાદેશિક પક્ષો દ્વારા જે ગુસ્સો અને અસંતોષનો સામનો કરવો પડી રહ્યો છે તેના કેન્દ્રમાં કોંગ્રેસ પાર્ટી છે. વાસ્તવમાં, વિપક્ષી છાવણીનો સૌથી મોટો ઘટક હોવાના કારણે, કોંગ્રેસે પોતે જ વિવિધ રાજ્યોમાં બેઠકો પર પ્રાદેશિક પક્ષો સાથે સંકલન કરવું પડે, પરંતુ આ કામ હજુ સુધી પૂર્ણ થયું નથી.

નોંધનીય છે કે ૧૯ ડિસેમ્બરના રોજ દિલ્હીમાં મળેલી બેઠકમાં સર્વસંમતિથી નિર્ણય લેવામાં આવ્યો હતો કે ગઠબંધન ૩૧ ડિસેમ્બર સુધીમાં રાજ્યો વચ્ચે સંકલનમાં બેઠકોની વહેંચણીનું ચિત્ર સ્પષ્ટ કરશે. તે જ સમયે, જાન્યુઆરીના અંત સુધીમાં, વિપક્ષ સંયુક્ત રીતે દેશભરમાં પ્રચાર શરૂ કરશે. જોકે આ બંને કામો હજુ પૂર્ણ થયાં નથી. પ્રાદેશિક પક્ષો આ માટે કોંગ્રેસને જવાબદાર ઠેરવી રહ્યા છે. તાજેતરમાં જેડીયુએ જે રીતે કોંગ્રેસ પર આક્ષેપ કરીને મહાગઠબંધનથી પોતાને દૂર કર્યા અને પછી કોંગ્રેસના વલણ પર મમતા બેનર્જીની સતત નારાજગી સામે આવી રહી છે, જે કોંગ્રેસ પ્રત્યે પ્રાદેશિક પક્ષોની નારાજગી વ્યક્ત કરે છે. આ સિવાય કોંગ્રેસ યુપીમાં સપા સાથે અને દિલ્હી-પંજાબમાં આપ સાથે સીટ વહેંચણીનું કામ પૂર્ણ કરી શકી નથી.

કોંગ્રેસ પ્રત્યે પ્રાદેશિક પક્ષોના આ વલણ માટે તાજેતરમાં પાંચ રાજ્યોની ચૂંટણી અને તેનાં પરિણામો પણ જવાબદાર માનવામાં આવી રહ્યા છે. પાંચ રાજ્યોની ચૂંટણી દરમિયાન, જેડીયુ જેવા પક્ષોએ કોંગ્રેસની ચૂંટણીની વ્યસ્તતા સામે પોતાનો અસંતોષ દર્શાવવાનું શરૂ કર્યું. પ્રાદેશિક પક્ષોનું માનવું હતું કે કોંગ્રેસની ચૂંટણીની વ્યસ્તતાને કારણે વિપક્ષી ગઠબંધનનું કામ આગળ વધી રહ્યું નથી. તે જ સમયે, હિન્દી બેલ્ટના ત્રણ મોટાં રાજ્યો મધ્યપ્રદેશ, રાજસ્થાન અને છત્તીસગઢમાં કોંગ્રેસની હારથી પ્રાદેશિક પક્ષોને પ્રભુત્વ અને કોંગ્રેસ પર દબાણ બનાવવાની તક મળી. જો આ ત્રણ મોટાં રાજ્યોમાંથી બેમાં પણ કોંગ્રેસ જીતી ગઈ હોત તો તેની સોદાબાજીની શક્તિ વધી ગઈ હોત.

પ્રાદેશિક પક્ષો માને છે કે કોંગ્રેસ પાસે કોઈ સ્પષ્ટ વ્યૂહરચના નથી. ઉદાહરણ તરીકે, રાહુલ ગાંધી સહિત કોંગ્રેસની ટોચની નેતાગીરી સતત કહી રહી છે કે ગઠબંધનમાં સામેલ તમામ પક્ષોએ અંગત સ્વાર્થથી ઉપર રહીને કામ કરવું પડશે, પરંતુ બેઠકોની વહેંચણીમાં કોંગ્રેસ તરફથી આ નીતિ દેખાતી નથી. કોંગ્રેસ તરફથી કહેવામાં આવી રહ્યું છે કે, આ ગઠબંધન રાષ્ટ્રીય સ્તરે થવાનું છે, જ્યાં વિધાનસભાનાં ચૂંટણી સમીકરણો કામ કરશે નહીં, પરંતુ બેઠકોની વહેંચણી સમયે કોંગ્રેસનાં રાજ્ય એકમો તરફથી આવી રહેલા દબાણને કારણે ત્યાં સંકલનમાં સમસ્યા અનુભવે છે, જે બતાવે છે કે કોંગ્રેસ જાણે કે કોઈ જુનિયર નેતાઓનો સંઘ છે.

ઘટક પક્ષોનું માનવું છે કે કોંગ્રેસ ૨૦૨૪ની ચૂંટણીને લઈને ગંભીર નથી. કોંગ્રેસની ખામી એ છે કે તે પાંચ વર્ષ સુધી ગ્રાઉન્ડ લેવલ ઉપર સક્રિય જણાતી નથી. તેનાથી વિપરિત, ભાજપ જીતે કે હારે, તે ગ્રાઉન્ડ લેવલ ઉપર સતત સક્રિય રહે છે. બંગાળમાં વિધાનસભામાં હાર હોવા છતાં, ભાજપે શાસક પક્ષ ટીએમસીનો સામનો કરવાનું ચાલુ રાખ્યું. સાથે જ વિપક્ષી ગઠબંધનનો મુખ્ય પક્ષ હોવાથી કોંગ્રેસે જે ગંભીરતા દાખવવી જોઈએ તે દેખાતું નથી. ચૂંટણી સંકલનની પ્રાથમિકતાઓ વચ્ચે 'ભારત જોડો ન્યાય યાત્રા'ની ગંભીરતા પર પણ સવાલો ઉઠી રહ્યા હતા.

પ્રાદેશિક પક્ષો સાથેની વાતચીતમાં સૌથી મોટી સમસ્યા એ છે કે કોંગ્રેસ પોતાની અને તે પક્ષોની ભૂમિકા નક્કી કરી શકતી નથી. સામાન્ય રીતે, ગઠબંધનમાં એક પક્ષ મહત્ત્વપૂર્ણ હોય છે, જેમ કે યુપીએમાં કોંગ્રેસ અથવા એનડીએમાં ભાજપ, પરંતુ હવે સ્થિતિ અલગ છે, અહીં તમામ પક્ષો સમાન છે. ટીએમસી, ડીએમકે વગેરે જેવા પક્ષો. આ સિવાય જે રાજ્યોમાં કોંગ્રેસ ભાજપ સામે લડી રહી છે ત્યાં કોંગ્રેસ મજબૂત નથી, જ્યારે પ્રાદેશિક પક્ષો ભાજપને રોકવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યા છે. આવી સ્થિતિમાં કોંગ્રેસમાં પણ આત્મવિશ્વાસનો અભાવ જોવા મળી રહ્યો છે. 

સાથે જ કોંગ્રેસનું પોતાનું રાજકારણ પણ જવાબદાર છે. ખડગે ગઠબંધન ઈચ્છે છે, પરંતુ એક જૂથ પોતાની શરતો પર સંકલન ઈચ્છે છે. તે રાહુલના પ્રચારમાં વ્યસ્ત છે. કોંગ્રેસની સમસ્યા એ છે કે તે આજે પણ ઈતિહાસના ગૌરવમાં જીવે છે.