- ખાદ્ય અને ઈંધણના ઊંચા ફુગાવાના કારણે મુખ્ય ફુગાવાના આંચકા વધી શકે છે

ભારતમાં ખાદ્યપદાર્થો અને ઈંધણના ભાવમાં વધઘટ અસામાન્ય નથી. ખાદ્યપદાર્થોના ભાવનું સતત દબાણ હેડલાઇન ફુગાવાને ઉંચો રાખે છે. તેથી તે સમજવું અગત્યનું છે કે આવા ભાવ આંચકા ફુગાવાના પરિણામોના સંચાલનમાં કેવી રીતે અવરોધ લાવી શકે છે. ફુગાવા સંબંધિત પરિણામો પ્રમાણમાં સાનુકૂળ રહ્યા છે અને રિઝર્વ બેંક ઓફ ઈન્ડિયાની મોનેટરી પોલિસી કમિટી (એમપીસી)નો અંદાજ છે કે વર્તમાન વર્ષમાં ફુગાવાનો દર સરેરાશ ૪.૫ ટકા રહી શકે છે. આ સ્થિતિમાં પણ તે ૪ ટકાના લક્ષ્યાંકથી ઉપર રહેશે. એ વાત સાચી છે કે નાણાકીય કઠોરતા અને કાચા માલના ખર્ચમાં ઘટાડાને કારણે મુખ્ય ફુગાવાનો દર ૪ ટકાથી નીચે આવી ગયો છે, પરંતુ ખાદ્યપદાર્થોના ભાવના ક્ષેત્રમાં વારંવાર આવતા દબાણો હેડલાઇન ફુગાવાના દરને મુખ્ય સ્તરે પહોંચતા અટકાવે છે.

ડિસેમ્બરના ૫.૭ ટકાના સ્તરથી ઘટાડા છતાં, જાન્યુઆરી-ફેબ્રુઆરી ૨૦૨૪માં હેડલાઇન ફુગાવાનો દર ૫.૧ ટકા રહ્યો હતો. જાન્યુઆરીમાં ઘટાડા પછી ફેબ્રુઆરીમાં ખાદ્ય મોંઘવારી દર ૭.૮ ટકા પર પહોંચ્યો હતો. નાણાકીય નીતિના પરિપ્રેક્ષ્યમાં, તે સમજવું અગત્યનું છે કે કેવી રીતે ખાદ્યપદાર્થો અથવા ઇંધણના ફુગાવાના ભાવ દબાણ એકંદર ફુગાવાને અસર કરી શકે છે.  જ્યારે હેડલાઇન અને ખાદ્ય ફુગાવાના દરોની હિલચાલ સહસંબંધિત છે, ત્યાં એવા પુરાવા પણ છે કે સ્થાનિક ફુગાવાની અપેક્ષાઓ અને ખાદ્ય ફુગાવો વચ્ચે મજબૂત સંબંધ છે. આનાથી કોર ફુગાવાના દરની વર્તણૂક પર અસર પડે છે, જે મોટાભાગે સામાન્ય પરિવારોની ફુગાવાની અપેક્ષાઓ દ્વારા ચલાવવામાં આવે છે.

રિઝર્વ બેંકના અર્થશાસ્ત્રીઓએ પણ નોંધ્યું હતું કે નજીકના ભવિષ્યમાં મુખ્ય અને હેડલાઇન ફુગાવો એકરૂપ થઈ શકે છે. આ સૂચવે છે કે બિન-મુખ્ય ઘટકોથી મુખ્ય ફુગાવા સુધી આંચકાનો પ્રચાર થઈ શકે છે. ખાદ્ય ફુગાવામાં ૧ ટકાનો પ્રતિસાદ ત્યારથી ઘટી રહ્યો છે, જે ૧૯૯૦ના દાયકામાં ૦.૩૭ ટકાના ઊંચા સ્તરે હતો. ૨૦૨૩-૨૪ના ત્રીજા ક્વાર્ટર સુધીમાં આ પ્રતિસાદ ૦.૧૪ ટકા હતો.

તદુપરાંત, મુખ્ય ફુગાવા પર બળતણના ભાવના આંચકાની અસર મોટાભાગે નજીવી છે, જો કે આવા આંચકા લાંબા સમય સુધી ચાલુ રહે છે. કોર ફુગાવામાં તાજેતરનો ઘટાડો, ખાસ કરીને ૨૦૧૬માં લવચીક ફુગાવાના લક્ષ્યાંક માળખાને અપનાવવાને પગલે, નાણાકીય નીતિ માટે મહત્વપૂર્ણ છે. તેણે ફુગાવાની અપેક્ષાઓને સારી રીતે સંચાલિત કરી છે.

આ હોવા છતાં, એ ચિંતા રહે છે કે ખાદ્ય અને ઈંધણના ઊંચા ફુગાવાના કારણે મુખ્ય ફુગાવાના આંચકા વધી શકે છે. આંતરરાષ્ટ્રીય બજારમાં ક્રૂડ ઓઈલના ભાવમાં તાજેતરમાં થયેલા વધારા પછી પણ નજીકથી જોવાની જરૂર છે. ખાસ કરીને દક્ષિણના રાજ્યોમાં જળાશયોના જળ સ્તરમાં ઘટાડો અને સામાન્ય તાપમાન કરતાં વધુ રહેવાની આગાહી પણ ટૂંકા ગાળામાં ચિંતાનો વિષય છે.

જો કે સરેરાશ કરતા સારા વરસાદને કારણે કૃષિ ઉત્પાદન ક્ષેત્રે રાહત મળી શકે છે. આબોહવા-સંબંધિત આંચકાને કારણે ખાદ્યપદાર્થોના ભાવ નજીકના ગાળામાં અનિશ્ચિત રહેશે, જે ફુગાવાના દ્રષ્ટિકોણ પર ભાર મૂકશે. ખાદ્યપદાર્થોની કિંમતોમાં અસ્થિરતા વિશે કોઈ આગાહી કરવી મુશ્કેલ બની રહી છે. ખાસ કરીને હવામાનમાં સતત થઈ રહેલા બદલાવને ધ્યાનમાં રાખીને આવું થઈ રહ્યું છે. જો આવા આંચકા ચાલુ રહેશે તો ભવિષ્યમાં કડક નાણાકીય નીતિની જરૂર પડશે. ટકાઉ રીતે ૪ ટકા ફુગાવાના લક્ષ્યને હાંસલ કરવા માટે મોનેટરી પોલિસી કમિટીની પ્રતિબદ્ધતા અપેક્ષાઓનું સંચાલન કરવામાં અને અસ્થિરતાને ઘટાડવામાં મદદ કરશે.