વારંવાર ભારત ચોથા નંબરનું અર્થતંત્ર બનતા રહી જાય છે એનું કારણ વિદેશી રોકાણ છે

- અલ્પવિરામ

- ગયા નાણાકીય વર્ષમાં, વિદેશી કંપનીઓએ તેમના દેશમાં લગભગ ૫૧ બિલિયન ડોલરની રકમ મોકલી હતી, જે બે દાયકાથી વધુ સમયમાં સૌથી ઊંચું સ્તર છે

સામાન્ય પ્રજાની ભાગ્યે જ રાષ્ટ્રીય બજારો પર નજર હોય છે, પરંતુ વિદેશી રોકાણ એક એવું પરિબળ છે જે કોઈ પણ દેશની આર્થિક મહત્ત્વાકાંક્ષાઓને ચોક્કસ ઘાટ આપે છે. ભારતમાં અઢળક વિદેશી રોકાણો આવે છે ને પાછા જતાં પણ રહે છે. એના પરના વિહંગાવલોકનમાં દેશનું ભીતરી આર્થિક ચિત્ર પ્રગટ થાય છે. વર્ષ ૨૦૨૪-૨૫ માટે વિદેશી સીધા રોકાણ (FDI)ના આંકડાએ જનતા અને નીતિ નિર્માતાઓ બંનેનું ધ્યાન ખેંચ્યું છે. વર્ષ દરમિયાન, જ્યારે ભારતે કુલ સ્તરે FDIથી ૮૧ બિલિયન ડોલર એકત્ર કર્યા હતા, ત્યારે ચોખ્ખા સ્તરે ફક્ત ૦.૩૫ બિલિયન ડોલર પ્રાપ્ત થયા હતા, જે છેલ્લા બે દાયકામાં સૌથી નીચું સ્તર છે. ચોખ્ખા FDIનું સ્તર એટલું ઓછું રહ્યું, કારણ કે વિદેશી કંપનીઓએ મોટા પાયે વિનિવેશ કર્યો અને પોતાને દેશ પાછા પણ મોકલ્યા.

અહીં પાછા ફરવાનો અર્થ એ છે કે તેના મૂળ દેશમાં પૈસા પાછા મોકલવા. આ પાછા ફરતા વિદેશી રોકાણોને કારણે જ ભારત ચોથા નંબરનું અર્થતંત્ર બનતા રહી જાય છે. આ ઉપરાંત, વિદેશમાં ભારતીય કંપનીઓ દ્વારા મોટા પાયે રોકાણ પણ એક કારણ હતું. ગયા નાણાકીય વર્ષમાં, વિદેશી કંપનીઓએ તેમના દેશમાં લગભગ ૫૧ બિલિયન ડોલરની રકમ મોકલી હતી, જે બે દાયકાથી વધુ સમયમાં સૌથી ઊંચું સ્તર છે. દરમિયાન, ભારતીય કંપનીઓ દ્વારા વિદેશમાં કરવામાં આવેલ રોકાણ ગયા વર્ષની સરખામણીમાં લગભગ ૭૫ ટકા વધીને ૨૯.૨ બિલિયન ડોલર થયું. પરિણામે, ચોખ્ખા સ્તરે ખૂબ ઓછી રકમ બાકી રહી.

સામાન્ય સમયમાં, વિદેશી બહુરાષ્ટ્રીય કંપનીઓ દ્વારા મોકલવામાં આવતા નાણાં અથવા ભારતીય કંપનીઓ દ્વારા વિદેશમાં કરવામાં આવતાં રોકાણો ભારત જેવા મોટા અને ખુલ્લા અર્થતંત્ર માટે ચિંતાનું કારણ ન હોવું જોઈએ. જ્યારે કેટલીક વિદેશી કંપનીઓ પોતાના કારણોસર નફો પરત કરે છે, ત્યારે વધતી જતી ભારતીય કંપનીઓ વિદેશમાં તકોનો લાભ લેવા માંગે છે. જોકે, જે ધ્યાન આકર્ષિત કરી રહ્યું છે અને ચિંતાનું કારણ બની રહ્યું છે તે છે આઉટફ્લોનું પ્રમાણ.

૨૦૨૩-૨૪માં, કુલ FDI માત્ર ૭૧ બિલિયન ડોલર હતું, પરંતુ તે વર્ષે ભારતમાં ચોખ્ખા FDI તરીકે ૧૦ બિલિયન ડોલર બાકી હતા. નાણા મંત્રાલયની તાજેતરની માસિક સમીક્ષામાં પણ આ વિકાસની નોંધ લેવામાં આવી છે અને કહેવામાં આવ્યું છે કે, 'નાણાકીય વર્ષ ૨૦૨૫માં વિદેશમાં ભારતીયો દ્વારા વિદેશી સીધા રોકાણમાં લગભગ ૧૨.૫ બિલિયન ડોલરનો વધારો થયો છે. આ ત્યારે થયું જ્યારે વૈશ્વિક સ્તરે અનિશ્ચિતતાનું વાતાવરણ હતું. આમ, સ્થાનિક રોકાણ અંગે તેમની સાવચેતી પર ધ્યાન આપવાની જરૂર છે.

આ સમગ્ર વિકાસ ચોક્કસપણે તપાસવા યોગ્ય છે. આ સંદર્ભમાં, નીતિ નિર્માતાઓ વિદેશી અને ભારતીય કંપનીઓ માટે આ બાબતને અલગ રીતે હેન્ડલ કરી શકે છે. વિદેશી કંપનીઓ મુખ્યત્વે ભારતીય અર્થતંત્રની માંગને પહોંચી વળવા માટે ભારતમાં આવી હતી. ભારત વિશ્વની સૌથી ઝડપથી વિકસતી અર્થવ્યવસ્થા રહી છે અને વિશ્વની ચોથી સૌથી મોટી અર્થવ્યવસ્થા બનવા માટે તૈયાર છે, તેથી વિદેશી કંપનીઓ ભારતમાં તેમના સરપ્લસનું રોકાણ કેમ નથી કરી રહી?

એવું અસંભવિત છે કે ભંડોળનું પરત ફરવું ફક્ત શેરધારકોને નાણાં પરત કરવા માટે છે. કેટલીક કંપનીઓ ભારતીય બજારમાં તેમનો હિસ્સો ઘટાડી રહી છે, કારણ કે તેઓ વધુ સારા મૂલ્યાંકનની અપેક્ષા રાખે છે. પરંતુ આ બાબત પણ સંપૂર્ણપણે સ્પષ્ટ નથી. તે ઊંડાણપૂર્વક તપાસ કરવાની જરૂર છે કે શું તેઓ વ્યાવસાયિક વાતાવરણને કારણે છોડી રહ્યા છે કે માંગની પરિસ્થિતિને કારણે? ભારતીય કંપનીઓની સ્થિતિ વધુ રહસ્યમય છે. તેઓ ભારતમાં રોકાણ કરવા માટે ઉત્સુક નથી, પરંતુ આ અનિશ્ચિતતામાં પણ તેઓ વિદેશમાં તકો શોધી રહ્યા છે.

૨૦૧૮-૧૯ અને ૨૦૨૩-૨૪માં, આઉટફ્લો અનુક્રમે ૧૨ બિલિયન ડોલર અને ૧૮ બિલિયન ડોલર હતો, જે ૨૦૨૪-૨૫માં વધીને લગભગ ૨૯.૨ બિલિયન ડોલર થયો. આ મુદ્દાની સંપૂર્ણ તપાસ જરૂરી છે, પરંતુ આનાથી સરકાર અને નિયમનકારોએ વિદેશી અથવા સ્થાનિક કંપનીઓને વિદેશમાં ભંડોળ ટ્રાન્સફર કરવા પર પ્રતિબંધ મૂકવો જોઈએ નહીં, કારણ કે તે રોકાણના વાતાવરણને અસર કરશે.

ભારતને સતત ઉચ્ચ વૃદ્ધિ માટે ઉચ્ચ રોકાણની જરૂર છે. FDI આમાં મહત્ત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવે છે. બહુરાષ્ટ્રીય કંપનીઓ પણ તેની સાથે ટેકનોલોજી અને શ્રેષ્ઠ પ્રથાઓ લાવે છે. બચત-રોકાણના અંતરને દૂર કરવાનો આ એક સારો માર્ગ પણ છે, કારણ કે FDI એ વિદેશી મૂડીનું સૌથી સ્થિર સ્વરૂપ છે. આવી સ્થિતિમાં, આવાં રોકાણોના ગણિતને સમજવું અને નીતિગત ખામીઓને દૂર કરવી મહત્ત્વપૂર્ણ છે.

નાણાકીય વર્ષ ૨૪-૨૫ના ચોથા ક્વાર્ટરમાં ૨૦૦૦થી વધુ લિસ્ટેડ કંપનીઓનાં પરિણામો દર્શાવે છે કે આવક અને નફામાં વૃદ્ધિમાં સુધારો થયો છે. નાણાકીય વર્ષ ૨૪ના ચોથા ક્વાર્ટરની તુલનામાં આવક વાર્ષિક ધોરણે ૭.૬ ટકા વધી છે. કર પછીનો નફો વાર્ષિક ધોરણે ૧૨.૭ ટકા અને ત્રિમાસિક ગાળામાં ૧૫.૭ ટકા વધ્યો છે. કર પછીનો એક વખતનો સમાયોજિત નફો વાર્ષિક ધોરણે ૯ ટકા અને ત્રિમાસિક ગાળામાં ૧૩ ટકા વધ્યો છે. જ્યારે વૃદ્ધિ દર ખૂબ ઊંચો નથી, આ વલણ (જ્યાં કર પછીનો નફો વાર્ષિક ધોરણે કરતાં ત્રિમાસિક ધોરણે વધારે હોય છે) વ્યવસાય ચક્રમાં ફેરફાર સૂચવી શકે છે.

પેટ્રોલિયમ અને બેંકિંગ અને ફાઇનાન્સ જેવાં અસ્થિર ક્ષેત્રોને બાદ કરતાં, જેમણે સરેરાશ પ્રદર્શન કર્યું, અન્ય ક્ષેત્રો માટે આવક વૃદ્ધિ વાર્ષિક ધોરણે ૯.૫ ટકા અને ત્રિમાસિક ગાળામાં ૭.૧ ટકા હતી, જ્યારે કાર્યકારી નફો વાર્ષિક ધોરણે ૧૮ ટકા અને કર પછીનો નફો વાર્ષિક ધોરણે ૨૧.૪ ટકા વધ્યો છે. ગોઠવણો પછી, કર પછીનો નફો વાર્ષિક ધોરણે ૧૫.૪ ટકા અને ત્રિમાસિક ધોરણે ૧૭.૬ ટકા વધ્યો. ચૂકવવામાં આવતા કર વાર્ષિક ધોરણે ૧૩.૯ ટકા અને ત્રિમાસિક ધોરણે ૧૩.૯ ટકા વધ્યો.

ક્રૂડ ઓઇલ અને ગેસના નીચા ભાવથી તેલ ક્ષેત્ર પ્રભાવિત થયું હતું અને આવક વાર્ષિક ધોરણે ૦.૯ ટકા વધી હતી જ્યારે કાર્યકારી નફો વાર્ષિક ધોરણે ૧.૫ ટકા વધ્યો હતો. કર પછીનો નફો બે ટકા ઘટયો હતો. જોકે, કર પછીનો નફો ત્રિમાસિક ધોરણે ૧૯ ટકા વધ્યો હતો. આ દર્શાવે છે કે રિફાઇનર્સને સારા રિફાઇનિંગ માર્જિનથી ફાયદો થયો હતો અને નાણાકીય વર્ષ ૨૫ના ચોથા ક્વાર્ટરમાં તેલ અને ગેસના ભાવમાં ઘટાડાથી પણ તેમને મદદ મળી હતી.

કરમાં ૨૮ ટકાનો જંગી વધારો સહન કર્યા પછી બેંકોની આવક વાર્ષિક  ધોરણે ૮.૮ ટકા વધી હતી અને કર પછીનો તેમનો નફો વાર્ષિક ધોરણે ૩.૩ ટકા વધ્યો હતો. ઘટતા વ્યાજ દર યુગની સકારાત્મક અસર હજુ જોવા મળી નથી.